Succeservaringen opdoen en vergroten

Bijdragen aan het vergroten van cognitieve vaardigheden: een voorbeeld

Tijdens de maaltijd hebben Stan en Marek samen veel lol. Ze maken rijmgrappen op het laatste woord dat iemand zegt of reageren met opmerkingen waar ze zelf erg om moeten lachen. Als Alex tegen de groepsleider zegt dat hij zijn afspraak met hem een halfuur wil vervroegen, zodat hij nog kan sporten, zegt Stan met een vrouwenstemmetje half kreunend “Oh, het is toch zo’n lekkere jongen met al die spieren. Toe, laat ‘m vooral gaan sporten.” Terwijl Marek hard begint te lachen, wordt Alex boos. Hij staat op, geeft een harde klap op de tafel en schreeuwt “BEK DICHT, KLEUTERS!”. Als Stan en Marek nóg harder gaan lachen, kom Alex dreigend op ze af. De groepsleider zet Alex vervolgens korte tijd apart, waarna Alex na afloop van de maaltijd zijn koud geworden eten kan opeten. Later die avond, tijdens het mentorgesprek, komt de groepsleider (G) met Alex (A) terug op het voorval.

G: “Hé, wat gebeurde er nou vanavond aan tafel?”

A: “Jee man, jij werd toch ook gek van die twee kleuters?”

G: “Ik merkte in ieder geval dat jij flink kwaad was. Maar wat gebeurde er nou precies?”

A: “Nou die twee – die vroegen er gewoon om!”

G: “Ja, da’s waar ook. Ik hoor Stan nog zeggen: ‘Hé Alex, schreeuw eens tegen me, alsjeblieft?’” 

A: (Lacht aarzelend.)

G: “Oké, even serieus, laten we eens kijken wat er nou gebeurde. Wat deden Stan en Marek precies?”

A: “Nou, toen ik je iets vroeg, maakte Stan een stomme opmerking – en Marek maar lachen. Die twee zitten zo vaak te zieken. En altijd moeten ze mij hebben. Ja, dan vraag je er om.”

G: “Deden ze dat alleen bij jou of ook bij de anderen?” 

A: “Nou, ze moeten mij wel vaak hebben.”

G: “Maar als we het over vanavond hebben?”

A: “Ehm, nou ehm nee, oké, toen zaten ze wel de hele tijd te zieken. Ook bij de rest.” 

G: “Kan je je nog herinneren hoe de rest reageerde?”

A: (Is even stil.) “Ehm, nee!”

G: “Als ik het me goed herinner, reageerden sommigen helemaal niet. En ik weet nog dat Jordy een bijdehandte opmerking terugplaatste. Dat had als voordeel dat ze rustig konden dooreten.”

A: “Ja, maar ze vroegen er toch om!”

G: “Weet je hè, ik had ook de indruk dat niet iedereen aan tafel hen even grappig vond. Maar als je er nog eens over nadenkt, maakten ze alleen maar een flauwe grap. En een flauwe grap kan wel bere-irritant zijn, maar meer deden ze niet.”

A: “Nou, daar kan ik dus niet tegen.”

G: “Het lijkt erop alsof je de situatie erger maakt voor jezelf door dingen te zeggen als ‘ze moeten altijd mij hebben’ en ‘ze vrágen erom’. Ook al was dat nu niet het geval.”

A:  “Ja, dat kan toch niet anders?”

G: “Als je merkt dat je je irriteert, zou je je kunnen afvragen wat er nu eigenlijk aan de hand is. Probeer iets te denken als ‘Relax! Wat gebeurt er nou helemaal? Ze maken alleen maar stomme opmerkingen. Nou en? Laat ze gaan. Daar verspil je toch geen energie aan? Ik heb wel wat beters te doen!’ Kun je tenminste rustig je eten opeten!”

A: “Dat is makkelijker gezegd dan gedaan.”

G: “Dat is het ook. Laten we daarom klein beginnen. Woensdag ben ik weer in dienst en dan hebben we het hier nog een keer over. Let tot die tijd eens op: wat doen Stan en Marek nou precies als ze flauwe grappen gaan maken en tegen wie praten ze? Probeer door een gewone bril te kijken en niet door een zwarte bril.”

Indirect beïnvloeden van kernovertuigingen via de gedragskant: een voorbeeld

Daan heeft als kind van zijn moeder en oudere broer veelvuldig negatieve feedback gekregen. Als hij iets fout deed of kapotmaakte, werd hij uitgescholden (“Domme mongool!”). Als hij iets nieuws probeerde te leren, werd hij uitgelachen en kreeg hij te horen dat het hem toch niet zou lukken. Ook op school werd hij gepest. Hij leerde al snel dat hij het minst last had van de pestkoppen als hij af en toe een flinke klap uitdeelde. Als gevolg van matige schoolresultaten en groeiende gedragsproblemen, was ook de feedback die hij van leraren kreeg vooral negatief. Zo ontwikkelde zich de kernovertuiging “Ik ben waardeloos en zal nooit iets bereiken in mijn leven”.

In de leefgroep van Daan komt deze kernovertuiging op verschillende manieren tot uiting. Hij laat allerlei zaken het liefst door beroepsopvoeders regelen, zoals bellen met instanties en gesprekken met leraren. Ook zegt hij bij nieuwe dingen snel: “Ja, doe het lekker zelf, daar heb ik geen zin in.” Hij doet alleen de dingen die echt moeten op school en in de leefgroep. En op beide plekken begint hij snel te vechten als anderen hem pesten.

Met Daan wordt gewerkt aan verschillende vaardigheden. Hij is gek op computers en computergames en zou graag een bijbaantje in een computerzaak willen hebben. Stapsgewijs worden vaardigheden met hem geoefend die voor hem van belang zijn bij het krijgen van een bijbaantje; van een telefoongesprek voeren en vragen stellen tot aangeven dat hij iets niet begrepen heeft. Daarbij oefent hij hoe hij de vaardigheden toepast in goed verlopende situaties en in doemscenario’s. Op elke stap die Daan uiteindelijk zet, ontvangt hij zorgvuldige feedback, zoals “Goed dat je dat rustig zegt” of “Perfect dat je het zelf gedaan hebt”. 

Bij gebrek aan baantjes in een computerzaak is Daan momenteel assistent bij de computerafdeling op school, waar hij een paar uur per week aan computers sleutelt. Met de begeleider van de computerafdeling is afgesproken dat die regelmatig opmerkingen maakt als: “Ik ben echt blij dat jij me helpt, ik zat echt om je te springen”. Zo doet Daan nieuwe succeservaringen op en wordt zijn vaardigheidsrepertoire groter. Daardoor maakt zijn storende kernovertuiging (“Ik ben waardeloos”) geleidelijk aan plaats voor een realistischere cognitie (“Ik ben oké zoals ik ben”).