Over de richtlijnen

Een richtlijn is een hulpmiddel om de keuze voor passende hulp op te baseren. De richtlijn geeft onderbouwde aanbevelingen op basis van wetenschappelijk onderzoek, praktijkkennis van professionals en ervaringskennis van ouders en kinderen. Een richtlijn is een specifieke aanwijzing die beschrijft hoe je in een bepaalde situatie kunt handelen. Daarvoor zijn in de richtlijn erkende interventies opgenomen.

Richtlijnen bieden je houvast. Het is aan jou als professional om deze op maat in te zetten, passend bij de vraag en behoefte van het kind of gezin. Je gebruikt hierbij je expertise en praktijkervaring. Uitgangspunt is dat je de richtlijn toepast of er onderbouwd van afwijkt.

Lees meer over professionaliteit van de beroepsgroep

De richtlijnen geven antwoord op vragen over de inzet en uitvoering van hulp aan kinderen en hun ouders. Bijvoorbeeld hoe je trauma kunt signaleren, welke interventies effectief zijn bij ernstige gedragsproblemen of welke stappen je doorloopt als je samen met het gezin beslist over passende hulp. De richtlijnen zijn onderverdeeld in vijf categorieën.

Allereerst is er de basisrichtlijn. Dit is de richtlijn Samen beslissen over hulp die geldt voor alle onderwerpen waar de andere richtlijnen betrekking op hebben.

De overige richtlijnen zijn ingedeeld in de vier categorieën:

• Opgroeien en ontwikkeling
• Gezin en omgeving
• Ontwikkelingsproblemen
• Hulpproces en hulpvorm

Bekijk de onderverdeling van de richtlijnen

Normaliseren en eigen kracht 

Als professionals werk je vanuit een basishouding waarin normaliseren en versterken van de eigen kracht van gezinnen centraal staat. In hoeverre een richtlijn hierop aansluit, hangt samen met de ‘soort’ richtlijn. Het doel is om de komende jaren bij de richtlijnen de link met het ‘gewone’ opvoeden en opgroeien te leggen. Bij de herziening van richtlijnen zal er meer aandacht zijn voor preventie, eigen kracht van gezinnen en het normaliseren.

De opbouw van de richtlijnen is op deze site anders dan je tot mei 2025 gewend was. In 2022 en 2023 is een gebruikersonderzoek gehouden onder professionals die de richtlijnen gebruiken, onder andere afkomstig uit gemeenten, jeugdhulporganisaties, jeugdbescherming, jeugdreclassering en opleidingen. Een belangrijk bevinding was dat de site met de richtlijnen door de omvang van de richtlijnen minder goed toegankelijk was. En dat het lastig was om in een richtlijn te vinden wat je zoekt.

Beginpagina per richtlijn 

Iedere richtlijn heeft een beginpagina met informatie over die specifieke richtlijn, bijvoorbeeld over herziening en actualisatie of een link naar een webinar waarin de richtlijn wordt toegelicht. Ook vind je hier een routekaart die laat zien welke onderwerpen de richtlijn behandelt.

Opbouw richtlijn in bouwstenen 

De richtlijn zelf is nu opgebouwd uit verschillende bouwstenen, waarin de uitgangsvragen en aanbevelingen van de richtlijnen sterker naar voren komen. Een bouwsteen bestaat uit vragen, aanbevelingen, toelichtingen en een verdieping en onderbouwing. Ook is de zoekfunctie sterk verbeterd.  

Laat ons weten hoe jij de richtlijnen ervaart: info@richtlijnenjeugdhulp.nl.

Om goed met jou als professional in gesprek te kunnen gaan, helpt het ouders als ze goed geïnformeerd zijn. Daarom is op elke beginpagina van een richtlijn een verwijzing naar toegankelijke informatie voor ouders opgenomen. Vaak is het informatie op de website van het Nederlands Jeugdinstituut, soms op de site van een andere organisatie of informatie in een pdf.

De Richtlijnen Jeugdhulp en Jeugdbescherming zijn bedoeld voor jeugdprofessionals, namelijk gedragswetenschappers (psychologen, orthopedagogen of anderen met een gedragswetenschappelijke opleiding) en hbo-opgeleide professionals.

Beroepsgeregistreerde professionals

De richtlijnen richten zich in de eerste plaats op beroepsgeregistreerde jeugdprofessionals: zij staan geregistreerd in het Kwaliteitsregister Jeugd (SKJ) als ‘jeugd- en gezinsprofessional’, ‘jeugdzorgwerker’, ‘pedagoog’ of ‘psycholoog’ en/of zijn BIG-geregistreerd, bijvoorbeeld als GZ-psycholoog. Ze werken op diverse plekken in het jeugdveld, bijvoorbeeld in een wijkteam, de jeugdbescherming, in een vorm van jeugdhulp met verblijf of een vorm van intensieve ambulante jeugdhulp.

Andere professionals

Ook andere professionals die met kinderen, jongeren en hun ouders werken, kunnen de aanbevelingen uit de richtlijn gebruiken. Met sommige aanbevelingen kunnen alle jeugdprofessionals hun voordeel doen, andere aanbevelingen zijn vooral van toepassing op een geregistreerd beroep. Waar dit onderscheid van belang is, wordt bijvoorbeeld specifiek gesproken over 'gedragswetenschappers' (psychologen en pedagogen) of over ‘jeugd- en gezinsprofessionals'.

Het is belangrijk dat de jeugdprofessional ouders en kinderen uitnodigt tot samenwerking en hen tijdens het hele hulpproces bij de besluitvorming betrekt. Beslissingen hebben immers een grote impact op hun leven.

Lees meer over gedeelde besluitvorming

Voor een goede relatie met de ouders en kinderen is het ook raadzaam om er rekening mee te houden dat de ouders en kinderen een ander referentiekader kunnen hebben.

Lees meer over diversiteit en cultuursensitief werken

In de richtlijnen worden specifieke erkende interventies aanbevolen. Het kan voorkomen dat daar interventies bij zijn die in de gemeente waar je werkt niet beschikbaar zijn. Ook kan het aanbod per jaar verschillen. Bovendien kan het gebeuren dat aanbevolen interventies (voor onbepaalde tijd) helemaal niet beschikbaar zijn. 

Je kunt dan zoeken naar een alternatief aanbod dat aansluit bij de problemen en wensen van het gezin en gericht is op de beschermende of risicofactoren in het gezin. Daarnaast is het goed om de lacunes in het aanbod die je signaleert, te melden bij de manager van je organisatie. Hierbij kun je de richtlijnen als onderbouwing gebruiken.

De richtlijnen beschrijven wat onder goed professioneel handelen wordt verstaan. Het is daardoor, naast de beroepscode, een belangrijk onderdeel van de professionele standaard van professionals.

Lees meer over de juridische betekenis

In de richtlijnen staat ‘kinderen’ in strikte zin voor personen van 0 tot 12 jaar en ‘jongeren’ voor personen van 12 tot 18 jaar. Maar vaak slaat de term ‘kind’ of ‘kinderen’ zowel op kinderen als jongeren. En ‘kinderen’ of ‘jongeren’ kun je ook lezen als ‘het kind’ of ‘de jongere’, en omgekeerd.

Volgens de Jeugdwet gelden de richtlijnen ook voor personen tot 23 jaar die voor hun 18e al jeugdhulp ontvingen en bij wie deze hulp na hun 18e doorloopt.

De ‘ouders’ kunnen de biologische ouders zijn, maar ook de pleeg-, adoptie- of stiefouders, de gezinshuisouders, de juridische ouders of andere volwassenen die de ouderrol vervullen. ‘Ouders’ kun je ook als ‘een ouder’ lezen, en omgekeerd.

Je kunt een richtlijn op diverse momenten raadplegen met verschillende doelen, bijvoorbeeld ter voorbereiding van een gesprek, tijdens een gesprek, in casuïstiek of als naslagwerk.

Lees meer over hoe je een richtlijn kunt gebruiken

Van aankomend jeugdprofessionals wordt verwacht dat zij met de richtlijnen kunnen werken. Veel opleiders worstelen met de vraag hoe ze de richtlijnen in hun curriculum aanbieden.

Studentenwebinars

Jaarlijks is er een webinar speciaal voor studenten die graag meer willen weten over de richtlijnen en het gebruik in de praktijk. Houd hiervoor onze nieuwsbrief in de gaten. Wil je een studentenwebinar terugkijken? Bekijk de opname

Bekijk de tools 

Bij Hulp bij implementatie staan tools die gericht zijn op professionals die werken met kinderen en ouders, maar zeker ook geschikt zijn voor opleiders. Bekijk bijvoorbeeld de films met casusbeschrijvingen. Of zet studenten aan het werk met de workshop ‘Vind de weg door het woud van richtlijnen’. 

Suggesties welkom

Vanuit het programma Richtlijnen Jeugdhulp en Jeugdbescherming komen we graag met jullie in contact om te kijken hoe we jullie hierbij kunnen helpen. Heb je zelf ideeën over wat je nodig hebt in jouw opleiding? Neem dan contact met ons op via info@richtlijnenjeugdhulp.nl.

Naast de Richtlijnen voor Jeugdhulp en Jeugdbescherming zijn er nog meer richtlijnen die voor professionals in het jeugdveld relevant zijn. In de databank Richtlijnen van het Nederlands Jeugdinstituut vind je de richtlijn of standaard die geschikt is voor jouw werk. De databank geeft een overzicht van richtlijnen en standaarden voor uiteenlopende situaties en problemen: van psychische problemen, sociale ontwikkelingen tot problemen in de opvoedsituatie.

Naar de databank Richtlijnen

Een richtlijn is gebaseerd op de laatste stand van de kennis en moet aansluiten op wat nodig is in de praktijk. Daarom is er een uitgebreid proces voor de ontwikkeling van nieuwe richtlijnen. 

Zeven stappen

De ontwikkeling van richtlijn gebeurt in zeven stappen:

1. Onderwerpkeuze

Potentiële onderwerpen voor een nieuwe richtlijn worden vaak aangedragen door jeugdprofessionals. Welke onderwerpen als eerste worden opgepakt, wordt bepaald op basis van urgentie en omvang van het betreffende probleem.

2. In kaart brengen knelpunten en uitgangsvragen

Centraal staan de belangrijkste knelpunten en vragen die professionals rond het onderwerp ervaren. Op basis hiervan stelt de ontwikkelwerkgroep de uitgangsvragen vast waarop de richtlijn een antwoord moet geven. De ontwikkelwerkgroep bestaat uit wetenschappelijke en praktijkexperts en ervaringsdeskundigen.

3. Verzamelen wetenschappelijke, praktijk- en ervaringskennis

De richtlijnontwikkelaar verzamelt en beoordeelt de beschikbare wetenschappelijke kennis en vult deze in samenwerking met de ontwikkelwerkgroep aan met ervarings- en praktijkkennis.  

4. Formuleren aanbevelingen voor het handelen van professionals

De aanbevelingen geven antwoord op de uitgangsvragen en zijn gebaseerd op de beschikbare kennis.  

5. Verzamelen en verwerken commentaar 

De beroepsverenigingen BPSW, NIP en NVO, en eventueel andere beroepsverenigingen voor wie het onderwerp van de richtlijn relevant is, geven commentaar op de richtlijn. Defence for Children Nederland kijkt of de richtlijn overeenstemt met Kinderrechtenverdrag. 

6. Proefimplementatie

Een groep jeugdprofessionals werkt enkele maanden in de praktijk met het concept van de richtlijn om na te gaan of de richtlijn voldoet. Op basis van de ervaringen scherpt de ontwikkelaar de richtlijn aan.

7. Autorisatie 

De definitieve versie van de richtlijn wordt voorgelegd aan beroepsverenigingen om de richtlijn te autoriseren. Na autorisatie start de verspreiding en invoering van de richtlijn.

Nadat een richtlijn is uitgebracht, volgen het NJi en de beroepsverenigingen het gebruik in de praktijk. Feedback van gebruikers en nieuwe inzichten kunnen aanleiding zijn om de richtlijn bij te stellen. Het is gebruikelijk om richtlijnen ongeveer eens in de vijf jaar te herzien, of eerder als daar aanleiding toe is.

Feedback 

Feedback van professionals, ouders en kinderen is essentieel om de richtlijnen levend te houden. Doordat je als professional dagelijks werkt met de richtlijnen, heb je zicht op wat wel en niet werkt. Geef je feedback aan ons door. Dit kan via info@richtlijnenjeugdhulp.nl.

Stappen 

De herziening van een richtlijn gaat op hoofdlijnen via dezelfde stappen als bij de ontwikkeling van een richtlijn. Specifiek gaan we na of de richtlijn aansluit bij actuele uitgangsvragen. 

Allereerst gaan we samen met praktijkprofessionals na wat hun behoeften zijn en welke nieuwe wetenschappelijke ontwikkelingen er zijn. Daarna toetsen we, samen met een herzieningswerkgroep, de aanbevelingen op nieuwe wetenschappelijke, praktijk- en ervaringskennis. Afhankelijk van de omvang van de herziening volgt een commentaarfase en leggen we de richtlijn ter autorisatie voor aan de beroepsverenigingen. De stappen kunnen leiden tot een volledige herziening of een actualisatie van specifieke onderdelen van de richtlijnen.