Strafbaar seksueel gedrag

Seksualiteit in het strafrecht 

In het Nederlandse strafrecht vind je strafbaar seksueel gedrag terug als ‘misdrijven voor de zeden’ (Art. 239 tot en met Art. 253 Sr). Art. 242 tot en met Art. 249 Sr beschrijven een aantal verboden seksuele acties: de zogenaamde hands-on delicten (aanranding, verkrachting en het vervaardigen van kinderporno) en hands-off delicten (zoals exhibitionisme en het downloaden van kinderporno).  

Bij de hands-on delicten staat het begrip ‘instemming’ centraal. Seksuele interacties zijn verboden als ze plaatsvinden met personen die daarvoor geen instemming hebben gegeven of met personen die niet in staat worden geacht instemming te geven. Dit kan zijn omdat iemand nog geen 16 jaar is (de leeftijd voor wettelijke seksuele meerderjarigheid in Nederland ), een verstandelijke beperking heeft of buiten bewustzijn is. Ook kan het zijn dat iemand niet in een positie is om in te stemmen doordat hij een afhankelijkheidsrelatie met de pleger heeft, zoals (stief)vader en (stief)dochter, arts en patiënt, leraar en leerling, hulpverlener en cliënt. 

Of seksueel gedrag strafbaar is wordt bepaald door: 

• het al dan niet gebruiken van fysieke dwang of geweld (of dreiging daarmee);
• het al dan niet penetreren (of binnendringen) van het lichaam van het slachtoffer (hieronder valt ook penetreren met vingers, tongzoenen of gedwongen orale seks);
• de leeftijd van het slachtoffer (kinderen onder de 16 jaar en personen boven de 16 jaar die niet kunnen instemmen door verminderde weerbaarheid). Bij seks met minderjarigen (onder de 16 jaar) of wilsonbekwamen is sprake van een klachtdelict. Dat wil zeggen dat het misdrijf strafbaar is en vervolging door het Openbaar Ministerie (OM) kan plaatsvinden als er een klacht is ingediend. Een klacht kan worden ingediend door de minderjarige zelf, diens ouders of wettelijke vertegenwoordigers, of door de Raad voor de Kinderbescherming. 

Zedenwetgeving 

De volgende delicten vallen onder de zedenwetgeving: 

• Schennis van eerbaarheid: schending van seksuele fatsoensnormen tegenover anderen in het openbaar, in een plaats die toegankelijk is voor kinderen en jongeren onder de 16 jaar of in aanwezigheid van iemand (zoals een kind of jongere) die het eerbaarheid-schendende karakter (nog) niet beseft of kan overzien (Art. 239 Sr).
• Pornografie: het openlijk tentoonstellen of ongevraagd aan iemand toesturen van afbeeldingen of voorwerpen die in strijd zijn met de seksuele fatsoensnormen (Art. 240 Sr).
• Sexting: (Art. 240b Sr): het verspreiden, aanbieden, openlijk tentoonstellen, maken, invoeren, doorvoeren, uitvoeren, verwerven, in bezit hebben of zich met een geautomatiseerd werk of met een communicatiedienst toegang daartoe verschaffen van een afbeelding – of een gegevensdrager met een afbeelding – van een seksuele gedraging, waarbij iemand (schijnbaar) is betrokken die kennelijk de leeftijd van 18 jaar nog niet heeft bereikt. Het kan een vorm van ‘kinderpornografie’ zijn om met smartphones geseksualiseerde beelden van een ander onder de 18 jaar te versturen of te ontvangen.  

Let op: als beide jongeren minderjarig zijn en beiden hebben ingestemd met het uitwisselen van seksuele beelden van zichzelf en er geen sprake was van dwang of chantage of een ongelijkwaardige relatie, wordt dit niet meer als strafbaar feit gezien (nieuwe leidraad Landelijk Expertisecentrum Kinderporno en Kindersekstoerisme). Anders zou online seks strafbaarder zijn dan seks in het dagelijks leven. 

De Leidraad afdoening sextingzaken (‘Pubers in beeld’, 2017) van het OM en de politie biedt handvatten om per geval af te wegen of strafrechtelijk ingrijpen op grond van Art. 240b Sr of een ander zedenfeit gewenst is. 

• Verkrachting:
  • iemand met dwang of (dreiging met) geweld of op een andere manier dwingen tot het seksueel binnendringen van het lichaam (Art. 242 Sr);
  • seksueel binnendringen van een bewusteloze, onmachtige of gestoorde (Art. 243 Sr);
  • seksueel binnendringen bij iemand beneden de 12 jaar (Art. 244 Sr);
  • buiten echt (oftewel zonder huwelijksrelatie) seksueel binnendringen bij iemand beneden de 16 jaar (Art. 245/247 Sr). 
• Aanranding: iemand dwingen tot het plegen of dulden van ontuchtige handelingen (Art. 246 Sr).
• Ontuchtige handelingen:
  • handelingen met een slachtoffer onder of boven de 16 jaar dat niet in staat is om instemming te geven (‘bewusteloos, onmachtig of gestoord’) (Art. 247 Sr);
  • iemand onder de 16 jaar verleiden tot het plegen of dulden van ontuchtige handelingen met derden (Art. 247 Sr). 

• Jeugdprostitutie (zoals loverboy-problematiek/mensenhandel): 

• iemand onder de 18 jaar met giften en beloften of met misbruik van macht of overwicht verleiden tot het plegen of dulden van ontuchtige handelingen (Art. 248a Sr);
• ontucht plegen met iemand tussen de 16 en 18 jaar die zich beschikbaar stelt voor seksuele handelingen tegen betaling (Art. 248b Sr).
• Ontucht met misbruik van gezag of vertrouwen: als iemand ontucht pleegt met een eigen minderjarig kind, stiefkind of pleegkind, pupil, een aan diens zorg, opleiding of waakzaamheid toevertrouwde minderjarige of minderjarige bediende of ondergeschikte (Art. 249 Sr).
• Seksuele contacten met kinderen onder de 12 jaar. Ook seks vanaf 12 jaar is strafbaar, maar wordt bij vrijwilligheid, een beperkt leeftijdsverschil en een affectieve relatie vaak niet gemeld en bestraft. 

Mishandelingsdelicten 

Een aan seksualiteit gerelateerd mishandelingsdelict is meisjesbesnijdenis. Het volgende is hierbij van belang: 

• In Nederland zijn alle vormen van meisjesbesnijdenis verboden. De straf bedraagt maximaal 12 jaar gevangenis voor zware mishandeling met voorbedachten rade. Als iemand die geen arts is, en geen opdracht heeft gekregen van een arts de ingreep uitvoert, valt dit onder het onbevoegd uitoefenen van een voorbehouden handeling volgens de Wet BIG.
• Als een ouder de besnijdenis uitvoert bij een eigen dochter kan de straf met een derde worden verhoogd. Ook als ouders opdracht geven voor een besnijdenis, hiervoor betalen, middelen leveren om de besnijdenis uit te voeren of meehelpen tijdens de besnijdenis, zijn zij strafbaar. Zie ook het Standpunt Vrouwelijke Genitale Verminking (Pijpers et al., 2010).