Verantwoording en bronnen

© 2021 Beroepsvereniging van Professionals in Sociaal Werk, Nederlands Instituut van Psychologen, Nederlandse vereniging van pedagogen en onderwijskundigen, Nederlands Jeugdinstituut.  

Op voorwaarde van naamsvermelding wordt toestemming gegeven voor het kopiëren, opslaan, en openbaar maken van de tekst van deze publicatie.  

Richtlijnen ondersteunen professionals om samen met cliënten te beslissen over de best passende hulp. Een richtlijn geeft onderbouwde aanbevelingen op basis van wetenschappelijk onderzoek, praktijkkennis van professionals en ervaringskennis van cliënten. Richtlijnen worden regelmatig aangepast. We adviseren dringend altijd de website te raadplegen voor de meest actuele versies.  

De richtlijn is ontwikkeld door het Trimbos-instituut en geautoriseerd door de Beroepsvereniging van Professionals in Sociaal Werk (BPSW), het Nederlands Instituut van Psychologen (NIP) en de Nederlandse Vereniging van Pedagogen en Onderwijskundigen (NVO).   

Het ontwikkelen, herzien en implementeren van richtlijnen voor jeugdprofessionals vindt plaats in het kader van het Meerjarenplan Richtlijnen Jeugd, opgesteld door het Nederlands Jeugdinstituut, de Beroepsvereniging van Professionals in Sociaal Werk (BPSW), het Nederlands Instituut van Psychologen (NIP) en de Nederlandse Vereniging van Pedagogen en Onderwijskundigen (NVO). Zie voor meer informatie: www.richtlijnenjeugdhulp.nl   

Gebruik bij referenties naar deze richtlijn in referenties altijd: Richtlijn Stemmingsproblemen voor jeugdhulp en jeugdbescherming.

4e volledig herziene druk (2021)*, op basis van de 3e druk (2017).  

De oorspronkelijke richtlijn is in 2024 geherstructureerd.  

De interventies zijn in 2024 geactualiseerd.

Auteurs  

Jolanda Meeuwissen   

Nina de Ruiter  

Yvonne Stikkelbroek   

Carolien Konijn   

Marjolijn Besselse   

Liesbeth Liesveld Rigtering  

Iris van Wylick  

Paula Speetjens   

Daniëlle Meije  

Matthijs Oud  

Deelnemers herzieningswerkgroep  

Meelezers hoofdstuk suïcidaliteit  

Ontwikkelwerkgroep

Dr. Y.A.J. (Yvonne) Stikkelbroek, universitair docent en klinisch psycholoog BIG (voorzitter)   

Dr. J. A. C. (Jolanda) Meeuwissen, psycholoog, Trimbos-instituut (projectleiding)  

Drs. C. (Carolien) Konijn, beleidscoördinator effectieve jeugdzorg   

Drs. M. (Marjolijn) Besselse, gedragsdeskundige  

Mw. E. (Esther) Heemskerk, voorpostfunctionaris Bureau Jeugdzorg/medewerker Centrum voor Jeugd en Gezin  

Drs. I. (Iris) de Marez Oyens, GZ-psycholoog/gezondheidszorgpsycholoog in opleiding tot specialist (gios)  

Drs. D. (Daniëlle) Meije, Trimbos, instituut, wetenschappelijk medewerker  

Drs. M. (Matthijs) Oud, Trimbos-instituut, junior wetenschappelijk medewerker   

Drs. E. (Els) Rozema, orthopedagoog  

Mw. A.M. (Jeannette) Selle, BSc, pedagoog  

Dr. P.A.M. (Paula) Speetjens, Trimbos-instituut, wetenschappelijk medewerker  

Klankbordgroep bij ontwikkeling  

Drs. K. (Kathinka) Knook van Ammers, gedragswetenschapper in de jeugdhulp   

Drs. C.M.A. (Elly) van Laarhoven-Arts, klinisch psycholoog, gedragstherapeut   

Drs. C. (Cécile) Gunning, klinisch psycholoog-psychotherapeut  

Mw. W. (Wil) Sarioglu, maatschappelijk werker   

Dr. E.J. (Erik Jan) de Wilde, psycholoog

Deze richtlijn is gebaseerd op de kennis die tijdens het schrijven beschikbaar was. Nadat de richtlijn in 2014 is uitgebracht, werd informatie verzameld over het gebruik van de richtlijn. De zo verzamelde feedback, maar ook nieuwe inzichten waren aanleiding om de richtlijn op enkele punten aan te vullen en te actualiseren. Hierbij is ook feedback vanuit de cliëntentafel verzameld en verwerkt.  

De eerste versie van deze richtlijn is gepubliceerd in 2014. Deze bestond destijds uit twee afzonderlijke documenten: de richtlijn zelf en een onderbouwingsdocument van de richtlijn. De richtlijn is in 2021 geactualiseerd. De huidige richtlijn bevat per bouwsteen en bijbehorende uitgangsvragen een korte onderbouwing van de aanbevelingen. Het oorspronkelijke onderbouwingsdocument van de eerste versie van de richtlijn is niet geactualiseerd.  Daarom is dit document niet meer online gepubliceerd. Via info@richtlijnenjeugdhulp.nl is de oorspronkelijke onderbouwing van de richtlijn op te vragen. Dit geldt voor de verantwoording van de eerdere herzieningen van de richtlijn. 

Abspoel, M., Havinga, P., & Jonge, M., de. (2011) Evaluatie van PIEP zei de muis. Onderzoek naar effectiviteit en uitvoering. Utrecht: Trimbos-instituut.  

Achenbach, T. M. (1991). Manual for the Child Behavior Checklist/4-18 and 1991 Profiles. University of Vermont Department of Psychiatry.  

Achenbach, T. M., & Ruffle, T. M. (2000). The Child Behavior Checklist and related forms for assessing behavioral/emotional problems and competencies. Pediatrics in Review, 21, 265-271.  

American Psychiatric Association (2003). Practice guidelines for the assessment and treatment of patients with suicidal behaviors. American Psychiatric Association.  

American Psychiatric Association (2013). Diagnostic and Statistical Manual of mental health disorders (5th ed).  American Psychiatric Association.  

Andrews, J. A., & Lewinsohn, P. M. (1992). Suicidal attempts among older adolescents: Prevalence and co-occurrence with psychiatric disorders. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 31, 655-662.  

Beautrais, A. L. (2003). Life course factors associated with suicidal behavior in young people. American Behavioral Scientist, 46, 1137-1156.  

Beautrais, A. L., Joyce, P. R., & Mulder, R. T. (1996). Risk factors for serious suicide attempts among youth aged 13 through 24 years. Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 35, 1174-1182.  

Beck, A. T., Brown, G., Berchick, R. J., Stewart, B. L., & Steer, R. A. (1990). Relationship between hopelessness and ultimate suicide: A replication with psychiatric outpatients. The American Journal of Psychiatry, 147, 190- 195.  

Bergen, D. D. van, Bos, H. M. W., Lisdonk, J. van, Keuzenkamp, S., & Sandfort, T. G. M. (2013). Victimization and suicidality among Dutch lesbian, gay, and bisexual youths. American Journal of Public Health, 103, 70-72.  

Bergen, D. D. van, Smit, J. H., Balkom, A. J. L. M. van, & Saharso, S. (2012). “I Felt so Hurt and Lonely” – Suicidal Behavior of Young Immigrant Women in the Netherlands. Transcultural Psychiatry, 49, 69-86.  

Berkelmans, G., Mei, R. van der, Bhulai, S., Mérelle, S., & Gilissen, R. (2020) Demographic risk factors for suicide among youths in the Netherlands. International journal of environmental research and public health, 17(4), 1-11.  

Bernert, R. A., Kim, J. S., Iwata, N. G., & Perlis, M. L. (2015). Sleep disturbances as an evidence-based suicide risk factor. Current psychiatry reports, 17(3), 1-9.  

Bilsen, J. (2018). Suicide and youth: Risk factors. Frontiers in Psychiatry, 9, 1-5.  

 Birmaher, B., & Brent, D. (2007). Practice parameter for the assessment and treatment of children and adolescents with depressive disorders. American Academy of Child and Adolescent Psychiatry (AACAP).  

 Bodden, D., Braet, C., & Stikkelbroek, Y. (2016). CDI-2: Screeningsvragenlijst voor depressie bij kinderen en jongeren (Nederlandse bewerking). Amsterdam: Hogrefe Uitgevers.  

 Bostwick, J. M., Pabbati, C., Geske, J. R., & McKean, A. J. (2016). Suicide attempt as a risk factor for completed suicide: Even more lethal than we knew. American Journal of Psychiatry, 173(11), 1094-1100.  

 Brezo, J., Paris, J., & Turecki, G. (2006). Personality traits as correlates of suicidal ideation, suicide attempts, and suicide completion: A systematic review. Acta Psychiatrica Scandinavica, 113, 180-206.  

Brown, G. K., Beck, A. T., Steer, R. A., & Grisham, J. R. (2000). Risk factors for suicide in psychiatric outpatients: A 20-year prospective study. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 68, 371-377.  

Brummelman, E., Thomaes, S., Overbeek, G., Orobio de Castro, B., Hout, M. A. van den, & Bushman, B. J. (2014). On feeding those hungry for praise: Person praise backfires in children with low self-esteem. Journal of Experimental Psychology: General – APA Publishing, 143, 9-14.  

Buijzen, M., & Roozendaal, E., (2019). Bitefile: Wat zegt de wetenschap over de impact van sociale media op het welzijn van jongeren? Geraadpleegd op 20-02-2019, op https://www.mediawijzer.net/bitefile-sociale-media-en-welzijn/  

Burger, I., Hemert, A. M. van, Bindraban, C. A., & Schudel, W. J. (2005). Parasuïcides in Den Haag. Meldingen in de jaren 2000-2004. Epidemiologisch Bulletin, 40, 2-8.  

 Burgt, M., van der (2019). Factsheet Suïcidaliteit en Autisme. 113 Zelfmoordpreventie in samenwerking met de Nederlandse Vereniging voor Autisme (NVA).   

 Bussone, S., Trentini, C., Tambelli, R., & Carola, V. (2020). Early-Life Interpersonal and Affective Risk Factors for Pathological Gaming. Frontiers in Psychiatry, 11(423), 1-9.  

 Casiano, H., Katz, L. Y., Globerman, D., & Sareen, J. (2013). Suicide and deliberate self-injurious behavior in juvenile correctional facilities: A review. Journal of the Canadian Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 22(2), 118-124.  

Cavanagh, J. T. O., Carson, A. J., Sharpe, M., & Lawrie, S. M. (2003). Psychological autopsy studies of suicide: A systematic review. Psychological Medicine, 33, 395-405.  

 Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) (2020, 18 december). Statline Overledenen; belangrijke doodsoorzaken (korte lijst), leeftijd, geslacht. Geraadpleegd van https://opendata.cbs.nl/statline/#/CBS/nl/dataset/7052_95/table?ts=1608737294067  

 Chesley, K., & Loring-McNulty, N. E. (2003). Process of suicide: Perspective of the suicide attempter. Journal of the American Psychiatric Nurses Association, 9(2), 41-45.  

 Classen, T. J., & Dunn, R. A. (2012). The effect of job loss and unemployment duration on suicide risk in the United States: A new look using mass‐layoffs and unemployment duration. Health Economics, 21(3), 338-350.  

 Conijn, B., & Ruiter, M. (2011). Preventie van depressie: Factsheet Preventie 2011. Trimbos-instituut.  

 Conner, K. R., Duberstein, P. R., Conwell, Y., Seidlitz, L., & Caine, E. D. (2001). Psychological vulnerability to completed suicide: A review of empirical studies. Suicide & Life-Threatening Behavior, 31, 367-385.  

 Dalenberg, C. J. (2017). Meta-analyses of clinical neuropsychological tests of executive dysfunction and impulsivity in alcohol use disorder. The American Journal of Drug and Alcohol Abuse, 43(1), 24-43.  

 Darvishi, N., Farhadi, M., Haghtalab, T., & Poorolajal, J. (2015). Alcohol-related risk of suicidal ideation, suicide attempt, and completed suicide: A meta-analysis. PloS one, 10(5), 1-14.  

 Dunlop, S. M., More, E., & Romer, D. (2011). Where do youth learn about suicides on the Internet, and what influence does this have on suicidal ideation? Journal of Child Psychology and Psychiatry, 52(10), 1073-1080.  

 Elbogen, E. B., Lanier, M., Montgomery, A. E., Strickland, S., Wagner, H. R., & Tsai, J. (2020). Financial strain and suicide attempts in a nationally representative sample of US adults. American journal of epidemiology, 189(11), 1266-1274.  

 Elliott, J. L., & Frude, N. (2001). Stress, coping styles, and hopelessness in selfpoisoners.  Crisis: The Journal of Crisis Intervention and Suicide Prevention, 22, 20-26.  

 Extremera, N., & Rey, L. (2016). Attenuating the negative impact of unemployment: The interactive effects of perceived emotional intelligence and well-being on suicide risk. PLoS One, 11(9), 1-13.  

 Falbe, J., Davison, K. K., Franckle, R. L., Ganter, C., Gortmaker, S. L., Smith, L., Land, T., & Taveras, E. M. (2015). Sleep duration, restfulness, and screens in the sleep environment. Pediatrics, 135(2), e367-e375.  

Gentile, D. A., Choo, H., Liau, A., Sim, T., Li, D., Fung, D., & Khoo, A. (2011). Pathological video game use among youths: A two-year longitudinal study. Pediatrics, 127(2), e319-e329.  

 Gerrits, R. S., Zanden, R. A. van der, Visscher, R. F., & Conijn, B. P. (2007). Master your mood online: A preventive chat group intervention for adolescents. Australian e-journal for the advancement of mental health, 6 (3), 152-162.  

 GGZ-standaarden (2020). Diagnostiek en behandeling van suïcidaal gedrag. Geraadpleegd van: https://www.ggzstandaarden.nl/generieke-modules/diagnostiek-en-behandeling-van-suicidaal-gedrag/introductie.  

 GGZ Nederland (2011). Handreiking uniforme meldingsroute bij suïcides en suïcidepogingen met ernstig letsel. Geraadpleegd van: https://www.igj.nl/publicaties/publicaties/2011/05/13/handreiking-uniforme-meldingsroute-suicides-en-suicidepogingen-met-ernstig-letsel-ggz-nederland-e.a.-2011.  

 Gilissen, R., Felten, H., Bergen, D. van, & Beurs, D. de (2018). Factsheet suïcidaliteit onder LHBT'ers. 113 Zelfmoordpreventie, Movisie en Rijksuniversiteit Groningen.  

Goodman, R. (1997). The Strengths and Difficulties Questionnaire: A research note. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 38, 581-586.  

 Goodman, R. (1999). The extended version of the Strengths and Difficulties Questionnaire as a guide to child psychiatric caseness and consequent burden. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 40, 791-799.  

 Gould, M. S., Marrocco, F. A., Kleinman, M., Thomas, J. G., Mostkoff, K., Cote, J., & Davies, M. (2005). Evaluating iatrogenic risk of youth suicide screening programs. JAMA: the Journal of the American Medical Association, 293, 1635-1643.  

 Granic, I., Lobel, A., & Engels, R. C. M. E. (2014). The benefits of playing video games. American Psychology, 69(1), 66-78.   

 Hale, L., & Guan, S. (2015). Screen Time and Sleep among School-Aged Children and Adolescents: A systematic literature review. Sleep medicine reviews, 21, 50-58.  

 Harris, E. C., & Barraclough, B. (1997). Suicide as an outcome for mental disorders: A meta-analysis. The British Journal of Psychiatry, 170, 205-228.  

 Hasley, J. P., Ghosh, B., Huggins, J., Bell, M. R., Adler, L. E., & Shroyer, A. L. W. (2008). A review of ‘suicidal intent’ within the existing suicide literature. Suicide and Life-Threatening Behavior, 38, 576-591.  

 Hemert, A. M. van, & Kruif, M. de (2009). Dalende incidentie van zelfdoding en veranderende methoden.  Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde, 153, 1102-1107.  

 Hemert, A. M. van, Kerkhof, A. J. F. M., Keijser, J. de, Verwey, B., Boven, C. van, Hummelen, J.W., Groot, M.H., de, Lucassen, P., Meerdinkveldboom, J., Steendam, M., Stringer, B., Verlinde,  

A. A. & Glind, G., van de (2012). Multidisciplinaire Richtlijn Diagnostiek en behandeling van suïcidaal gedrag. Utrecht: De Tijdstroom.  

 Hermanns, J., Mordang, H., & Mulders, L. (2002). Jeugdhulp thuis. Een alternatief voor uithuisplaatsing. SWP.  

 Van den Heuvel, M. W. H., Bodden, D. H. M., Smit, F., Stikkelbroek, Y., Weisz, J. R., Moerbeek, M., & Engels, R. C. M. E. (2020). Outcomes on the relative effectiveness of CBT-components and different sequencing in indicated depression prevention for adolescents: A pragmatic cluster randomized microtrial. Manuscript under review.  

 Heuvel, M.W.H., van den, Bodden, D.H.M., Moerbeek, M. Smit, F., & Engels, R.C.M.E (2019). Dismantling the relative effectiveness of core components of cognitive behavioural therapy in preventing depression in adolescents: protocol of a cluster randomized microtrial. BMC Psychiatry 19, 200, 1-13.  

 Hinduia, S., & Patchin, J. W. (2010). Bullying, cyberbullying and suicide. Archives of suicide research, 14, 206-221.  

 Horowitz, J. L., & Garber, J. (2006). The prevention of depressive symptoms in children and adolescents: A meta-analytic review. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 74, 401-415.  

 Hoyer, G., & Lund, E. (1993). Suicide among women related to number of children in marriage. Archives of General Psychiatry, 50, 134-137.  

 Hutsebaut, J., Geertzema, S. M., & Hesseles, C. J. (2019). Depressie en/of borderline problematiek? Rationale voor vroege interventie bij borderline problematiek en richtlijnen voor diagnostiek en behandeling. Kinder- en Jeugdpsychiatrie, 46(1), 1-18.   

 Intercultureel Addendum Depressie (2012). Intercultureel addendum bij de Multidisciplinaire Richtlijn Depressie. Mikado.  

 Ivarsson, T., Larsson, B., & Gillberg, C. (1998). A 2-4 year follow up of depressive symptoms, suicidal ideation, and suicide attempts among adolescent psychiatric inpatients. European Child & Adolescent Psychiatry, 7, 96-104.  

 Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (2019a). Onderzoek na het overlijden van een jeugdige. Ottho Gerhard Hel-dringstichting. Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport.  

 Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (2019b). Casusonderzoek Zuid-Holland. Onderzoek na overlijden van een jeugdige. Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport.  

 Jong, R., de, Lommen, M. J. J., Timmerman, M. E., Hout, W. J. P. J, van, Jong, P. J., de, & Nauta, M. H. (2020).  

Treating Speech Anxiety in Youth: A Randomized Controlled Microtrial Testing the Efficacy of  Exposure Only versus Exposure Combined with Anxiety Management Strategies. Manuscript  submitted for publication.  

 Joshi, K., & Billick, S. B. (2017). Biopsychosocial causes of suicide and suicide prevention outcome studies in juvenile detention facilities: A review. Psychiatric Quarterly, 88(1), 141-153.  

 KJP/Kenniscentrum voor Kinder- en Jeugdpsychiatrie (2020). www.kenniscentrum-kjp.nl/nieuws/beeldverhalen-helpen-jongeren-psychische-problemen-beter-begrijpen/   

 Kerkhof, A. J. F. M., Huisman, A., & Houwelingen, C. A. J. van (2010). Algemene preventie van suïcide in GGZ-instellingen. In: A. J. F. M. Kerkhof, & J. B. van Luyn (Eds.), Suïcidepreventie in de praktijk (pp. 265-273). Bohn Stafleu van Loghum.  

 Kessler, R. C., Borges, G., & Walters, E. E. (1999). Prevalence of and risk factors for lifetime suicide attempts in the National Comorbidity Survey. Archives of General Psychiatry, 56, 617-626.  

 Kim, Y. S., & Leventhal, B. (2008). Bullying and suicide: A review. International Journal of Adolescent Medicine and Health, 20, 133-154.  

 King, C. A., & Merchant, C. R. (2008). Social and interpersonal factors relating to suicidal adolescents: A review of the literature. Archives of Suicidal Research, 12, 181-196.  

 Kindt, K. C., van Zundert, R., & Engels, R. C. (2012). Evaluation of a Dutch school-based depression prevention program for youths in highrisk neighborhoods: study protocol of a two-armed randomized controlled trial. BMC Public Health, 12 (212), 1-7.  

 Kleindienst, N., Bohus, M., Ludäscher, P., Limberger, M. F., Kuenkele, K., Ebner-Priemer, U. W., Champman, M. F., Reicherzer, M., Stieglitz, R. D., & Schmahl, C. (2008). Motives for nonsuicidal self-injury among women with borderline personality disorder. Journal of Nervous and Mental Disease, 196(3), 230-236.  

 Konijn, C., Bruinsma, W., Lekkerkerker, L., Eijgenraam, K., Steege, M. van der, & Oudhof, M. (2009). CAP-J. Classificatiesysteem voor de aard van de problematiek van cliënten in de jeugdzorg. Nederlands Jeugdinstituut (NJi).  

 Kowert, R., Domahidi, E., Festl, R., & Quandt, T. (2014). Social gaming, lonely life? The impact of digital game play on adolescents’ social circles. Computers in Human Behavior, 36, 385-390.  

 Landelijke Stuurgroep Multidisciplinaire richtlijnontwikkeling in de GGZ (2009). Addendum Depressie bij Jeugd bij de Multidisciplinaire Richtlijn Depressie. Trimbos-instituut/CBO.  

 Lesage, A. D., Boyer, R., Grunberg, F., Vanier, C., Morissette, R., Ménard-Buteau, C. & Loyer, M. (1994). Suicide and mental disorders: A case-control study of young men. The American Journal of Psychiatry, 151, 1063–1068  

 Lewinsohn, P. M., Rohde, P., & Seeley, J. R. (1998). Major depressive disorder in older adolescents: Prevalence, risk factors, and clinical implications. Clinical Psychology Review, 18, 765-794.  

 Lewis, N. M. (2009). Mental health in sexual minorities: Recent indicators, trends, and their relationships to place in North America and Europe. Health Place, 15, 1029-1045.  

 Mann, J. J., Waternaux, C., Haas, G. L., & Malone, K. M. (1999). Toward a clinical model of suicidal behavior in psychiatric patients. The American Journal of Psychiatry, 156, 181-189.  

 Marttunen, M. J., Aro, H. M., & Lonnqvist, J.K. (1993). Precipitant stressors in adolescent suicide. Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 32, 1178-1183.  

 Marttunen, M., & Pelkonen, M. (2000). Psychiatric risk factors for adolescent suicide — A review. Psychiatria Fennica, 31, 110–125.  

 Maser, J. D., Akiskal, H. S., Schettler, P., Scheftner, W., Mueller, T., Endicott, J., Solomon, D., & Clayton, P. (2002). Can temperament identify affectively ill patients who engage in lethal or near-lethal suicidal behavior? A 14-year prospective study. Suicide & Life-Threatening Behavior, 32, 10-32.  

 McClellan, J., Kwatch, R., Findling, R. L., & Work Group on Quality Issues (2007). Practice parameters for the assessment and treatment of children and adolescents with bipolar disorder. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 46, 107-125.  

 Meeuwissen, J., & Bon, M. van (2018). Zorgstandaard Depressieve stoornissen. Utrecht: Netwerk Kwaliteitsontwikkeling GGZ.   

 Meeuwissen, J. A. C., Speetjens, P., Meije, D., Oud, M., Konijn, C., Besselse, M., Heemskerk, E., Marez Oyens, I., de, Rozema, J. S., & Stikkelbroek, Y. A. J. (2014). Onderbouwing Richtlijn Stemmingsproblemen. Nederlands Jeugdinstituut.  

 Mérelle, S., Bergen, D., van, Balt, E., Looijmans, M., Rasing, S., Domburgh, L., van, Nauta, M., Sijperda, O., Roosjen-de Feiter, M., Mulder, W., Gilissen, R., Franx, G., Creemers, D., & Popma, A., (2019). Suïcide onder 10- tot 20-jarigen in 2017: Een verdiepend onderzoek. 113 Zelfmoordpreventie.  

 Mihara, S., & Higuchi, S. (2017). Cross‐sectional and longitudinal epidemiological studies of Internet gaming disorder: A systematic review of the literature. Psychiatry and Clinical Neurosciences, 71(7), 425-444.  

 Monshouwer, K., Smit, F., Ruiter, M., Ormel, H., Verhulst, F., Vollebergh, W., & Oldehinkel, T. (2012). Identifying target groups for the prevention of depression in early adolescence: The TRAILS study. Journal of Affective Disorders, 138(3), 287-294.  

 Morrison, R., & O’Connor, R. C. (2008). A systematic review of the relationship between rumination and suicidality. Suicide and Life-Threatening Behavior, 38, 523-538.  

 O’Connor, R. C. (2007). The relations between perfectionism and suicidality: A systematic review. Suicide and Life-Threatening Behavior, 37, 698-714.  

 Oud, M., Winter, L. de, Vermeulen-Smit, E., Bodden, D., Nauta, M., Stone, L., Heuvel, M. van den, Taher,R. al, Graaf, I. de, Kendall, T., Engels, R., & Stikkelbroek, Y. (2019). Effectiveness of CBT for children and adolescents with depression: A systematic review and meta-regression analysis. European Psychiatry, 57, 33-45. doi:10.1016/j.eurpsy.2018.12.008.  

 Oud, M., Zanden, R., van der, Cronenberg, I., & Sinnema, H. (2016) JGZ-richtlijn Depressie. Nederlands Centrum Jeugdgezondheid.  

 Owens, D., Horrocks, J., & House, A. (2002). Fatal and non-fatal repetition of self-harm: Systematic review. British Journal of Psychiatry, 181, 193-199.  

 Park, S., & Song, H. (2016). Factors that affect adolescent drug users' suicide attempts. Psychiatry investigation, 13(3), 360-363.  

 Pfeffer, C. R. (2001). Diagnosis of child and adolescent suicidal behavior: Unmet needs for suicide prevention. Biological Psychiatry, 49, 1055-1061.  

 Piquet, M. L., & Wagner, B. M. (2003). Coping Responses of Adolescent Suicide Attempters and Their Relation to Suicidal Ideation Across a 2-Year Follow-up: A Preliminary Study. Suicide and Life-Threatening Behavior, 33, 288-301.  

 Pompili, M., Mancinelli, I., Girardi, P., Ruberto, A., & Tatarelli, R. (2004). Suicide in anorexia nervosa: A meta- analysis. International Journal of Eating Disorders, 36, 99-103.  

 Postma, D. H., & Schulte, P. F. J. (2008). De stemmingsstoornisvragenlijst (MDQ-NL), een hulpmiddel voor betere herkenning van een bipolaire stoornis. Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde 152, 1865-1870.  

 Primack, B. A., Shensa, A., Escobar-Viera, C. G., Barrett, E. L., Sidani, J. E., Colditz, J.B., & James, A. E. (2017). Use of multiple social media platforms and symptoms of depression and anxiety: A nationally-representative study among US young adults. Computers in Human Behavior, 69, 1-9.   

 Przybylski, A. K., & Weinstein, N. (2017). A large-scale test of the goldilocks hypothesis: Quantifying the relations between digital-screen use and the mental well-being of adolescents. Psychological Science, 28(2), 204-215.  

 Racine, M. (2018). Chronic pain and suicide risk: A comprehensive review. Progress in Neuro-Psychopharmacology and Biological Psychiatry, 87, 269-280.  

 Rehkopf, D. H., & Buka, S. L. (2006). The association between suicide and the socio-economic characteristics of geographical areas: a systematic review. Psychological medicine, 36(2), 145-157.  

 Rombouts, M., Dorsselaer, S. van, Scheffers-Van Schayck, F., Tuithof, M., Kleinjan, M., & Monshouwer, K. (2020). Jeugd en riskant gedrag 2019. Kerngegevens uit het Peilstationsonderzoek Scholieren. Trimbos-instituut.  

 Rooij, A. J. van, & Kleinjan, M. (2020). Gezond leven in een digitale wereld: Positie paper Trimbos-instituut & Netwerk Mediawijsheid. Trimbos-instituut en Netwerk Mediawijsheid.  

 Rooij, A. J. van, Schoenmakers, T. M., & Mheen, D. van de (2016). Problematisch Gebruik van Sociale Media En Games. Geraadpleegd op 20-02-2020, op https://wij-leren.nl/games-social-media.php  

 Rooijen, K. van (2018). Preventie en behandeling van depressie. Wat werkt? Nederlands Jeugdinstituut (NJi).   

 Rooijen, K. van, & Ince, D. (2012). Wat werkt bij angst- en stemmingsproblemen. Nederlands Jeugdinstituut (NJi).  

 Rudd, M. D., Berman, A. L., Joiner Jr, T. E., Nock, M. K., Silverman, M. M., Mandrusiak, M., Orden, K. van, & Witte, T. (2006). Warning signs for suicide: Theory, research, and clinical applications. Suicide and Life-Threatening Behavior, 36(3), 255-262.   
  
Ryan, E. P., & Redding, J. D. (2004). A review of mood disorders among juvenile offenders. Psychiatric Services, 55, 1397-1407.  

 Santvoort, F. van, Hosman, C. M., Doesum, K. T. van, & Janssens, J. M. (2013). Effectiveness of preventive support groups for children of mentally ill or addicted parents: A randomized controlled trial. European Child & Adolescent Psychiatry, 23(6), 473-484.  

 Schneider, L. A., King, D. L., & Delfabbro, P. H. (2018). Maladaptive coping styles in adolescents with Internet gaming disorder symptoms. International Journal of Mental Health and Addiction, 16(4), 905-916.Scholte, R. H.,   

 Scholte, R. H. J., Wijnhoven, L. A. M. W., Creemers, D. H. M., Vermulst, A. A., & Engels, R. C. M. E. (2013) De effectiviteit van een depressie preventie programma (‘Op Volle Kracht’) bij adolescente meisjes met verhoogde depressieve symptomen. Tijdschrift voor gezondheidswetenschappen 91, 405–413.  

 Speckens, A. E. M., & Hawton, K. (2005). Social problem-solving in adolescents with suicidal behavior: A systematic review. Suicide and Life-Threatening Behavior, 35, 365-387.  

 Spijker, J., Bockting, C. L. H., Meeuwissen, J. A. C., Vliet, I. M. van, Emmelkamp, P. M. G., Hermens, M. L. M., & Balkom, A. L. J. M. van (2013). Multidisciplinaire Richtlijn Depressie (Derde revisie). Richtlijn voor de diagnostiek, behandeling en begeleiding van volwassen patiënten met een depressieve stoornis. Trimbos-instituut.  

 Spirito, A., Francis, G., Overholser, J., & Frank, N. (1996). Coping, depression, and adolescent suicide attempts. Journal of Clinical Child Psychology, 25(2), 147-155.  

 Spohr, D. (2017). Fake news and ideological polarization: Filter bubbles and selective exposure on social media. Business Information Review, 34(3), 150-160.  

 Spuij, M., Prinzie, P., Zijderlaan, J., Stikkelbroek, Y., Dillen, L., Roos, C. de, & Boelen, P. A. (2011). Psychometric Properties of the Dutch Inventories of Prolonged Grief for Children and Adolescents. Clinical Psychology & Psychotherapy, 19, 540-551.  

 Stam, C., & Blatter, B. (2019). Letsels 2018. Kerncijfers LIS. VeiligheidNL.  

 Stephan, R. A., Alhassoon, O. M., Allen, K. E., Wollman, S. C., Hall, M., Thomas, W. J., Gamboa, J. M., Kimmel, C., Stern, M., Sari, C., Dalenberg, C. J., Sorg, S. F., & Grant, I. (2017). Meta-analyses of clinical neuropsychological tests of executive dysfunction and impulsivity in alcohol use disorder. The American journal of drug and alcohol abuse, 43(1), 24-43.  

 Stepp, S. D., Morse, J. Q., Yaggi, K. E., Reynolds, S. K., Reed, L. I., & Pilkonis, P. A. (2008). The role of attachment styles and interpersonal problems in suicide-related behaviors. Suicide and Life-Threatening Behavior, 38(5), 592-607.  

 Stevens, G. W. J. M., Dorsselaer, S. van, Boer, M., Roos, S. de, Duinhof, E. L., Bogt, T. ter, Eijnden, R. van den, Kyper, L., Visser, D., Vollebergh, W., & Looze, M. de (2018). HBSC 2017. Gezondheid en welzijn van jongeren in Nederland. Trimbos-instituut & Universiteit Utrecht.  

 Stravynski, A., & Boyer, R. (2001). Loneliness in relation to suicide ideation and parasuicide: A population-wide study. Suicide and Life-Threatening Behavior, 31(1), 32-40.  

 Theunissen, M.H.C., van Harten, L.V., & Pannebakker, F.D. (2019a). Checklist transitie in zorg 18- naar 18+. TNO.  

 Theunissen, M.H.C., van Harten, L.V., & Pannebakker, F.D. (2019b). Achtergronddocument Transitietool depressieve-stemmingsstoornissen. TNO. 

Timbremont, B., & Braet, C. (2005). Depressie bij kinderen en adolescenten. Kind en Adolescent, 26(1), 46-56.  

 Twenge, J. M., Martin, G. N., & Campbell, W. K. (2018). Decreases in psychological wellbeing among American adolescents after 2012 and links to screen time during the rise of smartphone technology. Emotion, 18, 765-780.  

 Verduyn, P., Ybarra, O., Résibois, M., Jonides, J., & Kross, E. (2017). Do Social Network Sites Enhance or Undermine Subjective Well‐Being? A Critical Review. Social Issues and Policy Review, 11, 274-302  

 Vermaes, I. P., & Nijhof, K. S. (2014). Zijn jongeren in jeugdzorgplus anders dan jongeren in de open residentiële jeugdzorg? Orthopedagogiek: Onderzoek & Praktijk, 53, 33-46.  

 Walker, M (2017). Slaap. Nieuwe Wetenschappelijke Inzichten over Slapen en Dromen. De Geus.  

 Widenfelt, B. M. van, Goedhart, A. W., Treffers, P. D., & Goodman, R. (2003). Dutch version of the Strengths and Difficulties Questionnaire (SDQ). European Child & Adolescent Psychiatry, 12, 281-289.  

 Wijnhoven, L. A., Creemers, D. H., Vermulst, A. A., Scholte, R. H., & Engels, R. C. (2014). Randomized controlled trial testing the effectiveness of a depression prevention program (‘Op Volle Kracht’) among adolescent girls with elevated depressive symptoms. Journal of Abnormal Child Psychology, 42(2), 217-228.  

 Wilde, E. J. de, Kienhorst, I. C., Diekstra, R. F., & Wolters, W. H. (1992). The relationship between adolescent suicidal behavior and life events in childhood and adolescence. The American Journal of Psychiatry, 149, 45-51.  

 Wit, C.A.M. de. (1997). Depressies bij kinderen en adolescenten. De stand van zaken na vijfentwintig jaar onderzoek. Kind en Adolescent, 18, 166-184.  

 Yperen, T. van, Berg, G. van den, & Eijgenraam, K., (2002).  Project Registratie Ernst Problematiek. Eerste deelrapport: begrippen, doelen en instrumenten. Utrecht: Nederlands Instituut voor Zorg en Welzijn Jeugd.  

 Zanden, R. van der, Kramer, J., Gerrits, R., & Cuijpers, P. (2012). Effectiveness of an online group course for depression in adolescents and young adults: A randomized trial. Journal of medical Internet research, 14(3), e86 oi:10.2196/jmir.2033