5.1.5. Gezinsondersteuning versterken

Toelichting op de aanbeveling

Versterk en ondersteun ouderlijke empowerment. Met motiverende gespreksvoering ondersteun je ouders bij het erkennen, benutten en versterken van hun krachten en hulpbronnen. Stimuleer als jeugdprofessional eigen regie, controle, autonomie en zelfvertrouwen in het zorgproces van het gezin.

Regie en kracht

In de dynamiek van gezinsondersteuning hebben regie en kracht van het gezin een centrale rol. Het is belangrijk dat je die als jeugdprofessional versterkt. Daar hoort ook het empoweren van ouders in het zorgproces bij. Streef ernaar de ouderlijke betrokkenheid te vergroten en stimuleer gezamenlijke besluitvorming. Stel als jeugdprofessional ouders in staat om hun eigen capaciteiten en hulpbronnen te gebruiken, zodat ze uitdagingen aan kunnen en positieve veranderingen in het gezin op gang brengen (Nooteboom et al., 2022; Pelzer & Winters- van Ekelen, 2024).

Empowerment en eigen kracht zijn nauw met elkaar verbonden. Empowerment concentreert zich meer op het proces van het vergroten van de controle, autonomie en zelfvertrouwen van individuen of groepen. Eigen kracht gaat meer over de vermogens en middelen die iemand al heeft. Voor ouders in jeugdhulp met verblijf betekent ouderlijke empowerment dat je een omgeving en ondersteunende structuur biedt waarin ouders hun eigen krachten herkennen, benutten en versterken. Zo kunnen ze positieve veranderingen in gang zetten en hun rol als opvoeders beter vervullen (Blankenstein et al., 2022; Spijk-de Jonge et al., 2022).

Soms worden ouders samen met hun kind of kinderen uithuisgeplaatst. Ze krijgen dan een behandeling en expliciete ondersteuning bij de opvoeding (Barth et al., 2023; Harder et al., 2024; Van der Asdonk et al., 2020). Een voorbeeld is KINGS, een traumabehandeling voor kwetsbare gezinnen (Zeinstra et al., 2024).

Eigen regie ondersteunen

Als professional kun je de eigen regie van gezinnen ondersteunen door een goede samenwerkingsrelatie op te bouwen, keuzemogelijkheden te bieden en open en duidelijk te communiceren over het hulpverleningstraject. Als je de eigen kracht van gezinnen erkent en benadrukt, groeit het zelfvertrouwen van ouders en nemen ze actiever deel aan de gezinsondersteuning (Nooteboom et al., 2020). Eigen regie van de jongere en de ouders betekent dat je als professional de hulp afstemt op hun wensen (GGZ Standaarden, 2018).

Communicatie met ouders

Wil je als professional positieve relaties met ouders opbouwen? Zet dan effectieve communicatievaardigheden in. Voorbeelden hiervan zijn: ouders serieus nemen als gesprekspartners en hen actief betrekken bij de besluitvorming. Hierbij kun je bijvoorbeeld gebruikmaken van twee communicatiestijlen: engageren en positioneren (Broersen & Klapwijk, 2022). Bij engageren motiveer je ouders en sluit je aan bij hun wensen en verwachtingen, bij positioneren leg je de nadruk op de ontwikkeling en veiligheid van hun kind (Bartelink et al., 2017).

Als professional kun je de oplossingsgerichte benadering, motiverende gesprekstechnieken of empowermenttheorieën gebruiken om de sterke kanten van ouders te benadrukken. Motiverende gespreksvoering is een niet-sturende manier van werken, die gericht is op gedragsverandering en het vergroten van de intrinsieke motivatie van ouders (Eenshuistra, 2021). Bij deze gespreksvoering verken en versterk je samen met ouders hun motivatie om positieve veranderingen tot stand te brengen, zowel in hun eigen leven als in dat van hun kind.

Complexe situaties

Je bouwt een werkrelatie met ouders op door de verbinding aan te gaan en ze te betrekken bij visie, wensen, ideeën en mogelijkheden. Dat versterkt hun verantwoordelijkheid als ouder (Blankestein et al., 2021). Houd daarbij rekening met situaties die de samenwerking moeilijker maken en de werkrelatie en communicatie verstoren. Denk aan een (complexe) echtscheiding. Zo’n situatie vraagt om zorgvuldige en evenwichtige communicatie met beide ouders.

Meerdere onderzoeken hebben inzicht geboden in de factoren die ouderparticipatie beïnvloeden, therapeutische benaderingen binnen jeugdhulp met verblijf, en strategieën om ouderlijke empowerment en eigen regie te versterken (Blankenstein et al., 2022; Nooteboom et al., 2020; Simons et al., 2019; Spijk-de Jonge et al., 2022).

De term 'eigen kracht' verwijst naar de intrinsieke capaciteiten, hulpbronnen en veerkracht die individuen, gezinnen en gemeenschappen bezitten om uitdagingen aan te gaan en problemen op te lossen zonder afhankelijk te zijn van externe hulp of interventies. Eigen kracht omvat de mogelijkheid om autonome beslissingen te nemen en controle uit te oefenen over het eigen leven en de omstandigheden (Nooteboom et al., 2020). In de specifieke context van jeugdhulp met verblijf wordt eigen kracht gezien als een focuspunt voor het versterken van de veerkracht van gezinnen.

Binnen de context van gezinsondersteuning wordt er gesproken over het concept van 'eigen regie'. Dit begrip is echter niet altijd helder gedefinieerd, waardoor er behoefte is aan verduidelijking. In een recent onderzoek zijn ouders gevraagd naar hun perspectief op eigen regie, hun ervaringen tijdens hulpverleningstrajecten, en de manieren waarop zij de regie ervaren in het zorgproces van het gezin (Nooteboom et al., 2020).

Uit de bevindingen van het onderzoek van Nooteboom et al (2020) blijkt dat ouders eigen regie beschouwen als de mogelijkheid om zelfstandig beslissingen te nemen en controle te hebben over het hulpverleningstraject van het gezin. Deze bevindingen komen overeen met de opgehaalde ervaringskennis. Dit impliceert het behouden van een eigen mening, het nemen van verantwoordelijkheid en actieve betrokkenheid bij het vinden van passende hulp. Ouders hechten waarde aan het behouden van de regie binnen het gezin, omdat zij geloven dat oplossingen vanuit het gezin zelf moeten komen. De mate waarin ouders deze regie oppakken, varieert per gezin en hangt af van verschillende factoren, zoals het vermogen om initiatief te tonen en de ondersteuning die zij ontvangen van de professional (Nooteboom et al., 2020). Hoewel eigen regie van belang is, erkennen ouders dat er grenzen zijn, met name wanneer het gaat om de veiligheid en het welzijn van jongeren. Soms kan het nodig zijn dat de regie tijdelijk wordt overgedragen aan een professional. Open communicatie over deze overdracht helpt om het vertrouwen van ouders te behouden (Nooteboom et al., 2020; Pelzer & Winters- van Ekelen 2024).

Naast het stimuleren van eigen regie en eigen kracht, is het ondersteunen en empoweren van ouders essentieel voor het bevorderen van ouderlijke betrokkenheid en besluitvorming in het hulpverleningsproces. Verschillende studies bieden inzichten in de factoren die ouderparticipatie beïnvloeden of samenhangen met en strategieën om ouderlijke empowerment en eigen regie te versterken, met name binnen de context van jeugdhulp met verblijf (Blankenstein et al., 2022; Simons et al., 2019; Spijk-de Jonge et al., 2022; Tang et al., 2024; Van Eck et al., 2024).

Ouderparticipatie kan beïnvloed worden door diverse factoren, zoals praktische, emotionele en relationele aspecten (Simons et al., 2019). De praktische factoren omvatten zaken zoals de beschikbaarheid van informatie over het welzijn en de behandeling van de jongere, de duidelijkheid van procedures en toegang tot activiteiten binnen de jeugdhulp met verblijf. De emotionele factoren houden in dat ouders waarde hechten aan emotionele steun en betrokkenheid bij het welzijn van jongeren tijdens het verblijf in de jeugdhulpinstelling. Het begrip en de empathie van de professional speelt hier een rol, dit komt naar voren vanuit de opgehaalde ervaringskennis. De relationele factoren omvatten het opbouwen van een goede relatie en effectieve communicatie tussen ouders en professionals. Ouders hebben behoefte aan een open, respectvolle en betrouwbare communicatie waarbij hun mening serieus genomen wordt (Spijk-de Jonge et al., 2022; Van Eck et al., 2024). Dit inzicht stelt professionals in staat om op maat gemaakte oplossingen te bieden, waardoor ouderparticipatie tijdens de jeugdhulp voor de jongere verbeterd kan worden (Simons et al., 2019; Spijk-de Jonge et al., 2022; Van Eck et al., 2024). Ouderparticipatie kan worden bevorderd door professionals, bijvoorbeeld door ouders aan te moedigen om deel te nemen aan de ouderraad van een instelling. Op deze manier kunnen ouders het belang van hun kinderen vertegenwoordigen, wat ervoor kan zorgen dat hun stem binnen de instelling wordt gehoord. Bovendien biedt deelname aan de ouderraad ouders de mogelijkheid om op de hoogte te blijven van wat er binnen de instelling speelt en om de procedures te leren kennen. Tevens hebben ouders de mogelijkheid om bijgestaan te worden door een vertrouwenspersoon van Jeugdstem. Dit draagt bij aan een beter begrip van de werking binnen de instelling en stelt ouders in staat om bij te dragen aan de verbetering van de zorg voor alle jongeren binnen de instelling (art. 4.2.4. Jw art. 3 lid 1 Wet medezeggenschap cliënten zorginstellingen).