2. Wat zijn stemmingsproblemen?
Wat verstaan we onder stemmingsproblemen?
In deze richtlijn bedoelen we met ‘stemmingsproblemen’ het volgende:
- Stemmingsproblemen volgens categorie 103 in het classificatiesysteem CAP-J, dat per januari 2025 opgeheven. Bij de volgende herziening van de richtlijn gaan we na wat hiervan de consequenties zijn voor deze richtlijn.
- Depressieve stoornissen volgens de DSM-5 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders; American Psychiatric Association, 2013).
Onder de stemmingsproblemen vallen verdriet, somberheid, verliesverwerking en affectlabiliteit (een sterke schommeling in de uiting van gevoelens). Depressieve stoornissen zijn beperkt tot een 'depressieve stoornis, eenmalige episode' of een 'depressieve stoornis, recidiverend', tenzij anders aangegeven. Wanneer we in deze richtlijn spreken van depressie, dan bedoelen we zo’n depressieve stoornis.
Bipolaire stoornissen komen in deze richtlijn niet uitgebreid aan bod. Wel is het hierbij belangrijk om ze tijdig te herkennen en iemand door te verwijzen naar gespecialiseerde hulp. Daarom beschrijven we wel de risicofactoren en signalen van deze stoornissen. Op dysthyme stoornis (een persisterende depressieve stoornis; American Psychiatric Association, 2013) gaan we in deze richtlijn niet specifiek in.
Stemmingsproblemen en depressieve stoornissen hangen sterk met elkaar samen. Stemmingsproblemen of subklinische depressie (volgens de CAP-J) kunnen overgaan in depressieve stoornissen (volgens de DSM-5). Verder zijn er verschillende uitingsvormen die samenhangen met de leeftijd of de ontwikkeling van het kind (zie Risico- en beschermende factoren).
Stemmingsproblemen en -stoornissen verlopen vaak episodisch. Voordat er volledig herstel optreedt, is er grote kans op terugval. Na herstel is de kans ook groot dat een nieuwe episode van stemmingsproblemen of een depressieve stoornis zal optreden. Kinderen en jongeren met een subklinische depressie (of stemmingsproblemen volgens de CAP-J) hebben, ook jaren later, evenveel risico op het ontwikkelen van een depressieve stoornis als kinderen die al eerder een depressieve stoornis hebben doorgemaakt (Addendum Depressie bij Jeugd; Landelijke Stuurgroep Multidisciplinaire richtlijnontwikkeling in de GGZ, 2009).
Wat zijn signalen van stemmingsproblemen?
De symptomen van stemmingsproblemen verschillen per leeftijdsfase: hoe jonger een kind is, hoe fysieker de symptomen (De Wit, 1997). Dit zijn bekende signalen per leeftijdsgroep:
- Bij een baby of dreumes: ontroostbaar huilen, slaap- en eetstoornissen, apathie, zich terugtrekken.
- Op peuter- en kleuterleeftijd: een droeve gelaatsuitdrukking en lichaamshouding, geen plezier hebben, niet speels zijn, geen symbolisch spel spelen, scheidingsangst, een lichamelijke en emotionele groeiachterstand, onrealistische ‘magische’ schuldgevoelens.
- In de basisschoolleeftijd: een droeve stemming, geen plezier hebben, schuldgevoelens, het idee een slecht iemand te zijn, lusteloosheid, problemen met eigenwaarde, suïcidale gedachten, negatieve gedachten over de toekomst, erg bezig zijn met ziekte en dood, minder actief zijn dan voorheen.
- Bij adolescenten: een droeve stemming, geen plezier hebben, schuldgevoelens, het idee slecht te zijn, lusteloosheid, problemen met eigenwaarde, suïcidale plannen of daden, minder actief zijn dan voorheen, minder motivatie om iets te presteren, ontevredenheid over lichaam, seksualiteit en relaties.