Verantwoording en bronnen

© 2020 Beroepsvereniging van Professionals in Sociaal Werk, Nederlands Instituut van Psychologen, Nederlandse vereniging van pedagogen en onderwijskundigen, Nederlands Jeugdinstituut. 

Op voorwaarde van naamsvermelding wordt toestemming gegeven voor het kopiëren, opslaan, en openbaar maken van de tekst van deze publicatie.

Richtlijnen ondersteunen professionals om samen met cliënten te beslissen over de best passende hulp. Een richtlijn geeft onderbouwde aanbevelingen op basis van wetenschappelijk onderzoek, praktijkkennis van professionals en ervaringskennis van cliënten. Richtlijnen worden regelmatig aangepast. Raadpleeg altijd de website voor de meest actuele versies.

De richtlijn is ontwikkeld door TNO en geautoriseerd door de Beroepsvereniging van Professionals in Sociaal Werk (BPSW), het Nederlands Instituut van Psychologen (NIP) en de Nederlandse Vereniging van Pedagogen en Onderwijskundigen (NVO).

Het ontwikkelen, herzien en implementeren van richtlijnen voor jeugdprofessionals vindt plaats in het kader van het Meerjarenplan Richtlijnen Jeugd, opgesteld door het Nederlands Jeugdinstituut, de Beroepsvereniging van Professionals in Sociaal Werk (BPSW), het Nederlands Instituut van Psychologen (NIP) en de Nederlandse Vereniging van Pedagogen en Onderwijskundigen (NVO). Zie voor meer informatie:  www.richtlijnenjeugdhulp.nl

Gebruik bij referenties naar deze richtlijn altijd: ‘Richtlijn Kindermishandeling voor jeugdhulp en jeugdbescherming’.

Derde herziene druk (2020)* op basis van de herziene versie (2017). De oorspronkelijke richtlijn is in 2024 geherstructureerd. De interventies zijn in 2024 geactualiseerd.

Auteurs

Remy Vink. Marianne de Wolff, Annelies Broerse, Mascha Kamphuis (TNO Child Health)

Herzieningswerkgroep (2019-2020) 

Remy Vink (voorzitter en projectleider) - TNO Child Health, Marianne de Wolff (projectmedewerker) - TNO Child Health, Evelien Kroeze - Jeugdbescherming Overijssel, Habiba Haaras - Samen Veilig Amersfoort, Janet Nieuwland - Jeugdbescherming Overijssel, Lenny Konijn – Parlan, Marie Anne de Bruijn - CJG Barneveld, Mariska Ynema - Sociaal team Woudenberg, Jeroen Brouwer - Samen Veilig Utrecht, Claudia van der Put - Universiteit van Amsterdam (consortium Kindermishandeling).

Ontwikkelwerkgroep (2015-2016) 

Ingrid ten Berge (voorzitter) - Nederlands Jeugdinstituut, Sonja Ariëns - BJZ/Veilig Thuis Brabant Noordoost / NIP, Mariska de Baat - Nederlands Jeugdinstituut, Harry van den Bosch - Jeugdzorg Nederland, Renske Donderwinkel - BJZ/Veilig Thuis Twente / NVO, Jan Pieter Meijer - BJZ Gelderland / BPSW, Tim Mulder - UvA / Augeo Foundation / Jongeren Taskforce Kindermishandeling, Nico van Oosten – Movisie, Marieke van Oosteren - De Rading / NVO, Vera Schuller - Lid namens Raad voor de Kinderbescherming

Versies richtlijn en onderbouwing 

De eerste versie van de richtlijn Kindermishandeling is gepubliceerd in 2018. Deze bestond destijds uit twee afzonderlijke documenten:  de richtlijn zelf en een onderbouwingsdocument van de richtlijn. De richtlijn is hierna twee keer op een aantal punten geactualiseerd, in 2020 en in 2024. De huidige richtlijn bevat per thema en bijbehorende uitgangsvragen een korte onderbouwing van de aanbevelingen. 
Het oorspronkelijke onderbouwingsdocument van de eerste versie van de richtlijn is niet geactualiseerd. Daarom is dit document niet meer online gepubliceerd. Via info@richtlijnenjeugdhulp.nl is de oorspronkelijke onderbouwing van de richtlijn op te vragen.  Dit geldt ook voor de verantwoording van eerdere herzieningen.

De richtlijn is in 2022 in zijn geheel herzien. In 2024 is de richtlijn op basis van feedback door professionals op een beperkt aantal punten geactualiseerd.  

In 2025 starten we met de herziening van de richtlijn Kindermishandeling. We werken hierbij samen met het Nederlands Centrum Jeugdgezondheid. Dit centrum beheert de richtlijn Kindermishandeling voor de Jeugdgezondheidszorg.  

Wil je meedenken met de richtlijn of heb je andere suggesties, geef dit dan door via info@richtlijnenjeugdhulp.nl.

Aar, J. V. van, Asscher, J. J., Zijlstra, B. J., Deković, M., & Hoffenaar, P. J. (2015). Changes in parenting and child behavior after the home-start family support program: A 10 year follow-up. Children and youth services review, 53, 166-175.

Addink, A., Lekkerkerker, L., Van Yperen, & Van Dam, C. (2017). Zelfredzaamheidschaal voor jeugdigen (ZRJ) Handleiding voor het meten van zelfredzaamheid van jeugdigen en ouders in de jeugdsector (2017) Utrecht/Nijmegen: NJi/Praktikon.

Aegisdóttir, S., White, M. J., Spengler, P. M., Maugherman, A. S., Anderson, L. A., Cook, R. S., & Rush, 

J. D. (2006). The meta-analysis of clinical judgment project: Fifty-six years of accumulated research on clinical versus statistical prediction. The Counseling Psychologist, 34(3), 341–382.

Ahmadabadi, Z., Najman, J. M., Williams, G. M., Clavarino, A. M., d’Abbs, P., & Abajobir, A. A. (2018). Maternal intimate partner violence victimization and child maltreatment. Child Abuse & Neglect, 23-3.  

Al, C. M., Stams, G. J. J., Asscher, J. J., & Laan, P. H. (2014). A programme evaluation of the Family Crisis Intervention Program (FCIP): Relating programme characteristics to change. Child & Family Social Work, 19, 225-236.

Alink, L., IJzendoorn, R. van, Bakermans-Kranenburg, M., Pannebakker, F., Vogels, T., & Euser, S. (2011). Kindermishandeling in Nederland anno 2010 : De tweede nationale prevalentiestudie van mishandeling van kinderen en jeugdigen (NPM - 2010). TNO Child Health, Universiteit Leiden, Centrum voor Gezinsstudies.

Alink, L., Prevoo, M., Berkel, S. van, Linting, M., Klein Velderman, M., & Pannebakker, F. D. (2018). NPM-2017: Nationale Prevalentiestudie Mishandeling van kinderen en jeugdigen. Leiden University, Institute of Education and Child Studies / TNO Child Health.

Assink, M., Put, C. van der, Kuiper, K., Mulder, T., & Stams, G. J. (2016). Risicofactoren voor kindermishandeling: Een meta-analytisch onderzoek naar risicofactoren voor seksuele mishandeling, fysieke mishandeling en verwaarlozing. Universiteit van Amsterdam.

Assink, M., Put, C. van der, Meeuwsen, M. W. C. M., Jong, N. M. de, Oort, F.J ., Stams, G. J., & Hoeve, M. (2019).  

Risk factors for child sexual abuse victimization: A meta-analytic review. Psychological Bulletin, 145(5), 459–489. http://dx.doi.org/10.1037/bul0000188 

Augeo Foundation (2013a). Handleiding kindcheck voor ggz en verslavingszorg. Augeo Foundation.

Augeo Foundation (2013b). TKM-special professionaliteit & professionalisering. www.tijdschriftkindermishandeling.nl.

Baartman, H. (2009). Het begrip kindermishandeling: Pleidooi voor een herbezinning en voor bezonnen beleid. Augeo Foundation.

Baartman, H. (2010). Ouderschap en de betekenis van solidariteit om je heen. Ouderschapskennis, 13, 182-194.

Baartman, H. (2013). Eigen kracht, daadkracht en de kracht van solidariteit. Mulock Houwer lezing, november 2013, Leiden.

Baer, J. C., & Martinez, C. D. (2006). Child maltreatment and insecure attachment: A meta-analysis. Journal of Reproductive and Infant Psychology, 24, 187-197.

Baeten, P. m.m.v. Van Beurden, M, Haxe, I., Janssen, L., Mourits, E. en Hille Ris Lambers, N.  

(2019). Handelingsprotocol Veilig Thuis 2019. Landelijk Netwerk Veilig Thuis.

Bakker, L. W. H. (2001). Pedagogische Variabelen Lijst (PVL): De ontwikkeling van een pedagogisch diagnostisch instrument voor de gezinsvoogden van de Ambulante Jeugdbescherming en Jeugdhulpverlening van het Leger des Heils (AJL). Garant.

Bakker, L. W. H. (2008). Pedagogische variabelen lijst. Tijdschrift Perspectief, 8, 10-11.

Bartelink, C., Berge, I. ten, & Prakken, J. (2017) Veiligheid en risico’s inschatten: wat helpt? De zin en onzin van risicotaxatie-instrumenten. Nederlands Jeugdinstituut.

Bartelink, C., Berge, I. ten, & Yperen, T. van (2010). Beslissen over effectieve hulp: Wat werkt in indicatiestelling. Nederlands Jeugdinstituut.

Bartelink, C., Eijgenraam, K., Kooijman, K., Daru, S. & Gastel, W. van (2014). Ontwikkeling en interbeoordelaarsbetrouwbaarheid van een risicotaxatie-instrument Seksueel Grensoverschrijdend Gedrag. Nederlands Jeugdinstituut.

Bartelink, C., & Kooijman, K. (2013). Inschatten van veiligheid en kans op kindermishandeling: Noodzaak, instrumenten en ontwikkelingen. De toekomst van de (preventieve) zorg voor jeugd. Tijdschrift voor Gezondheidswetenschappen, 7, 391-393.

Bartelink, C., Kwaadsteniet, L. de, Berge, I. ten, Witteman, C., & Gastel, W. van (2015). Betrouwbaarheid en validiteit van de LIRIK. Eindrapport LIRIK valideringsonderzoek. Nederlands Jeugdinstituut / Radboud Universiteit.

Beardslee, W. R., Gladstone, T. R., & O'Connor, E. E. (2011). Transmission and prevention of mood disorders among children of affectively ill parents: A review. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 50(11), 1098-1109.

Beer, R., Verlinden, E., & Lindauer, R. (2013). Protocol Classificatie, screening en diagnostiek van kinderen en adolescenten met traumagerelateerde problematiek. De Bascule.

Belsky, J. (1980). Child maltreatment: An ecological integration. American Psychologist, 35, 320-335.

Belsky, J. (1993). Etiology of child maltreatment: A developmental-ecological analysis. Psychological Bulletin, 114, 413-434.

Berge, I. ten (2012). Is dit kind thuis veilig? Wegwijzer bij de beoordeling van veiligheid van kinderen. Nederlands Jeugdinstituut.

Berge, I. ten, Addink, A., Baat, M. de, Bartelink, C., Rossum, J. van, & Vinke, A. (2012). Stoppen en helpen: Een adequaat antwoord op kindermishandeling. SWP.

Berge, I. ten, Bartelink, C., & Kwaadsteniet, L. de (2011) Beter beslissen over kindermishandeling. Onderzoek naar de effecten van gestructureerde oordeelsvorming middels ORBA. Nederlands Jeugdinstituut.

Berge, I. ten, Eijgenraam, K., & Bartelink, C. (2014). Licht Instrument Risicotaxatie Kindveiligheid (LIRIK). Toelichting en instructie. Nederlands Jeugdinstituut.

Berge, I. ten, & Vinke, A. (2006). Beslissen over vermoedens van kindermishandeling: Handreiking en hulpmiddelen voor het Advies-en Meldpunt Kindermishandeling. NIZW Jeugd / Adviesbureau Van Montfoort.

Berger, L. M. (2004). Income, family structure, and child maltreatment risk. Children and Youth Services Review, 26, 725-748.

Bicanic, I. (2002). Evaluation of a group treatment for sexually abused children in the Netherlands. Vrije Universiteit & Kinder- en Jeugdtraumacentrum.

Blankestein, A., van der Rijken, R. E. A., Vuyst, K. D., Bruijn, J. D., Moonen, X. M. H., Leunissen, J., & Didden, H. C. M. (2017). Multisysteemtherapie voor jongeren met een licht verstandelijke beperking en hun ouders: Een onderzoek naar de effectiviteit van een ambulante systeemgerichte interventie. Directieve Therapie, 36, 204-219.

Bouwmeester-landweer, M.B.R. (2017). Databank effectieve jeugdinterventies: beschrijving ‘Stevig ouderschap’. Nederlands Jeugdinstituut. Gedownload op 28-2-2024 van www.nji.nl/jeugdinterventies.

Bronfenbrenner, U. (1979). The ecology of human development: Experiments by nature and design. Harvard University Press.

Bronfenbrenner, U., & Evans, G. W. (2000). Developmental science in the 21st century: Emerging questions, theoretical models, research designs, and empirical findings. Social Development, 9, 15–25.

Charles, C., Whelan, T., & Gafni, A. (1997). Shared decision making in the medical encounter: What does it mean? (Or it takes two to tango). Social Science & Medicine, 44, 681-692.

Cicchetti, D., & Lynch, M. (1993). Toward an ecological/transactional model of community violence and child maltreatment: Consequences for children’s development. Psychiatry, 56, 96-118. 

Cicchetti, D., & Toth, S. L. (2005). Child maltreatment. Annual Review of Clinical Psychology, 1, 409-438.

Cicchetti, D., Rogosch, F. A., & Toth, S. L. (2006). Fostering secure attachment in infants in maltreating families through preventive interventions. Development and Psychopathology, 18, 623-649.

Coelman, F. J. G. (2007). Parent Child Interaction Therapy (PCIT): Een evidence based behandelprogramma voor jonge kinderen met gedragsproblemen. Interne notitie ten behoeve van de Databank Effectieve jeugdinterventies. De Bascule.

Cohen, J. A, Deblinger, E., & Mannarino, A. (2004). Trauma-focused cognitive-behavioral therapy for sexually abused children. Psychiatric Times, 21, 52–53.

Cohen, J. A., Mannarino, A. P., & Deblinger, E. (2008). Behandeling van trauma bij kinderen en adolescenten met de methode traumagerichte cognitieve gedragstherapie. Bohn Stafleu van Loghum.

Commissie Samson (2012). Omringd door zorg, toch niet veilig Seksueel misbruik van door de overheid uit huis geplaatste kinderen, 1945 tot heden. Amsterdam: Boom.

Cunningham, S. M. (2003). The joint contribution of experiencing and witnessing violence during childhood on child abuse in the parent role. Violence and Victims, 18, 619-639.

Cuijpers, P., & Dekker, J. (2005). Psychologische behandeling van depressie: een systematisch overzicht van meta-analyses. Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde, 149(34), 1892-1897.

Dalgleish, L. I. (1997). Risk assessment and decision-making in child protection. University of Queensland, Department of Psychology.

Damen, H., & Veerman, J. W. (2009). Effectiviteitsonderzoek Families First. De relatie tussen uitvoering en uitkomsten tot een jaar na afsluiting van de behandeling. Praktikon.

Damen, H., & Veerman, J. W. (2013). Voorkomen van uithuisplaatsing bij Families First door behandelingsgetrouw handelen. Kind & Adolescent, 34, 147-164.

Shazer, S. de (1993). Creative misunderstanding: There is no escape from language. In S. Giligan & R. Price (Eds), Therapeutic Conversations, 1, 81-90. WW Norton & Co.

Development Services Group (2013). Protective factors for Populations Served by the administration on children, youth and families: A literature review and theoretical framework. Development Services Group, Inc.

De Waag Nederland (2013). Huiselijk geweld – Veiligheid voor kinderen. Veilig, Sterk & Verder (VSV). Een zorgprogramma voor kinderen, jongeren en ouders na geweld in het gezin. De Waag Nederland.

Dijkstra, S., Creemers, H., Asscher, J., & Stams, G. J. (2016). De inzet van familienetwerkberaden in de jeugdbescherming. Universiteit van Amsterdam. 

Dix, T., & Meunier, L. N. (2009). Depressive symptoms and parenting competence: An analysis of 13 regulatory processes. Developmental Review, 29(1), 45-68.

Dorrepaal, E., Thomaes, K., & Draijer, N. (2011). Stabilisatiecursus na misbruik of mishandeling. Handboek. Pearson.

Draaisma, N. (2014). Databank effectieve jeugdinterventies: Beschrijving 'NIKA'. Nederlands Jeugdinstituut. Gedownload op 20-11-2019 van www.nji.nl/jeugdinterventies.

Durinck, K., & Racquet, L. (2003). Opvoedingsondersteuning. Inventaris voor begeleiders. Maklu.

Edleson, J. L. (1999). Children's witnessing of adult domestic violence. Journal of Interpersonal Violence, 14, 839-870.

Eliëns, M., & Prinsen, B. (2017). Databank effectieve jeugdinterventies: Beschrijving ‘Kortdurende Video-Hometraining'. Nederlands Jeugdinstituut. Gedownload op 10-11-2019 van www.nji.nl/jeugdinterventies.

Elling. M. (2009). Databank effectieve jeugdinterventies: Beschrijving 'Eye Movement Desensitization & Reprocessing (EMDR)'. Nederlands Jeugdinstituut. Gedownload op 14-10-2015 van www.nji.nl/jeugdinterventies.

Elst, M. van der, Sondeijker, F., Vogel, I. , Jansen., W, & Hermanns, J. (2012). Veiligheidsrisicotaxatie bij opvoedhulp en opgroeihulp aan gezinnen met kinderen van 0-12 jaar. Validering van de California Family Risk Assessment. GGD Rotterdam Rijnmond / Van Montfoort Collegio.

Elwyn, G., & Charles, C. (2001). Shared decision making: The principles and the competences. In A. Edwards & G. Elwyn (Eds.), Evidence-based patient choice: Inevitable or impossible (pp. 118-143). Oxford University Press.   
 
Ende, P. van der, Korevaar, L., van, Busschbach, J. T., & Wiersma, D. (2011). Ouders met ernstige psychische aandoeningen; Epidemiologische gegevens. Tijdschrift voor Psychiatrie, 53(11), 851-856.  
 
Fassaert, T., Lauriks, S., Buster, M., Wit, M. de, Weerd, S. van de, & Schönenberger, M. (2013). ZRM supplement: Ouderschap. Handleiding & toelichting. GGD Amsterdam.

Felitti, V. J., Anda, R. F., Nordenberg, D., Williamson, D. F., Spitz, A. M., Edwards, V., & Marks, J. S. (1998). Relationship of childhood abuse and household dysfunction to many of the leading causes of death in adults: The adverse childhood experiences (ACE) study. American Journal of Preventive Medicine, 14, 245- 258.

Fergusson, D. M., Boden, J. M., & Horwood, L. J. (2008). Exposure to childhood sexual and physical abuse and adjustment in early adulthood. Child Abuse & Neglect, 32, 607-619.

Finkelhor, D., Ormrod, R., Turner, H., & Hamby, S. (2011). School, police, and medical authority involvement with children who have experienced victimization. Archives of Pediatrics & Adolescent Medicine, 165, 9-15.

Fleuren, M. A. H., & Pannebakker, F. D. (2015). Kennissynthese Kinderen en jongeren met trauma gerelateerde klachten in Nederland. TNO.

Flisher, A. J., Kraemer, R. A., Hoven, C. W., Greenwald, S., Alegria, M., Bird, H. R., & Moore, R. E. (1997). Psychosocial characteristics of physically abused children and adolescents. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 36, 123-131.

Folger, S. F., & Wright, M. O. D. (2013). Altering risk following child maltreatment: Family and friend support as protective factors. Journal of Family Violence, 28, 325-337.

Gezondheidsraad (2011). Behandeling van de gevolgen van kindermishandeling. Gezondheidsraad.

Geurts, E., Hokwerda, Y, Bouma, H., Winder, L., Hoefnagels, C. (2018). Handreiking Participatie van kinderen in de Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling. Ministerie van VWS.  

Gilbert, R., Widom, C. S., Browne, K., Fergusson, D., Webb, E., & Janson, S. (2009). Burden and consequences of child maltreatment in high-income countries. Lancet, 373, 68-81.

Gillingham, P., & Humphreys, C. (2010). Child protection practitioners and decision-making tools: Observations and reflections from the front line. British Journal of Social Work, 40, 2598-2616.

Goldman Fraser, J., Lloyd, S., Murphy, R., Crowson, M., Zolotor, A. J., Coker-Schwimmer, E., & Viswanathan, M. (2013). A comparative effectiveness review of parenting and trauma-focused interventions for children exposed to maltreatment. Journal of Developmental and Behavioral Pediatrics, 34, 353-368.

Graaf, H. de, Borne, M. van den, Nikkelen, S., Twisk, D., & Meijer, S. (2017) Seks onder je 25ste. Seksuele gezondheid van jongeren in Nederland anno 2017. Rutgers / Soa Aids Nederland.

Graaf, R. de, Tuithof, M., Dorsselaer, S. van, & Have, M. ten (2011). Verzuim door psychische en somatische aandoeningen bij werkenden. Resultaten van de 'Netherlands Mental Health Survey and Incidence Study-2' (NEMESIS-2). Trimbos-instituut.

Hafekost, K., Lawrence, D., O’Leary, C., Bower, C., O’Donnell, M., Semmens, J., & Zubrick, S.R. (2017) Maternal alcohol use disorder and subsequent child protection contact: A record-linkage population cohort study. Child Abuse & Neglect, 206-214.

Hanrahan-Cahuzak, M. (2002). Mum to mum: An evaluation of a community based health promotion programme for first-time mothers in the Netherlands. Proefschrift Universiteit van Wageningen.

Heim, C., Newport, D. J., Heit, S., Graham, Y. P., Wilcox, M., Bonsall, R., & Nemeroff, C. B. (2000). Pituitary- adrenal and autonomic responses to stress in women after sexual and physical abuse in childhood. Journal of the America Medical Association, 284, 592-597.

Heim, C., Newport, D. J., Mletzko, T., Miller, A. H., & Nemeroff, C. B. (2008). The link between childhood trauma and depression: Insights from HPA axis studies in humans. Psychoneuroendocrinology, 33, 693-710.

Heim, C., Shugart, M., Craighead, W. E., & Nemeroff, C. B. (2010). Neurobiological and psychiatric consequences of child abuse and neglect. Developmental Psychobiology, 52, 671-690.

Hell, M., Ruinaard, M., Eringa, M., Geutjes, S., Grit, M., Petrovic-Dadic, D., & Vervoort, A. (2012). Methodiek Tijd voor Toontje. Een steunend en stabiliserend programma voor kinderen en hun moeders in de opvang, die huiselijk geweld in het gezin hebben meegemaakt. Blijf Groep.

Hermanns, J. (2006). California Family Risk Assessment (Nederlandse versie). H&S Consult.

Heteren, J. van (2014). Databank effectieve jeugdinterventies: Beschrijving 'Storm en Spetters'. Nederlands Jeugdinstituut. Gedownload op 14-10-2015 van www.nji.nl/jeugdinterventies. 

Hoogland, M. (2014). Databank effectieve jeugdinterventies: beschrijving ‘Video-hometraining (VHT) in gezinnen met kinderen in de basisschoolleeftijd’. Nederlands Jeugdinstituut. Gedownload op 10-11-2019 van www.nji.nl/jeugdinterventies.

Horton, A. (2013). Disproportionality in Illinois child welfare: The need for improved substance abuse services. Journal of Alcohol and Drugs Dependency, 2: 145.

Howe, D. (2010). The safety of children and the parent-worker relationship in cases of child abuse and neglect. Child Abuse Review, 19, 330-341.

Huiskes, S. & Plugge, K. (2004). Het effect van de Horizonmethode, een therapie voor kinderen die seksueel misbruik hebben meegemaakt. Amsterdam: Vrije Universiteit.

Huizink, A. C. (2014). Prenatal cannabis exposure and infant outcomes: Overview of studies. Progress in Neuro-Psychopharmacology & Biological Psychiatry, 52, 45–52.

Huurdeman, M., & Jong, J. de (2014). Een multidisciplinaire aanpak kindermishandeling. A wicked answer to a wicked problem. Onderzoek naar de kenmerken, werking en meerwaarde van een multidisciplinaire aanpak kindermishandeling aan de hand van zes regionale initiatieven. Van de Bunt Adviseurs.

IJzendoorn, M. H. van, Schuengel, C., & Bakermans-Kranenburg, M. J. (1999). Disorganized attachment in early childhood: Meta-analysis of precursors, concomitants, and sequelae. Development and Psychopathology, 11, 225-250.

Ince, D., Yperen, T. van, & Valkestijn, M. (2013). Top tien positieve ontwikkeling jeugd. Beschermende factoren in opvoeden en opgroeien. Nederlands Jeugdinstituut.

Jacobson, N. C. (2016). Current evolutionary adaptiveness of psychiatric disorders: Fertility rates, parent−child relationship quality, and psychiatric disorders across the lifespan. Journal of Abnormal Psychology, 125(6), 824. http://dx.doi.org/10.1037/abn0000185.

Jenson, J. M., & Fraser, M. W. (2011). Social policy for children and families: A risk and resilience perspective. Sage.

Jeugdwet (2015). Wet van houdende regels over de gemeentelijke verantwoordelijkheid voor preventie, ondersteuning, hulp en zorg aan jeugdigen en ouders bij opgroei- en opvoedingsproblemen, psychische problemen en stoornissen (Jeugdwet). http://wetten.overheid.nl/BWBR0034925/geldigheidsdatum_16-10-2015.

Johnson, S. B., Riley, A. W., Granger, D. A., & Riis, J. (2013) The Science of Early Life Toxic Stress for Pediatric Practice and Advocacy. Pediatrics, 131(2), 319–327. https://doi.org/10.1542/peds.2012-0469. 

Jong, A. de, Stremmelaar, B., & Looij, J. (2014). Goed genoeg opvoederschap: Handreiking voor ondersteuning van ouders met een verstandelijke beperking. De Amerpoort. Gedownload van www.amerpoort.nl/.

Jong, E. M. de (2004). Kind in nood II: Besluitvormingsprocessen en risicotaxatie in multidisciplinair teamverband. Universiteit van Amsterdam.

Jong, N. de, & Meeuwsen, M. (2014). Predictieve factoren seksueel misbruik bij kinderen: Een multi-level meta- analyse. Ongepubliceerde masterscriptie Forensische Orthopedagogiek, Universiteit van Amsterdam.

Jonson-Reid, M., Drake, B., Kim, J., Porterfield, S., & Han, L. (2004). A prospective analysis of the relationship between reported child maltreatment and special education eligibility among poor children. Child Maltreatment, 9, 382-394.

Juffer, F., Struis, E., Werner, C., & Bakermans-Kranenburg, M. J. (2017). Effective preventive interventions to support parents of young children: Illustrations from the Video-feedback Intervention to promote Positive Parenting and Sensitive Discipline (VIPP-SD). Journal of Prevention & Intervention in the Community, 45(3), 202-214.

Kaal, H., Overvest, N. & Boertjes M. (Eds.) (2014). Beperkt in de keten. Mensen met een licht verstandelijke beperking in de strafrechtketen. Den Haag: Boom Lemma.

Kaufman, J., & Charney, D. (2001). Effects of early stress on brain structure and function: Implications for understanding the relationship between child maltreatment and depression. Development and Psychopathology, 13, 451-471.

Kitzmann, K. M., Gaylord, N. K., Holt, A. R., & Kenny, E. D. (2003). Child witnesses to domestic violence: A meta-analytic review. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 71, 339–352.

Klein Velderman, M., & Pannebakker, F. D. (2008). Primaire preventie van kindermishandeling: Bekende, gebaande en gewenste paden Leiden. TNO.

KNMG (2012). Handreiking Beroepsgeheim en Politie/Justitie. KNMG. 

KNMG (2019). KNMG-Wegwijzer Toestemming en informatie bij behandeling van minderjarigen. KNMG.

Kooijman, K., & Zwikker, M. (2001). Kindermishandeling voorkomen door gezinnen te steunen: Beschrijving  en analyse van home visitation programma's ter preventie van kindermishandeling en verwaarlozing. NIZW.

Koper, M., Prins, C. & Rijnberk, C. (2018). Kwetsbaar ouderschap en gezinspsychiatrie. Gedownload op 17-1-2020 van www.assets.trimbos.nl/docs/1d0ce63a-a5c2-4a29-aa37-c010af053b29.pptx.

Kraemer, H. C., Kazdin, A. E., Offord, D. R., Kessler, R. C., Jensen, P. S., & Kupfer, D. J. (1997). Coming to terms with the terms of risk. Archives of General Psychiatry, 54, 337-343.

Kraemer, H. C., Stice, E., Kazdin, A., Offord, D., & Kupfer, D. (2001). How do risk factors work together? Mediators, moderators, and independent, overlapping, and proxy risk factors. American Journal of Psychiatry, 158, 848-856.

Kuyvenhoven M. M., Hekkink, C. F., & Voorn, T. B. (1998). Overlijdensgevallen onder 0-18-jarigen door vermoede mishandeling: Naar schatting 40 gevallen in 1996 gebaseerd op een enquête onder huisartsen en kinderartsen. Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde, 142, 2515-2518.

Kwakman, E. H. G., & Polders, J. (2017). Handreiking Praten met kinderen bij mogelijk seksueel misbruik. Openbaar Ministerie / Raad voor de Kinderbescherming.

Lamb, M. E., Orbach, Y., Hershkowitz, I., Esplin, P. W., & Horowitz, D. (2007). A structured forensic interview protocol improves the quality and informativeness of investigative interviews with children: A review of research using the NICHD Investigative Interview Protocol. Child Abuse & Neglect, 31, 1201-1231.

Lamers-Winkelman, F. (2003). Een Huilend Huis. Over de effecten van geweld in het gezin op kinderen en de mogelijkheden om hen te helpen de ervaringen te verwerken. Rapport in opdracht van de Provincie Zeeland/ Scoop. Vrije Universiteit, Faculteit der Psychologie en Pedagogiek, afdeling Orthopedagogiek.

Lange, M. de, Matthys, W., Foolen, N., Addink, A., Oudhof, M., & Vermeij, K. (2013). Richtlijn Ernstige gedragsproblemen voor jeugdhulp en jeugdbescherming. Beroepsvereniging van Professionals in Sociaal Werk, Nederlands Instituut van Psychologen, Nederlandse vereniging van pedagogen en onderwijskundigen.

Langen, H. C. de (2004). Nulmeting AMK’s. TNO Preventie en gezondheid.

Langford, W., Lewis, C., Solomon, Y., & Warin, J. (2001). Family understandings: Closeness and authority in families with a teenage child. Family Policy Studies Centre.

Lauriks, S., Buster, M., Wit, M. de, Weerd, S. van de, Theunissen, V., Schönenberger, M., & Fassaert, T. (2013). Zelfredzaamheids-Matrix 2013. Handleiding. GGD Amsterdam.

Lever, M., & Beer, A. de (2015). Houvast, stut en steun voor gezinnen van ouders met een LVB. Een nieuwe interventie. Onderzoek & Praktijk, 13, 17-23.

Li, F., Godinet, M. T., & Arnsberger, P. (2011). Protective factors among families with children at risk of maltreatment: Follow up to early school years. Children and Youth Services Review, 33, 139-148.

Lynch, M., & Cicchetti, D. (1998). An ecological-transactional analysis of children and contexts: The longitudinal interplay among child maltreatment, community violence, and children's symptomatology. Development and Psychopathology, 10, 235-257.

MacKenzie, M. J., Kotch, J. B., & Lee, L. C. (2011). Toward a cumulative ecological risk model for the etiology of child maltreatment. Children and Youth Services Review, 33, 1638-1647.

MacLeod, J., & Nelson, G. (2000). Programs for the promotion of family wellness and the prevention of child maltreatment: A meta-analytic review. Child Abuse & Neglect, 24, 1127-1149.

Maessen, M. C. G. H. (2014). Model samenwerkingsconvenant Verwijsindex. Gedownload op 14-10-2015 van www.multisignaal.nl/wp-content/uploads/2015/06/model-samenwerkingsconvenant-verwijsindex.pdf.

Mejdoubi, J. (2014). The primary prevention of child maltreatment in early life: Study on the effectiveness of VoorZorg. Proefschrift, Vrije Universiteit.

Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (2016). Handreiking Toestemmingsvereiste voor hulp bij kindermishandeling. Ministerie van VWS. 

Mulder, T. M., Kuiper, K. C., Put, C. E. van der, Stams, G. J. J. M., & Assink, M. (2018). Risk factors for child neglect: A meta-analytic review. Child Abuse & Neglect, 77(C), 198-210. https://doi.org/ 10.1016/j.chiabu.2018.01.006.

Munro, E. (1999). Common errors of reasoning in child protection work. Child Abuse and Neglect, 23, 745-758.

Munro, E. (2005). Improving practice: Child protection as a systems problem. Children and Youth Services Review, 27, 375-391.

Nanni, V., Uher, R., & Danese, A. (2012). Childhood maltreatment predicts unfavorable course of illness and treatment outcome in depression: A meta-analysis. American Journal of Psychiatry, 169, 141–151.

Nationaal Rapporteur Mensenhandel en Seksueel Geweld tegen Kinderen (2014). Op goede grond. De aanpak van seksueel geweld tegen kinderen. Nationaal Rapporteur.

Nationaal Rapporteur Mensenhandel en Seksueel Geweld tegen Kinderen (2018). Slachtoffermonitor seksueel geweld tegen kinderen 2016. Nationaal Rapporteur.

National Institute for Health and Care Excellence (2009) Child maltreatment: when to suspect maltreatment in under 18s. Clinical guideline 89. London:National Institute for Health and Care Excellence

NVK (2006) De richtlijn Apparent Life Threatening Event. Utrecht: Nederlandse Vereniging voor Kindergeneeskunde.

Ogden, T., & Hagen, K. A. (2008). Treatment effectiveness of parent management training in Norway: A randomized controlled trial of children with conduct problems. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 76, 607-621.

Olds, D. L., Kitzman, H., Cole, R., Robinson, J., Sidora, K., Luckey, D. W., & Holmberg, J. (2004). Effects of nurse home-visiting on maternal life course and child development: Age 6 follow-up results of a randomized trial. Pediatrics, 114, 1550-1559.

Olff, M. (2005). Nederlandse vertaling van de Children's Impact of Event Scale (CRIES-13). Herziene Kinderschokverwerkingslijst. AMC de Meren, afdeling psychotrauma.

O’Reilly, R., Wilkes, L., Luck, L., & Jackson, D. (2010). The efficacy of family support and family preservation services on reducing child abuse and neglect: What the literature reveals. Journal of Child Health Care, 14, 82-94.

Parker, S. (2009). The safety house: A tool for including children in safety planning. Aspirations Consultancy.

Pijnenburg, H. M. (1996). Psychodiagnostic decision-making within clinical conferences. Exploring a domain. Proefschrift, NICI.

Ploeg, J. D. van der, & Scholte, E. M. (2008). Gezinsvragenlijst (GVL). Handleiding. Bohn Stafleu van Loghum.

Prindle, P., Hoerr, J. J., Heard, A. M., Baker, M. M., Fogel, J., Glassgow, A. E., Kling, W. C., Clark, M. D. & Ronayne, J. P. (2018). Prenatal substance exposure diagnosed at birth and infant involvement with child protective services. Child Abuse & Neglect, 75-83.

Programma Professionalisering Jeugdhulp & Jeugdbescherming (2016). Kwaliteitskader Jeugd. Toepassen van de norm van de verantwoorde werktoedeling in de praktijk. Versie 2.0. Nederlands Jeugdinstituut.

Put, C. van der, & Assink, M. (2018). Misvattingen in de Nederlandse visie op risicotaxatie. Tijdschrift voor psychiatrie, 60(8), 508-510.

Put, C. van der, Assink, M., Gubbels, J., Lent, J. van, & Stams, G-J. (2018). De ontwikkeling van ARIJ-Needs: Een instrument voor behoeftetaxatie in jeugdbescherming. Universiteit van Amsterdam.

Put, C. van der, Assink, M., & Stams, G. J. M. (2016). Het voorspellen van problematische opgroei- of opvoedingssituaties. Onderzoek naar de predictieve validiteit van het LIRIK en de ontwikkeling van een Actuarieel Risicotaxatie Instrument voor Jeugdbescherming (ARIJ). Kind & Adolescent, 37, 133-145.

Put, C. van der, Boekhout, N., Solinge, J. van & Gubbels, J. (2017) Effectief vroegtijdig handelen ter voorkoming van kindermishandeling Samenvatting Eindrapport Voorstudie Fase 1. Consortium effectief vroegtijdig handelen ter voorkoming van kindermishandeling. Universiteit van Amsterdam / ZonMw (projectnummer 741100001).

Put, C. E. van der, Hermanns, J., & Sondeijker, F. (2016). Inschatten van het risico op kindermishandeling bij aanvang van gezinsinterventies: De predictieve validiteit van de Nederlandse versie van de California Family Risk Assessment (CFRA). Kind & Adolescent, 37, 213–229. 

Putte, E. M. van de, Kamphuis, M., & Kramer, A. W. M. (2013). Hoe signaleren we kindermishandeling in Nederland? In E. M. Van de Putte, M. Kamphuis, & A. W. M. Kramer (Eds). Medisch handboek kindermishandeling, pp. 395-413. Bohn Stafleu van Loghum.

Reason, J. (2000). Human error: Models and management. British Medical Journal, 320, 768-770.

Reijmers, E., Mommers, J., Overbeek, M., & Weijns, C. (2015). Handleiding Groepsaanbod En nu ik…! Een laagdrempelig en preventief interventieprogramma voor kinderen van 7 t/m 11 die getuige zijn geweest van geweld en ruzies thuis en hun ouders. Blijf Groep.

Roberts, A. R., & Everly, G. S. (2006). A meta-analysis of 36 crisis intervention studies. Brief Treatment and Crisis Intervention, 6, 10–21.

Romijn, G., Graaf, I. de, & Jonge, M. de (2010). Kwetsbare kinderen. Literatuurstudie over verhoogde risicogroepen onder kinderen van ouders met psychische of verslavingsproblemen. Utrecht: Trimbos-instituut.

Rooijen, K. van, Berg, T., & Bartelink, C. (2018). Wat werkt bij de aanpak van kindermishandeling? Nederlands Jeugdinstituut.

Rossum, J. van, Berge, I. ten, & Anthonijsz, I. (2008). Competenties in relatie tot de aanpak van kindermishandeling. Nederlands Jeugdinstituut.

Ruiter, A. de (1999). Let op de Kleintjes. Handleiding voor psycho-educatie aan kinderen die getuige zijn (geweest) van geweld in relaties. TransAct.

Ruiter, C. de, Hildebrand, M., & Hoorn, S. P. van der (2012). Gestructureerde risicotaxatie bij kindermishandeling: De Child Abuse Risk Evaluation - Nederlandse versie (CARE-NL). GZ-Psychologie, 3, 10-17.

Ruiter, C. de, Jong, E. M. de, & Reus, M. (2013). Risicotaxatie van kindermishandeling in teamverband: Een experimenteel onderzoek. Kind en Adolescent, 34, 30-44.

Sahlberg, M. L. (2012). Research review: Resilience in child maltreatment and abuse. Unpublished master thesis, University of Washington.

Sanders, M. R. (2008). The Triple P-Positive parenting program as a public health approach to strengthening parenting. Journal of Family Psychology, 22, 506-517.

Sanders, M. R. (2011). Development, evaluation, and multinational dissemination of the Triple P-Positive parenting program. Annual Review of Clinical Psychology, 8, 345-379.

San Diego County Child Protection Team (2012). Child victim witness checklists. Gedownload op 14-10-2015 van www.chadwickcenter.org/wp-content/uploads/2017/10/Checklist-Online-version-01.2013.pdf.
 
Schellingerhout, R., & Ramakers, C. (2017). Scholierenonderzoek Kindermishandeling 2016. Instituut voor Toegepaste Sociologie & Radboud Universiteit.

Sidebotham, P., Blair, P. S., Evason-Coombe, C., Edmond, M., Heckstall-Smith, E., & Fleming, P. (2010). Responding to unexpected infant deaths: Experience in one English region. Archives of Disease in Childhood, 95, 291-295.

Sidebotham, P., & Heron, J. (2006). Child maltreatment in the "children of the nineties": A cohort study of risk factors. Child Abuse & Neglect, 30, 497-522. https//doi.org/10.1016/j.chiabu.2005.11.005.

Slot, N.W. , & Montfoort, A. van (2009). Handboek Deltamethode Gezinsvoogdij: De nieuwe methode voor de uitvoering van de ondertoezichtstelling. PI Research / Van Montfoort.

Smit, F., Vlasveld, M., Beekman, A., Cuijpers, A., Schoevers, R., Ruiter, M., & Boon, B. (2013). Depressiepreventie: Stand van zaken, nieuwe richtingen. Programmeringsstudie ZonMw, Trimbos-instituut.

Smith, T. K., Duggan, A., Bair-Merritt, M. H., & Cox, G. (2012). Systematic review of fathers' involvement in programmes for the primary prevention of child maltreatment. Child Abuse Review, 21, 237-254.

Soerdjbalie-Maikoe, V., Bilo, R. A. C., Akker, E. van den, & Maes, A. (2010). Niet-natuurlijk overlijden door kindermishandeling; Gerechtelijke secties 1996-2009. Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde, 154, A2285.

Stanley, T., & R. Mills (2014). ‘Signs of Safety’ practice at the health and children’s social care interface. Practice: Social Work in Action, 26(1). 

Stith, S. M., Liu, T., Davies, L. C., Boykin, E. L., Alder, M. C., Harris, J. M., Som, A., McPherson, M., & Dees, J. (2009). Risk factors in child maltreatment: A meta-analytic review of the literature. Aggression and Violent Behavior, 14, 13–29.

Stoll, J., Bruinsma, W., & Konijn, C. (2004). Nieuwe cliënten voor bureau jeugdzorg? Jeugdigen met meervoudige problemen waaronder een lichte verstandelijke beperking en instrumenten voor herkenning en signalering. Utrecht: NIZW.

Stouwe, van der, T., Asscher, J. J., Stams, G. J. J., Deković, M., & Laan, P. H. van der (2014). The effectiveness of multisystemic therapy (MST): A meta-analysis. Clinical psychology review, 34(6), 468-481.

Tennant, C. (2002). Life events, stress and depression: A review of recent findings. Australian and New Zealand Journal of Psychiatry, 36, 173-182.

Tierolf, B., Lünnemann K., & Steketee, M. (2014). Doorbreken geweldspatroon vraagt gespecialiseerde hulp. Onderzoek naar effectiviteit van de aanpak huiselijk geweld in de G4. Verwey-Jonker instituut. 

Turnell, A., & Edwards, S. (1999). Signs of safety: A solution and safety oriented approach to child protection casework. Norton.

Turnell, A., Essex, S., & Kaaij, P. A. A. M. (2010). Als er 'niets aan de hand' is: Een oplossingsgerichte methode bij ontkenning van kindermishandeling. Bohn Stafleu van Loghum.

Vanderbilt-Adriance, E., & Shaw, D. S. (2008a). Protective factors and the development of resilience in the context of neighborhood disadvantage. Journal of Abnormal Child Psychology, 36(6), 887–901.

Vanderbilt-Adriance. E., & Shaw, D. S. (2008b). Conceptualizing and re-evaluating resilience across levels of risk, time and domains of competence. Clinical Child and Family Psychological Review, 11, 30-58.

Veerman, J. W., Janssens, J., & Delicat, J. W. (2005). Effectiviteit van intensieve pedagogische thuishulp: Een meta-analyse. Pedagogiek, 25, 176-196.

Verdurmen, J., Have, M. ten, Graaf, R. de, Dorsselaer, S. van, Land, H. van ‘t, & Vollebergh, W. (2007). Psychische gevolgen van kindermishandeling op volwassen leeftijd. Resultaten van de 'Netherlands mental Health Survey and Incidence Study' (NEMESIS). Trimbos-instituut.

Verlinden, E., Meijel, E. P. van, Opmeer, B. C., Beer, R., Roos, C. de, Bicanic, I. A., & Lindauer, R. J. (2014). Signaleren van posttraumatische stressklachten bij kinderen en adolescenten: Betrouwbaarheid en validiteit van de screeningslijst CRIES-13. Kind & Adolescent, 35, 165-176.

Vermulst, A., Kroes, G., Meyer, R. de, Nguyen, L., & Veerman, J. W. (2012). Opvoedingsbelastingvragenlijst (OBVL) handleiding. Radboud Universiteit / Praktikon.

Verwey-Jonker instituut (2016) Factsheet Werkt de aanpak van kindermishandeling en partnergeweld? Utrecht/Driebergen: Verwey-Jonker instituut/Augeo Foundation.

Vial, A., Put, C. E. van der, Assink, M., & Stams, G. J. J. M. (2017). De doorontwikkeling van de ARIJ-veiligheidstaxatie: Onderzoek naar de inhoudsvaliditeit en bruikbaarheid. Universiteit van Amsterdam, Programmagroep Forensische Orthopedagogiek.

Vink, R., Pal, S. van der, Eekhout, E., Pannebakker, F., & Mulder, T. (2016). Ik heb al veel meegemaakt. Ingrijpende jeugdervaringen (ACE) bij leerlingen in groep 7/8 van het regulier basisonderwijs. TNO/Augeo Foundation Jongerentaskforce.

Vink, R., Wolff, M. S. de, Dommelen, P. V., Bartelink, C., & Veen, S. (2017). Empowered door Signs of Safety? Onderzoek naar de werkzaamheid van Signs of Safety in de jeugdzorg. TNO Child Health.

Vink, R. M., Dommelen, P. van, Pal, S.M. van der, Eekhout, I., Pannebakker, F. D., Klein Velderman, Haagmans, M., Mulder, T.& Dekker, M. (2019). Self-reported adverse childhood experiences and quality of life among children in the two last grades of Dutch elementary education. Child Abuse & Neglect, 95, 104051. https://doi.org/10.1016/j.chiabu.2019.104051.

Vogtländer, L., & Arum, S. van (2016) Eerst samenwerken voor veiligheid, dan samenwerken voor risico gestuurde zorg. Een duurzame visie op ketenzorg bij kindermishandeling, huiselijk geweld, seksueel geweld en de centrale rol hierbij van het triage-instrument Veilig Thuis. VNG / GGD GHOR Nederland.

Vogtländer, L., Arum, S. van, Lünnemann, K. D., Eijkern, L. van, & Hummeling, T. (2015). Triage veilig thuis. Bij huiselijk geweld, kindermishandeling en seksueel misbruik. Landelijk prototype 0.6.  GGD GHOR Nederland.

Vries, J. N. de, Willems, D. L., Isarin, J., & Reinders, J. S. (2005). Samenspel van factoren. Inventariserend onderzoek naar de ouderschapscompetenties van mensen met een verstandelijke handicap.  Universiteit van Amsterdam, Vrije Universiteit Amsterdam.

Webster-Stratton, C. (2006). The Incredible Years - A troubleshooting guide forparents of children ages 2-8 years. Umbrella Press.

Webster-Stratton, C. (2007). Pittige jaren. Bohn Stafleu van Loghum.

Weld, N., & Greening, M. (2004). The three houses. Social Work Now, December, 34-37. Wet Maatschappelijke Ondersteuning (2015). http://wetten.overheid.nl/BWBR0035362/geldigheidsdatum_03-11-2015.

Wet Publieke gezondheid (2008). http://wetten.overheid.nl/BWBR0024705/geldigheidsdatum_03-11-2015.

White, A., & Walsh, P. (2006). Risk assessment in child welfare: An issues paper. Unpublished manuscript, Centre for Parenting and Research.

Widom, C. S., Weiler, B. L., & Cottler, L. B. (1999). Childhood victimization and drug abuse: A comparison of prospective and retrospective findings. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 67, 867-880.

Wijnen-Lunenburg, P., Beek, F. van, Bijl, B., Gramberg, P., & Slot, W. (2008). De familie aan zet: De uitkomsten van Eigen Kracht-conferenties in de jeugdbescherming met betrekking tot veiligheid, sociale cohesie en regie. PI Research / WESP Jeugdzorg.

Willems, J. C. M. (1999). Wie zal de opvoeders opvoeden? Kindermishandeling en het recht van de jeugdige op persoonswording. T.M.C. Asser Press.

Willems, D. L., Vries, J. N. de, Isarin, J., & Reinders, J. S. (2007). Parenting by persons with intellectual disability: An explorative study in the Netherlands. Journal of Intellectual Disability Research, 51(7), 537-544.

Wolzak, A. (2006). Databank effectieve jeugdinterventies: beschrijving 'Horizonmethodiek'. Nederlands Jeugdinstituut. Gedownload op 14-10-2015 van www.nji.nl/jeugdinterventies.

Zahrt, D. M., & Melzer-Lange, M. D. (2011). Aggressive behavior in children and adolescents. Pediatrics in Review, 32, 325-332.

Zeijl, J. van, Mesman, J., IJzendoorn, M. H. van, Bakermans-Kranenburg, M. J., Juffer, F., Stolk, M., Alink, R.A., Koot, H.M. (2006). Attachment-based intervention for enhancing sensitive discipline in mothers of 1- to 3-year old children at risk for externalizing behavior problems: A randomized controlled trial. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 74, 994-1005.

ZonMw Publicatie Effectief vroegtijdig handelen ter voorkoming van kindermishandeling, Samenvatting Eindrapport. Voorstudie Fase 1. (ZonMw-projectnummer 741100001). Gedownload van https://publicaties.zonmw.nl/fileadmin/zonmw/documenten/Jeugd/Kindermishandeling/Publicatie_Effectief_vroegtijdig_handelen_ter_voorkoming_van_kindermishandeling_digitaal_def.pdf

Zoon, M., & Rooijen, K. van (2018). Wat werkt bij licht verstandelijk beperkte ouders? Nederlands Jeugdinstituut.