1. Introductie

Waar gaat de richtlijn over? 

Belang van het thema 

Alle kinderen en jongeren hebben recht op een gezonde en veilige seksuele ontwikkeling en op voorlichting daarover als onderdeel van hun algehele ontwikkeling (Universele Verklaring van de Rechten van de Mens; Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind; WHO Regional Office for Europe, 2010). Hun achtergrond of eventuele problematiek staat daar los van. 

Ondanks goede bedoelingen kan het lastig zijn om als professionals met elkaar, met kinderen en jongeren en met ouders over seksualiteit te praten. Jeugdprofessionals weten vaak niet hoe ze moeten handelen of wat ze kunnen zeggen. Je mist bijvoorbeeld kennis en vaardigheden, of je eigen attitude, opvattingen en sociale normen spelen mee. Ook geldt nog te vaak een terughoudend beleid uit angst voor ‘incidenten’ of reacties van ouders (De Lijster-Van Kampen et al., 2017). Als jeugdprofessional weet je misschien niet goed wat een gezonde seksuele ontwikkeling inhoudt en wanneer seksueel gedrag ongezond of afwijkend is. Ook kan het lastig zijn om te bepalen wanneer en hoe je seksualiteit bespreekbaar maakt, hoe je kunt handelen en welke interventies gewenst zijn om kinderen en jongeren te ondersteunen bij een gezonde en veilige seksuele ontwikkeling. 

Bijzondere aanpak in jeugdhulp en jeugdbescherming 

De achtergrond en kwetsbaarheid van kinderen en jongeren in de jeugdhulp en jeugdbescherming vragen om een bijzondere aanpak, waarbij je rekening houdt met de specifieke situatie, kwetsbaarheid en behoeften van de kinderen en jongeren. Kinderen en jongeren in jeugdhulp en jeugdbescherming zijn kwetsbaar voor seksuele risico’s en problematisch seksueel gedrag. Ze hebben namelijk relatief vaak seksueel misbruik meegemaakt of het gezinsklimaat heeft hun seksuele ontwikkeling niet ondersteund (Van Zenderen et al., 2015). Daarnaast is praten over seksualiteit en seksueel gedrag in sommige culturele en religieuze groepen taboe. Daardoor zijn kinderen en jongeren uit deze groepen vaak onvoldoende voorbereid op seksuele activiteit.  

Afbakening  

Deze richtlijn gaat over de seksuele ontwikkeling van kinderen en jongeren van 0 tot 23 jaar die te maken hebben met jeugdhulp en/of jeugdbescherming. Deze kinderen en jongeren hebben uiteenlopende achtergronden, zowel qua problematiek als qua diversiteit, bijvoorbeeld leeftijd, cultuur, religie, genderidentiteit, leer- en ontwikkelingsniveau en seksuele oriëntatie.  

Naast de gezonde seksuele ontwikkeling bespreken we in deze richtlijn wat er mogelijk anders is in de seksuele ontwikkeling bij specifieke groepen, en wat risico- en beschermende factoren zijn. Met de ontwikkelwerkgroep en op basis van literatuur hebben we uitgezocht met welke specifieke problematiek bij kinderen en jongeren in de jeugdhulp en jeugdbescherming je als professional het meest te maken krijgt en waar de meeste vragen over leven. Voor deze specifieke groepen zijn literatuur-searches uitgezet. De specifieke groepen kinderen en jongeren die in de richtlijn aan de orde komen, zijn: 

• kinderen en jongeren met een licht verstandelijke beperking (lvb)
• kinderen en jongeren met een stoornis in het autismespectrum (ASS)
• kinderen en jongeren met problematische gehechtheid
• kinderen en jongeren met een seksueel trauma. 

Voor wie is deze richtlijn bedoeld? 

Deze richtlijn is primair bedoeld voor jeugdprofessionals. Met ‘jeugdprofessionals’ bedoelen we zowel gedragswetenschappers (psychologen, orthopedagogen of anderen met een gedragswetenschappelijke opleiding) als hbo-opgeleide professionals (bijvoorbeeld in wijkteams of groepsleiders binnen instellingen).  

Uitgangsvragen 

De Richtlijn Seksuele ontwikkeling heeft 11 uitgangsvragen geselecteerd waar deze richtlijn een antwoord op geeft:  

1. Hoe verloopt de seksuele ontwikkeling bij kinderen en jongeren van 0-23 jaar?
2. Hoe verloopt de seksuele ontwikkeling bij specifieke groepen kinderen en jongeren, te weten: kinderen en jongeren met een licht verstandelijke beperking, een stoornis in het autismespectrum, problematische gehechtheid of seksueel trauma? Wat is er (vaak) anders?
3. Welke risico- en beschermende factoren zijn van invloed op de seksuele ontwikkeling?
4. Welke specifieke risico- en beschermende factoren zijn van invloed op de seksuele ontwikkeling van kinderen en jongeren met een licht verstandelijke beperking, met een stoornis in het autismespectrum, met hechtingsproblematiek, met ervaren seksueel grensoverschrijdend gedrag en met (mogelijk) seksueel trauma? Welke signalen duiden op deze risico’s?
5. Hoe signaleer je risico’s en problemen met betrekking tot de seksuele ontwikkeling en seksueel gedrag?
6. Hoe duid je seksueel gedrag en reageer je pedagogisch adequaat?
7. Hoe kun je als jeugdprofessional kinderen en jongeren en hun ouders ondersteunen om een gezonde seksuele ontwikkeling van de kinderen en jongeren te bevorderen en problemen te voorkomen? En hoe maak je seksualiteit bespreekbaar?
8. Met welke interventies en methoden kunnen jeugdprofessionals een gezonde seksuele ontwikkeling van kinderen en jongeren (blijven) ondersteunen en bevorderen?
9. Welke competenties heb je als jeugdprofessional nodig om de seksuele ontwikkeling van kinderen en jongeren te ondersteunen en te versterken?
10. Met wie moet je samenwerken om de seksuele ontwikkeling van kinderen en jongeren optimaal te ondersteunen?
11. Welke randvoorwaarden moeten organisaties bieden om te zorgen dat jeugdprofessionals kinderen en hun ouders kunnen ondersteunen bij een gezonde seksuele ontwikkeling? 

Basisinformatie

Op alle richtlijnen voor jeugdhulp en jeugdbescherming is basisinformatie van toepassing over de volgende onderwerpen:

• doelgroep van de richtlijnen
• gedeelde besluitvorming
• diversiteit
• beschikbaarheid interventies
• juridische betekenis van de richtlijnen
• begripsdefinitie kinderen, jongeren en ouders

Naar de basisinformatie

Een algemene verantwoording van de werkwijze bij de ontwikkeling en herziening van de richtlijnen jeugdhulp en jeugdbescherming vind je bij Over de richtlijnen.