Onduidelijkheid over ouderlijke problematiek

Ouders die zorg mijden 

In situaties waarin (één van) de ouder(s) hulp voor het kind of voor zichzelf weigert/weigeren, is het van belang toch te proberen een optimale situatie voor het kind te creëren. Bij een vermoeden van (ongediagnosticeerde) psychische problemen of verslavingsproblemen bij één van de ouders moet er een diagnostisch onderzoek plaatsvinden. Verder moet er een professional bij dit gezin betrokken zijn die weet hoe met (de ouder met) deze psychische problemen of verslavingsproblemen om te gaan en wat voor impact deze kunnen hebben op het kind. Psycho-educatie bij het kind is hierbij essentieel (zie Aanpak en interventies). 

Wanneer één van de gezinsleden een verslaving of psychische problemen heeft, kan dit een sterke wissel trekken op het gezin. Gezinsleden kunnen verschillend omgaan met de problematiek; tegelijkertijd staan de ervaringen en reacties van gezinsleden met elkaar in verband en beïnvloeden deze elkaar. Sommige gezinsleden hebben veel meer of sterkere nadelige gevolgen ondervonden dan andere. In de systeembenadering gaat het er niet om welk gezinslid gelijk heeft, maar erkennen hulpverleners ieders kant van het verhaal. Ze gaan op zoek naar hoe een interactiepatroon binnen een gezin verloopt en in stand wordt gehouden. Daarbij zoeken ze naar ieders aandeel zonder daarbij over schuld te spreken. Zo kan het verhaal van verschillende kanten worden verteld. 

Mogelijk werken systeeminterventies met de beide ouders erbij niet goed als er bij één van de ouders sprake is van psychopathie (Leedom et al., 2013). Ook hier geldt dat het belangrijk is om de ouderrol van beide ouders te ondersteunen en bij beide te versterken wat goed gaat. 

Om het risico te verkleinen dat het kind (ernstige) problemen ontwikkelt, is het belangrijk dat de jeugdprofessional het gesprek met de ouders aangaat en daarin de gevolgen van de ouderlijke problematiek voor het kind bespreekt. Tijdens dit gesprek kun je aan de ouder(s) teruggeven wat die verteld heeft. Hierbij kun je de techniek van motiverende gespreksvoering volgen (Miller & Rollnick, 2005). Bij Hulpmiddelen en tools vind je tips voor gespreksvoering met ouders. Het is van belang zorgvuldig om te gaan met wat het kind in vertrouwen heeft verteld en van tevoren samen af te spreken wat je wél kan teruggeven aan ouders en wat niet. 

Het bespreekbaar maken van moeilijke onderwerpen 

• Bij het vermoed of opmerken van weerstand bij de ouders: licht de functie en het doel van het gesprek dan extra goed toe. Door het gesprek goed te onderbouwen, is het mogelijk achterdocht te verminderen of wegnemen. Refereer eventueel ook aan de hulpverleningsovereenkomst.
• Spreek bij ouders die hun eigen problematiek ontkennen simpelweg over ‘stress hebben’ in plaats van over psychische, psychiatrische en/of verslavingsproblemen.
• Als ouders een andere culturele achtergrond en een ander referentiekader hebben dan de hulpverlener, kan het ook helpen om te spreken van ‘stress’ of ‘uit evenwicht zijn’ in plaats van over psychische en/of verslavingsproblemen. Verwijs in overleg eventueel door naar i-psy. Deze partij biedt behandeling in diverse talen aan volwassenen en kinderen met verschillende culturele achtergronden en uiteenlopende psychische problemen.
• Problematiseer de situatie van het kind niet.
• Vraag naar dingen die al goed gaan in het gezin, en benadruk deze.
• Vraag naar hulpbronnen in het netwerk van het gezin (Bijvoorbeeld: ‘Bij wie kunt u terecht?’)
• Geef complimenten.
• Vraag wat de ouders zelf moeilijk vinden in de opvoeding van hun kind.
• Als ouders hun problematiek blijven ontkennenof ontkennen dat het kind iets van hun problematiek zou merken, vraag dan hoe ze hun kind benaderen als ze een goede (rustige) of een slechte (onrustige) dag of periode hebben.
• Geef ouders en kinderen in alle gevallen voorlichtingsbrochures mee en wijs hen op de beschikbare websites (let op: deze staan nog niet in alle brochures).
• Kom in een eventueel volgend gesprek terug op de brochures. Vraag wat de ouders ervan vonden, of ze er iets aan hebben gehad en of ze er vragen over hebben. Dit kan bij ouders die zorg mijden een opening geven. 

Als ouders niet van gedachten veranderen, benadruk dan dat zij in de toekomst altijd contact kunnen opnemen. Houd de deur dus open. Ouders die de eigen problematiek ontkennen en daarom geen hulp wensen voor zichzelf of hun kind, kunnen mogelijk wel openstaan voor de generieke interventies die zijn beschreven in de Aanpak en interventies. Ook deze interventies kunnen beschermende factoren in het leven van het kind versterken. 

Tot slot kunnen zich situaties voordoen waarin het belang van het kindboven het belang van de ouders gaat. Het belang van het kind vormt bij alle maatregelen en beslissingen een eerste overweging. Een zorgvuldige afweging tussen alle belangen is hierbij geboden. Iedere professional kan contact opnemen met Veilig Thuis voor overleg. Raadpleeg bij een vermoeden van huiselijk geweld, kindermishandeling of zorgen over het kind na de Kindcheck in de ggz naar de richtlijn Kindermishandeling en de meldcode Huiselijk geweld en kindermishandeling. 

Opname van een ouder 

Wanneer een ouder (gedwongen) opgenomen wordt vanwege verslaving of ernstige problematiek is goede uitleg en begeleiding nodig. Hoe instellingen kinderen daarbij ondersteunen kan erg verschillenen, evenals hun visie op de rol die kinderen kunnen spelen in de behandeling van de ouder. Het is van belang om oog te hebben voor zowel het helingsproces van de ouder als voor de bescherming van het kind. Zorg voor maatwerk in hulp, vormen van omgang en contact of contactherstel in het belang van het kind. 

Licht verstandelijke beperking 

Onder kinderen met een licht verstandelijke beperking (lvb) lijkt het percentage KOPP/KOV-kinderen hoger te zijn dan binnen de algehele populatie (Van Santvoort & Riemersma, 2019). Er is sprake van een dubbel risico bij kinderen met een lvb van wie een (of beide) ouder(s) psychische en/of verslavingsproblemen hebben. Kinderen met een lvb hebben al vaker problemen in hun ontwikkeling dan kinderen zonder een lvb. Daarnaast hebben kinderen van ouders met psychische problemen (inclusief lvb) meer risico om zelf ook psychische problemen te ontwikkelen. 

De reguliere diagnostische instrumenten en interventies zijn niet altijd bruikbaar voor ouders en/of kinderen met een lvb. Het is dus van belang rekening te houden met bij de kenmerken van een lvb en hierbij aan te sluiten. Om dit te kunnen doen, zijn er aanpassingen nodig in de diagnostiek en de hulpverlening. Ga voor een volledig overzicht van aanbevelingen en meer informatie naar Douma (2018). Deze publicatie is gratis te downloaden op de website van het Kenniscentrum LVB. 

De interventie ‘Jij bent okay’ is gebaseerd op bestaande KOPP/KOV-interventies en is aangepast aan het cognitieve niveau van kinderen en ouders met een lvb (Riemersma et al., 2015). Het is een groepsaanbod voor kinderen en een online ondersteuning voor de ouder(s). De interventie wordt op dit moment onderzocht op effect en is nog niet landelijk beschikbaar.