Verantwoording en bronnen

© 2020 Beroepsvereniging van Professionals in Sociaal Werk, Nederlands Instituut van Psychologen, Nederlandse vereniging van pedagogen en onderwijskundigen, Nederlands Jeugdinstituut. 

Op voorwaarde van naamsvermelding wordt toestemming gegeven voor het kopiëren, opslaan, en openbaar maken van de tekst van deze publicatie. 

Richtlijnen ondersteunen professionals om samen met cliënten te beslissen over de best passende hulp. Een richtlijn geeft onderbouwde aanbevelingen op basis van wetenschappelijk onderzoek, praktijkkennis van professionals en ervaringskennis van cliënten. Richtlijnen worden regelmatig aangepast. We adviseren dringend altijd de website te raadplegen voor de meest actuele versies. De richtlijn is geautoriseerd door de Beroepsvereniging van Professionals in Sociaal Werk (BPSW), het Nederlands Instituut van Psychologen (NIP) en de Nederlandse Vereniging van Pedagogen en Onderwijskundigen (NVO). 

Het ontwikkelen, herzien en implementeren van richtlijnen voor jeugdprofessionals vindt plaats in het kader van het Meerjarenplan Richtlijnen Jeugd, opgesteld door het Nederlands Jeugdinstituut, de Beroepsvereniging van Professionals in Sociaal Werk (BPSW), het Nederlands Instituut van Psychologen (NIP) en de Nederlandse Vereniging van Pedagogen en Onderwijskundigen (NVO). 

Gebruik bij referenties naar deze richtlijn altijd: richtlijn Gezinnen met meervoudige en complexe problemen voor jeugdhulp en jeugdbescherming. 

De eerste versie van deze richtlijn is gepubliceerd in 2015. Deze bestond destijds uit twee afzonderlijke documenten: de richtlijn zelf en een onderbouwingsdocument van de richtlijn. De richtlijn is in 2025 geactualiseerd. De huidige richtlijn bevat per bouwsteen en bijbehorende uitgangsvragen een korte onderbouwing van de aanbevelingen. Het oorspronkelijke onderbouwingsdocument van de eerste versie van de richtlijn is niet geactualiseerd. Daarom is dit document niet meer online gepubliceerd. Via info@richtlijnenjeugdhulp.nl is de oorspronkelijke onderbouwing van de richtlijn op te vragen. Dit geldt voor de verantwoording van de eerdere herzieningen van de richtlijn. 

De oorspronkelijke richtlijn is in 2024 geherstructureerd.  

De interventies zijn in 2024 geactualiseerd.

Mariska van der Steege, Daniëlle de Veld en Mariska Zoon 

• Majone Steketee (voorzitter)
• Jana Knot-Dickscheit
• Laura Marck
• Wibo Scholtus
• Mariska van der Steege
• Arlette Wellink
• Mariska Zoon 

• Mariska van der Steege (voorzitter)
• Daniëlle de Veld
• Annemarie de Beer
• Els Evenboer
• Lotte Evers
• Jana Knot-Dickscheit
• Marcia Lever 

Daarnaast zijn de volgende experts geraadpleegd: 

Verantwoording dataverzameling 

De beantwoording van deze uitgangsvragen is gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek, ‘grijze’ literatuur, praktijkkennis en de inbreng van professionals. Voor het literatuuronderzoek vormt de kenniscollectie van het Nederlands Jeugdinstituut de basis. Bij de ontwikkeling van de richtlijn is gebruik gemaakt van de NJi-pagina's over multiprobleemgezinnen, verstandelijk beperkte ouders, migrantengezinnen, kindermishandeling, armoede in gezinnen en eenoudergezinnen. 

Bij de herziening van de richtlijn is gebruik gemaakt van de NJi-pagina's over multiprobleemgezinnen en kindermishandeling. Daarnaast waren de volgende bronnen belangrijk bij de herziening: 

• Zoon, M., Van Rooijen, K., & Berg-Le Clercq, T. (2020). Wat werkt in de hulp aan gezinnen met meervoudige en complexe problemen? Nederlands Jeugdinstituut.
• Kalthoff, H. (2018). Opgroeien en opvoeden in armoede. Nederlands Jeugdinstituut.
• Knot-Dickscheit, J., & Knorth, E. J. (2019). Gezinnen met meervoudige en complexe problemen. Theorie en Praktijk. Lemniscaat.
• Van Arum, S., Verweij, S., & Van der Veer, K. (2018). Wat werkt bij integraal werken in de wijk? Cliënt en professional in vertrouwen samenwerken aan een oplossing. Integraal Werken in de Wijk. 

Addink, A., Lekkerkerker, L., Yperen, T. van, & Dam, C. van (2017). Zelfredzaamheidschaal voor jeugdigen (ZRJ). Handleiding voor het meten van zelfredzaamheid van jeugdigen en ouders in de jeugdsector. Nederlands Jeugdinstituut. 

Anthonijsz, I., Julsingha, K. van, Sluijs, C. van der, Kleinjan-van Zwet, M., & Mobach, C. (2014). Kinderen blijvend veilig. Bouwstenen voor verder werken aan vernieuwing in de jeugdbescherming in het nieuwe jeugdstelsel. Nederlands Jeugdinstituut/BMC. 

Arum, S. van, Verweij, S., & Veer, K. van der (2018). Wat werkt bij integraal werken in de wijk. Cliënt en professional. In vertrouwen werken aan een oplossing. Integraal Werken in de Wijk. 

Assen, A. G. van, Knot-Dikscheit, J., Post, W. J., & Grietens, H. (2019). Kinder- en Jeugdcoaching: het belang van kindgerichte hulpverlening bij gezinnen met meervoudige en complexe problemen. In J. Knot- Dickscheit & E.J. Knorth (Red.), Gezinnen met meervoudige en complexe problemen. Theorie en praktijk (pp. 453-467). Lemniscaat. 

Baart, A., & Steketee, M. (2003). Wat aandachtige nabijheid vermag. Over professionaliteit en present-zijn in complexe situaties. Verwey-Jonker Instituut. 

Baartman, H. (1988). Intensieve thuishulp voor multi-problemgezinnen. Nederlands Tijdschrift voor Opvoeding, Vorming en Onderwijs, 6, 310-322. 

Balder-van Seggelen, C., Jong, B. de, & Slot, W. (2013). Bescherming in beweging. Rapportage van het onderzoek naar de Verve werkwijze in de praktijk: Opbrengst en aanbevelingen voor doorontwikkeling van de aanpak. Hogeschool Leiden/Vrije Universiteit/Van Montfoort/ Provincie Overijssel. 

Bannink, F. (2006). Oplossingsgerichte vragen. Handboek oplossingsgerichte gespreksvoering. Pearson. 

Bartelink, C., & Berge, I. ten (2013). Beslissen over effectieve hulp in onveilige opvoedingssituaties. Nederlands Jeugdinstituut. 

Bartelink, C., Berge, I. J. ten, & Yperen, T. van (2013). Beslissen over effectieve hulp. Wat werkt in indicatiestelling? Nederlands Jeugdinstituut. 

Bartelink, C., & Verheijden, E. (2015). Wat werkt bij het versterken van het sociale netwerk van gezinnen? Nederlands Jeugdinstituut. 

Beer, Y. de (2016). Kompas licht verstandelijke beperking. Definitie, aspecten en ondersteuning. SWP. 

Berg, I. K. (2000). Ik wil mijn kind niet kwijt: Samenwerken met ouders onder dwang van de kinderbescherming. Praktische richtlijn voor de hulpverlening. De Toorts. 

Berg, D. van den, Goot, S. van der, & Jansen, M. (2008). Cirkel van onmacht. Mechanismen in hulpverlening. Hulpverlening aan multiprobleemgezinnen vanuit de praktijk geanalyseerd; een experiment in het kader van het Amsterdamse project Systeem in Beeld. DMO. 

Berg, G. van den, & Baat, M. de (2012). Gezinnen met meervoudige problemen. In M. de Klerk, M. Prins, P. Verhaak, & G. van den Berg (Red.), Mensen met meervoudige problemen en hun zorggebruik (pp. 75-97). Raad voor de Volksgezondheid en Zorg. 

Berg, Y. van den, Hover, C., Loos, P. van der, & Wever, Y. (2009). Combinaties van zorg bij jeugdigen. Rapport. B&A Groep. 

Berge, I. J. ten, Addink, A., Baat, M. de, Bartelink, C., Rossum, J. van, & Vinke, A. (2012). Stoppen en helpen. Een adequaat antwoord op kindermishandeling. Uitgeverij SWP. 

Berge, I. J. ten, & Bakker, A. (2005). Veilig thuis? Handreiking voor het beoordelen en bespreken van veiligheid van kinderen in hun thuissituatie. Nederlands Jeugdinstituut. 

Berge, I. J. ten, & Eijgenraam, K. (2009). Licht Instrument Risicotaxatie Kindermishandeling (LIRIK). Nederlands Jeugdinstituut. 

Berger, M., Leeuwen, M. van, & Blaauw, E. (2013). Generalistisch werken rondom jeugd en gezin. Een analyse van ontwikkelingen, taken en competenties. Nederlands Jeugdinstituut. 

Bieleman, B., Boendermaker, M., Nijkamp, R., & Snippe, J. (2012). Dwars door verbanden. Evaluatie pilot aanpak multiprobleemgezinnen stad Groningen. Intraval. 

Blokker, E. (2013). Transformeren voor gevorderden. Actieonderzoek hemelse modder Zaanstad. Instituut voor Publieke Waarden. 

Bodden, D. H. M., & Dekovic, M. (2010). Multiprobleemgezinnen ontrafeld. Tijdschrift voor Orthopedagogiek, 49, 259-271. 

Bolt, A. (2017). Het Gezin Centraal. Handboek voor ambulante hulpverleners (9e herziene druk). SWP. 

Boon, N. M. van der, & van Bakel, H. (2017). Trauma’s in de gehechtheidsrelaties. In Modified Interaction Guidance (MIG): Interventie bij gedesorganiseerde gehechtheid en trauma (pp. 59-67). Bohn Stafleu van Loghum. 

Bransen, E., Planije, M., & Wolf, J. (2003). ‘10’ voor Toekomst: Een project van het Leger des Heils voor multi- probleemgezinnen. Trimbos-instituut. 

Broek, A. van den, Kleijnen, E., & Bot, S. (2012). Kwetsbare gezinnen in Nederland. In Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling, ontzorgen en normaliseren: Naar een sterke eerstelijns jeugd- en gezinszorg (pp. 60-117). Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling. 

Broeken, R., & Talma, M. (2004). Profiel van de gezinscoach. Nederlands Instituut voor Zorg en Welzijn. 

Bucx, F. (red.) (2011). Gezinsrapport 2011. Een portret van het gezinsleven in Nederland. Sociaal Cultureel Planbureau. 

Busschers, I., & Boendermaker, L. (2019). Systeemgericht werken bij gezinnen met meervoudige en complexe problemen: Intensief Systeemgericht Casemanagement. In J. Knot-Dickscheit, & E. J. Knorth, Gezinnen met meervoudige en complexe problemen. Theorie en praktijk (pp. 136-153). Lemniscaat. 

Cardol, G. (2012). Eerst denken en dan doen. Over het versterken van de eigen kracht van gezinnen en het beter benutten van het sociale netwerk. Zuyd Onderzoek. 

Dale, D. van, Zwikker, M., Dunnink, T., Bisseling, R., & Rensen, P. (2013). Erkenningstraject Interventies: Criteria voor gezamenlijke kwaliteitsbeoordeling 2013-2018. Movisie/NCJ/NISB/NJi/RIVM. 

Dekkers, K., Vliet, E. de, Eilander, H., & Steenbeek, D. (2011). Goal Attainment Scaling (GAS) in de praktijk. Handleiding. Revant. 

Dekovic, M., & Bodden, D. (2019). Gezinnen met meervoudige en complexe problemen: kenmerken en verschillende typen. In J. Knot-Dickscheit, & E.J. Knorth (Red.), Gezinnen met meervoudige en complexe problemen. Theorie en Praktijk (pp. 52-74). Lemniscaat. 

Department of Health (2000). Framework for the assessment of children in need and their families. The Stationery Office. 

Douma, J., De Jong, A., Looij, J., & Stremmelaar, B. (2017). Handreiking begeleiden van ouders met een licht verstandelijke beperking en multiproblematiek. Landelijk Kenniscentrum LVB. 

Drost, J. (2010). Maatschappelijke participatie door (jonge) mensen met een licht verstandelijke beperking. Lectorale Rede Noordelijke Hogeschool Leeuwarden. 

Ee, E. van (2011). Getraumatiseerde ouders en de relatie met hun kinderen in historisch en cultureel perspectief. Psychologie & Gezondheid, 39(3), 163-168. 

Esmeijer, N., Steege, M. van der, Philipsen, M., & Schoppink, I. (2019). Toolkit hulpverlening aan multiprobleemgezinnen. Signaleren van stagnerende hulp en interveniëren bij multiprobleemgezinnen. Praktikon. 

Fassaert, T., Lauriks, S., Buster, M., Wit, M. de, Weerd, S. van de, & Schönenberger, M. (2016). ZRM- supplement: Ouderschap. Handleiding & toelichting. GGD Amsterdam. 

Ferwerda, H., Kampen, I. van, & Appelman, T. (2014). Een casus om van te leren. Lessen voor de aanpak van multiprobleemgezinnen in het licht van de 3D. Bureau Beke. 

Gerwen, J. van, & Beer, A. de (2009). Intensieve gezinshulp bij Flexus Jeugdplein en Spirit: Gezinscoach heeft succes met drang en dwang. Jeugd en Co Kennis, 3, 8-18. 

Ghesquière, P. (1993). Multi-problemgezinnen. Problematische hulpverleningssituaties in perspectief. Garant. 

Goderie, M., & Steketee, M. (2005). Gezinnen in onbalans. Onderzoek naar het bereiken van gezinnen in probleemsituaties. Verwey-Jonker Instituut. 

Goderie, M., Steketee, M., & Plemper, E. (2005). Kinderen van ouders met een verstandelijke beperking. Pilotstudie preventie voor de Raad voor de Kinderbescherming. Verwey-Jonker Instituut. 

Goossens, F.X., & Zanden, R. van der (2012). Factsheet KOPP/KVO. Kinderen van ouders met psychische problemen. Kinderen van verslaafde ouders. Trimbos-instituut. 

Graaf, M. de (2010). Effectief werken met multiprobleemgezinnen. In B. P. Uitenbogaard (Red.), Werken met multiprobleemhuishoudens (pp. 59-66). Thieme Meulenhoff. 

Heiner, J., & Bartels, A. A. J. (1989). Jeugdstrafrecht en het belang van kind: Het belang van het kind nader omschreven. Tijdschrift voor Familie & Jeugdrecht, 11(3), 59-67. 

Hermanns, J., Klap, A., Smit, K., & Zwart, A. (2012). Wraparound Care in de jeugdzorg. Implementatie van Intensieve Pedagogische Thuishulp. SWP. 

Hermanns, J., Sondeijker, F., & Put, C. van der (2016). De California Family Risk Assessment Nederlandse versie (CFRA-NL). Handleiding. H&S Consult. 

Hoghughi, M., & Speight, A. N. P. (1998). Good enough parenting for all children: A strategy for a healthier society. Archives of Disease in Childhood, 78(4), 293-295. 

Holwerda, A., Reijneveld, S. A., & Jansen, D. E. M. C. (2014). De effectiviteit van hulpverlening aan multiprobleemgezinnen: Een overzicht. Universitair Medisch Centrum Groningen. 

Hoogenboezem, G., & Oomen, R. (2010). ReSet. Methodiekbeschrijving thuisbegeleiding risicogezinnen zonder indicatie. JSO. 

Jagt, L. (2010). Onvrijwillige hulpverlening. Moet dat nou? Bohn Stafleu Van Loghum. 

Jeugdbescherming Regio Amsterdam (z.d.-a). Wat zijn de resultaten? https://www.jeugdbescherming.nl/index.php/professionals/wat-zijn-de-resultaten/, geraadpleegd op 29 maart 2019. 

Jeugdbescherming Regio Amsterdam (z.d.-b). Onze werkwijze. https://www.jeugdbescherming.nl/index.php/professionals/onze-werkwijze/, geraadpleegd op 29 maart 2019. 

Jongepier, N. (2013). Gespecialiseerd casemanagement. Beschrijving van een unieke functie. Van Montfoort/ Bureau Jeugdzorg Drenthe. 

Kalthoff, H. (2018). Opgroeien en opvoeden in armoede. Nederlands Jeugdinstituut. 

Kalverboer, M. E., & Zijlstra, A. E. (2006). Het belang van het kind in het Nederlands recht: Voorwaarden voor ontwikkeling vanuit een pedagogisch perspectief. SWP Publishers. 

Kinderrechtencollectief (z.d.). https://www.kinderrechten.nl, geraadpleegd in oktober 2014. 

Knorth, E. J. (2005). Wat maakt het verschil? Over intensieve orthopedagogische zorg voor jeugdigen met probleemgedrag. Kind en Adolescent, 26, 150-160. 

Knot-Dickscheit, J., & Knorth, E. J. (2019). Gezinnen met meervoudige en complexe problemen. Theorie en Praktijk. Lemniscaat. 

Knot-Dickscheit, J., Tausenfreund, T., & Knorth, E. J. (2011). Intensieve Pedagogische Thuishulp voor multiprobleemgezinnen: Een kijkje achter de schermen. Orthopedagogiek: Onderzoek en Praktijk, 50, 497-510. 

Konijn, C. (2006). Allemaal een beetje verantwoordelijk: Verwarrend overheidsbeleid rond casemanagement multiprobleemgezinnen. Sozio, 11(71), 14-21. 

Koot, H. M. (1997). Handleiding bij de vragenlijst voor gezinsproblemen. Afdeling Kinder- en jeugdpsychiatrie, Sophia Kinderziekenhuis/Academisch Ziekenhuis Rotterdam/Erasmus Universiteit Rotterdam. 

Kruijswijk, W., Veer, M. van der, Brink, C., Calis, W., Maat, J. van de, & Redeker, I. (2014). Aan de slag met netwerken. De 44 bekendste methoden verzameld. Movisie / Vilans. 

Lambert, M. J. (2010). Prevention of treatment failure: The use of measuring, monitoring, and feedback in clinical practice. American Psychological Association. 

Lauriks, S., Buster, M., Wit, M. de, Weerd, S. van de, Kamann, T., Boom, W. van den, & Fassaert, T. (2017). 

Zelfredzaamheid-Matrix 2017. Handleiding. GGD Amsterdam. 

Leeuwen, K. van, Vermulst, A., Kroes, G., Meyer, R. de, & Veerman, J. W. (2018). Handleiding VSOG. Verkorte schaal voor Ouderlijk Gedrag. Praktikon. 

Leger des Heils (z.d.). 10 voor Toekomst. Intensieve gezinsondersteuning op 10 aandachtsgebieden. https://www.legerdesheils.nl/zorg/10-voor-toekomst. 

Lever, M. (2015). Handboek versie 3.0. HouVast, stut en steun voor gezinnen van ouders met een LVB. Expertisecentrum William Schrikker. 

Lever, M. (z.d.). Veiligheidsplan. Expertisecentrum William Schrikker. 

Maas, J. van der (2010). Diagnostiek van ouderfunctioneren. Een functioneel-contextueel perspectief. Proefschrift. Vrije Universiteit. 

Maslow, A. H. (1943). A theory of human motivation. Psychological Review, 50(4), 370-396. 

Mehlkopf, P. (2008). Een kwestie van goed regelen: Over multiprobleemgezinnen, coördinatie van zorg en gezinscoaching. Handreiking bij implementatie. JSO Expertisecentrum voor Jeugd, Samenleving en Opvoeding. 

Meppelder, M., Hodes, M. W., Kef, S., & Schuengel, C. (2014). Expecting change: Mindset of staff supporting parents with mild intellectual disabilities. Research in Developmental Disabilities, 35(12), 3260-3268. 

Montfoort, A. van, & Beukering, R. (2014). De werkwijze van SAVE. Vernieuwing van de jeugdbescherming in Utrecht. Bureau Jeugdzorg Utrecht/Van Montfoort. 

Montfoort, A. van, & Slot, W. (2009). Handboek Deltamethode Gezinsvoogdij. Jeugdzorg Nederland. 

Montfoort, A. van, & Slot, W. (2013). Werken met Verve. Handleiding voor de jeugdbeschermer. Versie 2.1. Van Montfoort/Vrije Universiteit/Hogeschool Leiden. 

Morris, K. (2013). Troubled families: Vulnerable families’ experiences of multiple service use. Child & Family. Social Work, 18(2), 198-206. 

Nederlands Jeugdinstituut (2013). Advies over verplicht netwerkberaad in kader van OTS. Nederlands Jeugdinstituut. 

Nugter, M. A., & Buwelda, V. J. A. (2012). Achtergronden en gebruiksmogelijkheden van ROM in de ggz. Tijdschrift voor Psychiatrie, 54(2), 111-120. 

Ooyen-Houben, M. van, Roeg, D., Kogel, C. H. de, & Koeter, M. (2008). Zorg onder dwang en drang; een verkenning van mogelijkheden en grenzen. Justitiële Verkenningen: Documentatieblad van het Ministerie van Justitie, 34(3), 11-41. 

Pels, T., Distelbrink, M., & Tan, S. (2009). Meetladder diversiteit interventies. Verhoging van bereik en effectiviteit van interventies voor (etnische) doelgroepen. Verwey-Jonker Instituut. 

Ploeg, C., & Wanders-Mulder, F. (2019). Kind IN Gezond Systeem (KINGS): een trauma-georiënteerde behandeling voor gezinnen met meervoudige en complexe problemen. In J. Knot-Dickscheit, & E. J. Knorth (red.), Gezinnen met meervoudige en complexe problemen. Theorie en praktijk (pp. 439-452). Lemniscaat. 

Ploeg, J. D. van der, & Scholte, E. M. (2008). Handleiding Gezinsvragenlijst (GVL). Bohn Stafleu van Loghum. 

Prinsen, B., & Ligtermoet, I. (2008). Handleiding coördinatie van zorg. Door de keten van zorg voor kinderen en jongeren in Almere. Nederlands Jeugdinstituut /Gemeente Almere. 

Put, van der, C., Assink, M., & Stams, G. J. (2015). Actuarieel Risicotaxatie Instrument voor Jeugdbescherming (ARIJ): Eindrapport. Afdeling Forensische Orthopedagogiek, Universiteit van Amsterdam. 

Rijksoverheid (z.d.). Meldcode. https://www.rijksoverheid.nl/meldcode, geraadpleegd in oktober 2014. 

Romijn, G., Graaf, I. de, & Jonge, M. de (2010). Kwetsbare kinderen. Literatuurstudie over verhoogde risicogroepen onder kinderen van ouders met psychische of verslavingsproblemen. Trimbos-instituut. 

Rooney, R. H. (2009). Strategies for work with involuntary clients. Second edition. Columbia University Press. 

Roos, S. de, & Bot, S. (2013). Determinanten van ernstige kind- en opvoedproblematiek. In S. Bot (red.), Terecht in de jeugdzorg: Voorspellers van kind- en opvoedproblematiek en jeugdzorggebruik (pp. 21-48). Sociaal en Cultureel Planbureau. 

Rose, W. (2009). Reviewing and ending intervention: Achieving the best possible outcomes for children. In 

H. Cleaver, P. Cawson, S. Gorin, & S. Walker (red.), Safeguarding children: A shared responsibility (pp. 252- 277). Wiley-Blackwell. 

Rots-de Vries, C., Kroesbergen, I., & Theunis, Y. (2016). Outreachend werken in de Jeugdgezondheidszorg. Handleiding voor de interventie ‘Bemoeizorg in de JGZ’. GGD West-Brabant. 

Ruiter, C. de, & Jong, E. M. de (2005). CARE-NL Richtlijn voor gestructureerde beoordeling van het risico van kindermishandeling. Corine de Ruiter. 

Schaafsma, K. (2008). Zitten op de bank. Portretten van multiprobleemgezinnen in de stadsregio Amsterdam. DSP-groep. 

Schaafsma, K. (2010). Dicht op de huid: Gezinsmanagement bij multiprobleemgezinnen in de stadsregio Amsterdam. Stadsregio Amsterdam/DSP-groep. 

Schamhart, R., & Colijn, J. (2012). Greep op wraparound care: Eindrapport onderzoeksprogramma Wraparound care in de Utrechtse jeugdzorg. Hogeschool Utrecht. 

Scholte, M., Sprinkhuizen, A., & Zuithof, M. (2012). De generalist: De sociale professional aan de basis. Bohn Stafleu Van Loghum. 

Schout, G. (2010). Het analyseren van multiproblematiek: Risicofactoren gewogen. In B. P. Uitenbogaard (Red.), Werken met multiprobleemhuishoudens (pp. 29-39). Thieme Meulenhoff. 

Slot, N. W., Theunissen, A., Esmeijer, F. J., & Duivenvoorden, Y. (2002). 909 Zorgen. Een onderzoek naar de doelmatigheid van de ondertoezichtstelling. Vrije Universiteit, Faculteit der Psychologie en Pedagogiek, afdeling Orthopedagogiek. 

Slot, N. W., Veldt, M. C. A. E. van der, & Beenker, L. G. M. (2004). Effectief beschermd. Een onderzoek naar de haalbaarheid van een instrument voor het meten van de effectiviteit van de uitvoering van kinderbeschermingsmaatregelen. PI Research. 

Steege, M. van der (2007). Intensieve pedagogische thuishulp komt tot wasdom. Jeugd & Co Kennis, 1(4), 23-36. 

Steege, M. van der (2009). Multiprobleemgezinnen. In G. A. Bakker (Red.), Handboek kinderen & adolescenten (pp. 1-18). Bohn Stafleu Van Loghum. 

Steege, M. van der (2019). Systeemgerichte Gezinscoaching. Handleiding voor gezinscoaches. Amerpoort. 

Steege, M. van der, Ligtermoet, I., Lekkerkerker, L., & Vliet, E. van der (2013). Methodiekhandleiding IAG. Nederlands Jeugdinstituut. 

Steege, M. van der, & Zoon, M. (2014). Onderbouwing Richtlijn Multiprobleemgezinnen voor jeugdhulp en jeugdbescherming. Beroepsvereniging van Professionals in Sociaal Werk, Nederlands Instituut van Psychologen, Nederlandse vereniging van pedagogen en onderwijskundigen. 

Steketee, M. (2010). Belemmeringen tussen signalen en effecten. In B. P. Uitenbogaard (red.), Werken met multiprobleemhuishoudens (pp. 180-188). Thieme Meulenhoff. 

Steketee, M., Jansma, A., & Gilsing, R. (2015). Wat werkt bij multiprobleemgezinnen? Ervaringen uit Rotterdam. Verwey-Jonker Instituut. 

Steketee, M., & Pels, T. (2019). Gezinnen met meervoudige en complexe problemen met een migratieachtergrond: Typering en aanpak. In J. Knot-Dickscheit, & E. J. Knorth (Red.), Gezinnen met meervoudige en complexe problemen. Theorie en praktijk (pp. 118-134). Lemniscaat. 

Steketee, M., & Spierings, F. (2012). Sociale uitsluiting en moeilijk bereikbare groepen in de samenleving. In H. van Ewijk, F. Spierings, & R. Wijnen (Red.), Basisboek sociaal werk. Activeren en verbinden (pp. 175-194). Boom Lemma Uitgevers. 

Steketee, M., & Vandenbroucke, M. (2010). Typologie voor een strategische aanpak van multiprobleemgezinnen in Rotterdam: Een studie in het kader van Klein maar Fijn - CEPHIR. Verwey-Jonker Instituut. 

Suter, J., & Bruns, E. (2009). Effectiveness of the wraparound process for children with emotional and behavioral disorders: A meta-analysis. Clinical Child Family Psychology Review, 12, 336-351. 

Tausendfreund, T. (2015). Coaching families with multiple problems: Care activities and outcomes of the flexible family support programme Ten for the Future (Proefschrift). 

https://www.rug.nl/research/portal/publications/pub(95367b06-7aa3-42dc-b3f6-24f559d1e749).html. 

Tausendfreund, T., Knot-Dickscheit, J., Post, W. J., Knorth, E. J., & Grietens, H. (2014). Outcomes of a coaching program for families with multiple problems in the Netherlands: A prospective study. Children and Youth Services Review, 46, 203-212. 

Taylor, J., Lauder, W., Moy, M., & Corlett, J. (2009). Practitioner assessments of ‘good enough’ parenting: Factorial survey. Journal of Clinical Nursing, 18(8), 1180-1189. 

Thoburn, J., Cooper, N., Brandon, M., & Connolly, S. (2013). The place of “think family” approaches in child and family social work: Messages from a process evaluation of an English pathfinder service. Children and Youth Services Review, 35(2), 228-236. 

Tierolf, B., Lünnemann, K., & Steketee, M. (2014). Doorbreken geweldspatroon vraagt gespecialiseerde hulp. Onderzoek naar effectiviteit van de aanpak huiselijk geweld in de G4. Verwey-Jonker Instituut. 

Toezicht Sociaal Domein/Samenwerkend Toezicht Jeugd (2017). Het wijkteam en kwetsbare gezinnen. Toezicht Sociaal Domein/Samenwerkend Toezicht Jeugd. 

Turnell, A., & Edwards, S. (2009). Veilig opgroeien. De oplossingsgerichte aanpak Signs of Safety in jeugdzorg en kinderbescherming. Bohn Stafleu Van Loghum. 

Turnell, A., & Essex, S. (2010). Als er ‘niets aan de hand’ is. Een oplossingsgerichte methode bij ontkenning van kindermishandeling. Bohn Stafleu Van Loghum. 

Veenbaas, R., & Reubsaet, H. (2010). Voorwaardelijke of gedwongen hulpverlening aan multiprobleemgezinnen. In B. P. Uitenbogaard (Red.), Werken met multiprobleemhuishoudens (pp. 98-115). Amersfoort: Thieme Meulenhoff. 

Veerman, J. W., Janssens, J., & Delicat, J. (2005). Effectiviteit van intensieve pedagogische thuishulp: Een meta-analyse. Pedagogiek, 25(3), 176-196. 

Veerman, J. W., Kroes, G., Meyer, R. Dd, Janssen, J., Nguyen, L., & Vermulst, A. (2016). Handleiding VGFO. Vragenlijst Gezinsfunctioneren voor Ouders. Praktikon. 

Verhallen, T. (2013). Gezinsinterventies bij Nederlandse en Nederlands Curaçaose ‘multi-probleem’ gezinnen. Boom Lemma. 

Verheul, R., & Jong, A. de (2016). Als je het ons vraagt. De Kinderombudsman op kinderrechtentour. De Kinderombudsman. 

Vermulst, A., Kroes, G., Meyer, R. de, Nguyen, L., & Veerman, J.W. (2015). Handleiding OBVL. Praktikon. VNG, NJi, Kenniscentrum Kinder- en Jeugdpsychiatrie, branche- of beroepsorganisaties 

Jeugdzorg Nederland, GGZ Nederland, VGN, MOgroep, NIP en Actiz (2016). Harmonisatie outcome in jeugdhulp, jeugdgezondheidszorg, jeugdbescherming en jeugdreclassering. https://www.vng.nl/files/vng/201601_harmonisatie_outcome_jeugd.pdf, geraadpleegd op 23 april 2019. 

VNG, NJi, VWS, & VenJ (2017). Factsheet: Het familiegroepsplan. https://www.vng.nl/files/vng/201607_factsheet_familiegroepsplan_vng_nji_vws_venj2_0.pdf, juli, geraadpleegd op 18 oktober 2018. 

Vogelvang, B., Montfoort, A. van, Leeuw, A. de, Beukering, R., & Vries, L. de (2017). SAVE-Begeleiding. Herstel van veiligheid en ontwikkeling in het vrijwillige kader. Handleiding voor medewerkers SAVE. Van Montfoort/ Regiecentrum Bescherming en Veiligheid Friesland/Samen Veilig Midden-Nederland. 

Vries, S. de (2010). Basismethodiek psychosociale hulpverlening. Bohn Stafleu van Loghum. 

Vries, J. N. de, Willems, D. L., Isarin, J., & Reinders, J. S. (2005). Samenspel van factoren. Inventariserend onderzoek naar de ouderschapscompetenties van mensen met een verstandelijke handicap. AMC/UvA. 

Weille, K. L. (2011). Ouderschap: Een wilde rit in de achtbaan - ongelooflijk, glorieus, ellendig, aangrijpend en intens … Ouderschapskennis, 2, 102-117. 

Wel, F. van (1999). Een eeuw interventieperspectieven op gezinnen met meervoudige problemen. In C. Brinkgreve, & P. van Lieshout (Red.), Geregelde gevoelens (pp. 21-44). Elsevier/De Tijdstroom. 

Wiersma, M., & Kooi, C. van der (2017). Alle kinderen kansrijk. Het verbeteren van de ontwikkelingskansen van kinderen in armoede. De Kinderombudsman. 

Wildt-Liesveld, R. de, & Regeer, B. (2018). Hoe Intensief Systeemgericht Casemanagement bijdraagt aan het verbeteren van de veiligheidssituatie van kinderen. Een analyse van de aanpak geïnspireerd op Realistische Evaluatie. Pro Juventute/Vrije Universiteit. 

Yperen, T. van (2013). Met kennis oogsten. Monitoring en doorontwikkeling van een integrale zorg voor jeugd. Nederlands Jeugdinstituut/Rijksuniversiteit Groningen. 

Yperen, T. van, Bijl, B., & Veerman, J. W. (2008). Opzet van praktijkgestuurd effectonderzoek. In T. van Yperen & J. W. Veerman (red.), Zicht op effectiviteit. Handboek voor praktijkgestuurd effectonderzoek in de jeugdzorg (pp. 209-243). Uitgeverij Eburon. 

Yperen, T. van, Meyknecht, G., & Diephuis, K. (2004). Werken met doelrealisatie. Handreiking formuleren en evalueren van hulpverleningsdoelen. In GGZ Nederland, Maatschappelijk Ondernemers Groep, Doelrealisatie. Programma Kwaliteitszorg in de Jeugdzorg II (pp. 25-56). GGZ Nederland/Maatschappelijk Ondernemers Groep. 

Yperen, T. van, & Steege, M. van der (2006). Voor het goede doel. Werken met hulpverleningsdoelen in de jeugdzorg. NIZW Jeugd/ SWP. 

Yperen, T. van, Steege, M. van der, Addink, A., & Boendermaker, L. (2010). Algemeen en specifiek werkzame factoren in de jeugdzorg. Stand van de discussie. Nederlands Jeugdinstituut. 

Zanden, R. A. van der, Speetjens, P. A., Arntz, K. S., & Onrust, S. A. (2010). Online group course for parents with mental illness: Development and pilot study. Journal of Medical Internet Research, 12(5), e50, 1-13. 

Zijden, Q. van der, & Diephuis, K. (2011). Handleiding gezinsplan. Samenwerken volgens de principes van 1Gezin1Plan. Partners in Jeugdbeleid. 

Zijlstra, E. (2012). In the best interest of the child? A study into a decision-support tool validating asylum-seeking children’s rights from a behavioural scientific perspective. Proefschrift. Rijksuniversiteit Groningen. 

Zijlstra, A. E., Kalverboer, M. E., Post, W. J., Knorth E. J., & Brummelaar, M. D. C. ten (2012). The quality of the childrearing environment of refugee or asylum-seeking children and the best interest of the child: Reliability and validity of the BIC-Q. Behavioral Science and The Law, 30(6), 841-855. 

Zonneveld, J. (2011). Rapportage Multi Probleem Gezinnen Amsterdam. Gemeente Amsterdam, Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling. 

Zoon, M. (2012). Kenmerken en risicofactoren van multiprobleemgezinnen. Nederlands Jeugdinstituut. 

Zoon, M., & Foolen, N. (2014). Wat werkt bij licht verstandelijk beperkte ouders? Nederlands Jeugdinstituut. 

Zoon, M., Rooijen, K. van, & Berg-le Clercq, T. (2020). Wat werkt in de hulp aan gezinnen met meervoudige en complexe problemen? Nederlands Jeugdinstituut.