15 jaar Richtlijnen - Samenspel werkveld en overheid

In 2025 bestaan de Richtlijnen Jeugdhulp en Jeugdbescherming 15 jaar. De ontwikkeling ervan omvat een tijdsperiode waarin de jeugdhulp volop in verandering is. In dit jubileumjaar geven we je in drie artikelen een blik achter de schermen van deze 15 jaar. Kinder- en jeugdpsycholoog Flip Dronkers neemt je mee naar het prille begin van 2003 tot 2010. Het is de aanloop naar de richtlijnontwikkeling waarbij hij zelf nauw betrokken is geweest.

'Het is 2004 wanneer Alphen aan den Rijn treurt om de dood van de kleine Savanna. Ze bleek slachtoffer van jarenlange mishandeling door haar ouders. Omdat er jeugdhulp bij het gezin betrokken was, rees de vraag of de gezinsvoogd er alles aan had gedaan om het meisje te beschermen. Daar schrok de jeugdhulp van op. In hun dagelijks werk staan jeugdhulp professionals vaak voor moeilijke afwegingen. Maar op dat moment was er nog geen beroepscode als moreel kompas. Ook het tuchtrecht om kwaliteit te bewaken en de bevorderen was er nog niet. “Hulpverleners voelden zich als het ware ‘vogelvrij’, zegt kinder -en jeugdpsycholoog Flip Donkers, destijds als bestuurder verbonden aan het NIP.'

Wel beroepscodes, maar nog niet voor iedereen

'De uitspraak van de rechter in 2007 was daarom ook veelbetekenend. Die zei: "Er valt jeugdhulp in strafrechtelijke zin niets te verwijten, maar de betrokken gezinsvoogd had wel beter mogen weten." En daarmee ging de rechter eigenlijk op de stoel van de tuchtrechter zitten', vindt Dronkers. 'Beter mogen weten is een vakinhoudelijke afweging, niet een strafrechtelijke. De uitspraak legde bloot dat tuchtrecht in de jeugdsector ontbrak. En enkel degenen die aangesloten waren bij een beroepsvereniging, kenden een beroepscode. Op dat moment waren dat zo’n 50% van de gedragswetenschappers. Maar met name groepsleiding, gezinsvoogden en alle Hbo’ers waren nog nauwelijks georganiseerd.' 

Kwaliteitsimpuls van partijen die handen ineenslaan

'De gebeurtenis is aanleiding om met vele partijen de jeugdhulp een kwaliteitsimpuls te geven. De beroepsverenigingen NVO, NIP, NVMW (sinds 2015 BPSW), NJi, cliëntenorganisaties, werkgevers, overheid en opleidingsinstituten slaan de handen ineen. Het leidde tot een werkgroep onder leiding van voormalig politica en bestuurder Ella Kalsbeek. Ook leidde dit tot de ontwikkeling van het actieplan ‘Professionalisering Jeugdzorg’ (2007-2010) samen met het NJi. Vanuit het actieplan is gewerkt aan een overzichtelijke beroepenstructuur, een betere aansluiting tussen opleiding en werkveld, het stimuleren van de beroepsregistratie, doordachte beroepsethiek en actuele bij- en nascholingsmogelijkheden.'

Lidmaatschap beroepsvereniging essentieel

'Als gezamenlijke partijen probeerden wij om jeugdprofessionals te verleiden om zich aan te sluiten bij een beroepsvereniging. Als lid val je immers onder een regulerende gedragscode en tuchtrecht, en via een systeem van registratie en periodieke herregistratie worden jeugdprofessionals er bovendien toe aangezet hun vak bij te blijven houden. Maar dat verleiden lukte in eerste instantie niet zo goed. De beroepsgroepen waren op dat moment nog weinig bereid om zich vrijwillig aan de sluiten bij een beroepsvereniging. Het nieuwe programmaministerie voor Jeugd en Gezin (2007-2010), dat in 2007 ontstond, bood een helpende hand. Dit ministerie van Adré Rouvoet was erg ontvankelijk voor signalen vanuit het werkveld. Toen hebben wij als beroepsverenigingen en werkgevers aan het ministerie duidelijk gemaakt: ‘Als je het in de jeugdhulp goed wilt doen, dan is het nodig dat professionals verplicht lid worden van een beroepsvereniging en zo gebonden zijn aan een professionele standaard. Rouvoet trok zich dit aan.'

Idee voor richtlijnontwikkeling ontstaat

'In dezelfde tijdsperiode 2008 kwam ik in contact met Tom van Yperen. Hij was op dat moment nauw betrokken bij de databank voor Effectieve Jeugdinterventies van het NJi. Van Yperen vond destijds dat er in 20 jaar zoveel ontwikkelingen geweest waren in de jeugdinterventies, dat er een behoorlijke basis aan bewijsvoering was over wat wel en niet werkt in de jeugdhulp. Samen pakten we het idee op om deze kennis naar de sector te brengen. Van Yperen suggereerde toen om professionele richtlijnen te gaan ontwikkelen voor de jeugdhulp. Dat viel bij mij, maar ook bij anderen in goede aarde. We hadden de professionaliseringslag wel ingezet, maar dat ging nog vooral over de versterking van de beroepsethische kant van het vak.'

Rapport Contouren van richtlijnontwikkeling Jeugdzorg

'De professionele standaard waarmee we wilden werken heeft zowel een kritische/beroepsethische kant, maar ook een kenniskant. Ook de kennis die je gebruikt maakt onderdeel uit van de professionele standaard waartoe je je als professional verhoudt. Wij waren erg blij met het idee om die kenniskant te versterken door richtlijnen te gaan ontwikkelen voor de jeugdhulp: gebaseerd op wetenschappelijke evidence, consensus binnen de beroepsgroep en ervaringskennis van cliënten in de jeugdzorg. De richtlijnen zouden die hele professionaliseringslag afmaken. In 2009 schreef ik samen met anderen de notitie: Contouren van richtlijnontwikkeling jeugdzorg Eindrapport van het Project Voorbereiding Richtlijnontwikkeling Jeugdzorg. In dit rapport gingen we in op het belang van richtlijnontwikkeling, de opbouw en het voorstel voor de ontwikkeling van de eerste richtlijnen. Het ministerie van jeugd en gezin was daar enorm voor in. En zo konden we vanaf 2010 een start maken met de ontwikkeling van richtlijnen.'

Over Flip Dronkers

Flip Dronkers is kinder- en jeugdpsycholoog met een lange staat van dienst in de jeugdhulp en jeugd-ggz. Hij gaf leiding aan het programma richtlijnontwikkeling voor de jeugdhulp en jeugdbescherming, was lid van het algemeen bestuur van het Nederlands Instituut van Psychologen (NIP) en voorzitter van de sector Jeugd. In dat kader was hij nauw betrokken bij de professionalisering van de jeugdhulp en jeugdbescherming. Inmiddels is hij alweer wat jaren gepensioneerd, en - om maar niet achter de geraniums te belanden- als medeoprichter actief betrokken bij zorgtuinderij de Moestuin van Jagtlust in ’s-Graveland.

De volgende keer: de periode 2010 tot 2015.