6.1.2. Jongeren actief betrekken
Toelichting op de aanbeveling
-
Bevorder betekenisvolle participatie. Betrek jongeren actief bij de besluitvorming over hun eigen traject. Sluit aan bij hun behoeften, geef hen een stem in de planning en uitvoering en vertrouw erop dat ze zelf beslissingen kunnen nemen.
Handvatten voor betekenisvolle participatie
Betekenisvolle participatie geeft jongeren invloed op beslissingen die hen aangaan en biedt ruimte om fouten te maken en daarvan te leren.
Betekenisvolle participatie is een van de vier kernbepalingen van het Kinderrechtenverdrag (art. 12 IVRK). Het is belangrijk in de jeugdhulp, zowel tijdens als na verblijf. Participatie geldt als betekenisvol als het aan bepaalde voorwaarden voldoet. Het Kinderrechtenverdrag en de toelichting van het Comité (art. 12 IVRK; CRC/C/GC/12; CRC/C/GC/12, par. 40–47) geven professionals hiervoor concrete handvatten.
Ze noemen vijf noodzakelijke stappen (zie ook Kinderrechtenkader voor jeugdhulpprofessionals). Als professional ben je ervoor verantwoordelijk dat:
- Kinderen of jongeren voldoende toegang hebben tot begrijpelijke informatie.
- Jongeren worden gehoord.
- Jongeren serieus worden genomen.
- Jongeren een terugkoppeling krijgen over beslissingen die zijn genomen.
- Jongeren de mogelijkheid krijgen om te klagen over de beslissing.
Succesvolle overgang
Participatie is pas betekenisvol als kinderen of jongeren het gevoel hebben serieus genomen te zijn (Defence for children, 2024, p. 13). Betrek hen daarom op een inclusieve, kindvriendelijke en toegankelijke manier. Deze fase markeert vaak de overgang naar het eigen sociale netwerk of zelfstandig wonen. Daarbij staat het behoud van positieve resultaten uit eerdere ondersteuning centraal – net als het mogelijk maken van een succesvolle overgang naar zelfstandig leven (Ten Brummelaar, 2016). Hoewel veel professionals het belang van participatie zien, vinden zij het vaak lastig om er in de praktijk vorm aan te geven.
Samen beslissen
Het principe van shared decision-making ondersteunt kinderen en jongeren bij het maken van eigen keuzes, met oog voor wil en voorkeuren. Hierdoor ervaren zij controle over hun eigen leven. Vraag jongere en ouders expliciet naar hun gedachten, meningen en ideeën. Betrek hen actief bij de besluitvorming, bijvoorbeeld het vaststellen van doelen en aanpak. Zo combineer je professionele expertise met ervaringsdeskundigheid (zie richtlijn Samen beslissen over hulp; Van Eck et al., 2024). Shared decision-making bevordert autonomie en zelfbeschikking, wat belangrijk is voor het ontwikkelen van een waardevol leven (Douma, 2024).
Verdieping en onderbouwing
Diverse studies hebben aangetoond dat jongeren graag geïnformeerd, gehoord en serieus genomen willen worden in het vervolgzorgproces (Kinderen en Jeugdigen Laten Zich Horen, 2020; Plaiser et al., 2023; Sondeijker, 2020). Ze verlangen ernaar dat hun visie daadwerkelijk wordt overwogen in de besluitvorming die hun toekomst beïnvloedt. Echter, de interpretatie van participatie door professionals sluit soms niet aan bij deze behoefte, waarbij participatie wordt beperkt tot het geven en verzamelen van informatie zonder dat de stem van de jongere daadwerkelijk invloed heeft op de genomen beslissingen (Archard & Skivenes, 2009; Bouma et al., 2017; Van Bijleveld et al., 2014, 2015).
In wetenschappelijk onderzoek en beleidsstukken wordt gesproken over het begrip betekenisvolle participatie. Dit houdt in dat jongeren ervaren dat er echt naar hen geluisterd wordt en dat hun mening serieus wordt genomen (Archard & Skivenes, 2009; Bouma et al., 2017; Van Bijleveld et al., 2014, 2015; Van Eck et al., 2024).
Dit benadrukt het belang van het integreren van de stem en het perspectief van jongeren in het vervolgzorgproces, waardoor vervolgzorg effectiever en passender kan worden vormgegeven en de overgang naar zelfstandigheid soepeler kan verlopen (Bouma et al., 2017). In aanvulling hierop blijkt uit onderzoek dat zorg en behandeling in jeugdhulp met verblijf in eerste instantie gebaseerd is op dwangmaatregelen, wat de ruimte voor participatie van jongeren in besluitvorming aanzienlijk beperkt. Participatie vanuit gedragswetenschappelijk perspectief is essentieel voor jongeren binnen deze instellingen (Ten Brummelaar, 2016). De centrale doelstelling van Ten Brummelaar (2016) was dan ook om nieuw inzicht te bieden in de participatie van jongeren in besluitvormingsprocedures tijdens jeugdhulp met verblijf. Dit werd bereikt door de huidige stand van kennis, de ervaringen en percepties van zowel jongeren als professionals die werkzaam zijn binnen dergelijke instellingen, en door manieren te vinden om jongeren te ondersteunen bij het uiten van hun mening in besluitvormingsprocedures tijdens hun verblijf binnen de jeugdhulpinstelling in kaart te brengen (Ten Brummelaar, 2016).
Aanpassingen voor de lvb doelgroep
- Toegankelijke communicatie: zorgverleners moeten eenvoudige en duidelijke taal gebruiken. Informatie moet visueel ondersteund worden, bijvoorbeeld met pictogrammen of video's, om de toegankelijkheid te vergroten.