Verantwoording en bronnen

© 2025 Beroepsvereniging van Professionals in Sociaal Werk (BPSW), Nederlands Instituut van Psychologen (NIP), Nederlandse vereniging van pedagogen en onderwijskundigen (NVO), Nederlands Jeugdinstituut (NJi). 

Op voorwaarde van naamsvermelding wordt toestemming gegeven voor het kopiëren, opslaan, en openbaar maken van de tekst van deze publicatie. Richtlijnen ondersteunen professionals om samen met cliënten te beslissen over de best passende hulp. Een richtlijn geeft onderbouwde aanbevelingen op basis van wetenschappelijk onderzoek, praktijkkennis van professionals en ervaringskennis van cliënten. Richtlijnen worden regelmatig aangepast. We adviseren dringend altijd de website te raadplegen voor de meest actuele versies.  

De richtlijn is ontwikkeld door het Nederlands Jeugdinstituut en geautoriseerd door de BPSW, het NIP en de NVO. Het ontwikkelen, herzien en implementeren van richtlijnen voor jeugdprofessionals vindt plaats in het kader van het Meerjarenplan Richtlijnen Jeugd, opgesteld door het NJi, BPSW, het NIP en de NVO.

Gebruik bij referenties naar deze richtlijn altijd: richtlijn Toekomstgericht werken voor jeugdhulp en jeugdbescherming.

1e druk 2025  

Auteurs 

• Marjolijn Distelbrink
• Marte Wiersma
• Marian Zandbergen
• Trees Pels
• Brechje Kuipers

Projectgroep   

• Marjolijn Distelbrink, projectleider, Verwey-Jonker Instituut: senior onderzoeker
• Marte Wiersma, auteur, Hogeschool Inholland: onderzoeker en promovendus
• Marian Zandbergen, auteur, Hogeschool van Amsterdam: senior onderzoeker
• Trees Pels, auteur, Verwey-Jonker Instituut: senior onderzoeker
• Leonieke Boendermaker, inhoudelijk expert/adviseur, Hogeschool van Amsterdam: lector jeugdzorg, Universiteit van Amsterdam: bijzonder hoogleraar Implementatievraagstukken in de Jeugdzorg en begeleider systematische searches Studenten
• Hanna Kops, uitvoerder scoping review over motiveren van jongeren, Universiteit van Amsterdam: masterstudent forensische orthopedagogiek
• Lieke van Golen, uitvoerder scoping review toekomstgericht werken/independent living programs, Universiteit van Amsterdam: masterstudent forensische orthopedagogiek
• Meike van der Wijk, ondersteuner search literatuur en tools, Verwey-Jonker Instituut: stagiair
• Iryna Batyreva, inhoudelijk expert, Nederlands Jeugdinstituut
• Esther Kooymans, procesbegeleider, Nederlands Jeugdinstituut: inhoudsdeskundige
• Suzanne Bakker, inhoudelijk expert, Nederlands Jeugdinstituut
• Brechje Kuipers, ondersteunend auteur, Levvel: programmaleider specialistische jeugdhulp  

Ontwikkelwerkgroep  

In een periode van anderhalf jaar (april 2023 tot september 2024) vonden vier bijeenkomsten plaats, waarbij de ontwikkelwerkgroep bijeenkwam. 

Deelnemers:  

• Annemiek Harder, onafhankelijk voorzitter, Erasmus Universiteit Rotterdam: bijzonder hoogleraar orthopedagogiek
• Anke van der Landen, zelfstandig adviseur en programma-, projectmanager / Projectleider 18-/18+ en adviseur Leren, VNG
• Robert Modderman, gedragswetenschapper, Jeugdbescherming West
• Linda van der Veen, gedragswetenschapper, Concordia Zorg
• Evelien Rauwerdink-Nijland, Lector Jeugd en Samenleving, Hogeschool Inholland (Amsterdam), Programmamanager Inhoud Amsterdamse Jongerenwerk Academie
• Inge Bramsen, Senior Onderzoeker Hogeschool Rotterdam, GZ-psycholoog, GGZ Delfland, Nederlands Instituut Psychologen, sectie Jeugd
• Feie Ingram, Programmaleider Overgang naar Volwassenheid, Levvel
• Maroesjka van Nieuwenhuijzen, Bijzonder hoogleraar LVB, ouderschap en jeugdbescherming UvA
• Barbara Verhoef, Consulent Projecten & Trainer, MEE Dichtbij
• Mariëlle Dekker, Programmaleider / projectcoördinator, Academische Werkplaats Kajak / Landelijk Kenniscentrum LVB
• Kimberley Goudswaard-Weynschenk, jeugdbeschermer, Jeugdbescherming West
• Margriet van Wetering – Wiersma, expert jongerenparticipatie, Stichting Alexander
• Margriet Lemmens, Gedragswetenschapper Orthopedagoog-Generalist, Sterk Huis
• Tarik Pehlivan, adjunct-directeur, Stichting Alexander  

Jongerenperspectief  

De landelijke organisatie voor jeugdparticipatie Stichting Alexander droeg zorg voor het jongerenperspectief in de richtlijn. De jongeren zijn geworven via Stichting Alexander en aangesloten bij Expex, JongWijs, GGZ, Levell en Augeo Jongerentaskforce. Stichting Alexander organiseerde gezamenlijk met NJi de online bijeenkomsten, gebaseerd op de inhoudelijke resultaten van de ontwikkelwerkgroep voor de richtlijn.  

In een periode van vijftien maanden (mei 2023 tot augustus 2024) vonden vier bijeenkomsten plaats. Elke bijeenkomst duurde 1,5 uur. Tijdens de bijeenkomsten waren twee tot acht jongeren aanwezig, in de leeftijd van 18 tot en met 29 jaar. Zij werden bevraagd op specifieke onderdelen van de richtlijn. Ze dachten mee over de insteek van de uitgangsvragen en over de beantwoording van de uitgangsvragen, vanuit hun ervaringskennis en/of ervaringsdeskundigheid. Ze formuleerden aanbevelingen, scherpten aanbevelingen aan en verrijkten de richtlijn met voorbeelden uit hun eigen leven. Een van de bijeenkomsten ging specifiek in op Samenwerken met het informele netwerk. In de laatste bijeenkomst gaven zij hun reflecties op de meest actuele aanbevelingen bij de uitgangsvragen en op de aankomende proefimplementatie. 

Klankbordgroep met professionals  

In juni 2024 vond een klankbordgroep-bijeenkomst plaats waarbij elf professionals aanwezig waren. Zij waren werkzaam in de volgende functies: Trajectbegeleider GGZ Ingeest, Poli Jongvolwassenen; Jeugdhulpverlener Pactum jeugd- en opvoedhulp; Jeugdreclasseerder SAVE Utrecht (twee keer); Straathoekwerker perMens; Coördinator EigenPlan; Jeugdprofessional ONS welzijn Oss; Jongerenregisseur gemeente Den Haag; Casusregisseur complexe problematiek sociaal domein jongeren expertise Gemeente Den Haag; Jeugd en gezinswerker vanuit Centrum Jeugd en Gezin Veenendaal; Casusregisseur gemeente Uithoorn. De professionals gaven feedback op de aanbevelingen. Ze zijn geworven via de nieuwsbrief richtlijnen en het Platform Vakmanschap.   

Proefimplementatie en commentaarfase 

Om te onderzoeken of de richtlijn werkzaam is in de praktijk, heeft een proefimplementatie plaats gevonden. In de periode maart t/m juni 2025 zijn 21 jeugdprofessionals met de richtlijn aan de slag gegaan in hun werkpraktijk. Hun bevindingen hebben zij gedeeld via een vragenlijst (ingevuld door 7 deelnemers, veelal werkzaam als jeugd- en gezinsprofessional in de specialistische jeugd- en opvoedhulp), die tijdens een online groepsinterview (9 professionals aanwezig) zijn uitgediept. 

Professionals waren werkzaam in de volgende functies: ambulant hulpverlener, persoonlijk begeleider, leidinggevende binnen LVB-sector, ambulant gezinscoach, leerbegeleider leersessie toekomstgericht begeleiden, maatschappelijk werker, adviseur/docent inclusief onderwijs en persoonsgerichte toekomstplanning in het onderwijs, pleegzorgwerker en jeugdbeschermer/ reclasseerder. Aanwezigen waren werkzaam bij Levvel, Leger des Heils, ASVZ, iHub, Jeugdbescherming West en de Hogeschool Utrecht. Levvel was oververtegenwoordigd in aanwezigheid, en aangezien deze organisatie vooroploopt op dit onderwerp zijn de resultaten niet helemaal representatief voor alle jeugdzorgaanbieders. De resultaten zijn verwerkt in de richtlijn. 

Parallel aan de proefimplementatie gaven de beroepsverenigingen BPSW, NIP en NVO commentaar op de richtlijn. Defence for Children Nederland beoordeelde of de richtlijn overeenstemt met het Kinderrechtenverdrag.

Verkenning en knelpuntenanalyse 

Het Nederlands Jeugdinstituut (Batyreva et al., 2021) heeft een verkenning uitgevoerd naar de behoefte aan en haalbaarheid van een vakinhoudelijke kwaliteitsbasis (richtlijn) voor het toekomstgericht werken in de begeleiding naar volwassenheid. De aanleiding voor deze verkenning was een veronderstelling dat een gezamenlijk kwaliteitskader in de vorm van een richtlijn kan bijdragen aan de verbetering van ondersteuning van jongeren rondom transitie naar volwassenheid. Deze veronderstelling was gebaseerd op de bevindingen van een pilot ‘Werken met een toekomstplan’  en op de vele gesprekken met professionals, jongeren en ervaringsdeskundigen gevoerd in het kader van de Landelijke aanpak 16-27.

De verkenning bestond uit consultaties met beroepsverenigingen, belangenvertegenwoordigers en onderzoekers over het draagvlak, de reikwijdte en de inhoud van een richtlijn. Daarnaast zijn jongeren en professionals bevraagd op hun ideeën, wensen, vragen en knelpunten. De algemene conclusie was dat er voldoende draagvlak is bij professionals, verenigingen en belangenvertegenwoordigers voor de ontwikkeling van een richtlijn voor het toekomstgericht werken in begeleiding naar volwassenheid. Een richtlijn kan een gezamenlijk kwaliteitskader bieden voor beleid en praktijk met het perspectief van jongeren als vertrekpunt. Het kan de relevante kennis uit praktijk, wetenschap en ervaringen samenbrengen en vertalen naar een handelingsperspectief voor professionals en beleidsmakers. Tot slot kan het als een referentiekader dienen bij het organiseren van de randvoorwaarden voor toekomstgericht werken. 

Behoeften professionals 

De verkenning bracht ook in kaart welke inhoudelijke en organisatieknelpunten jeugdprofessionals ervaren in hun praktijk van begeleiding van jongeren naar volwassenheid. Voor elk knelpunt zijn inhoudelijke vragen (uitgangsvragen) geformuleerd. Het antwoord daarop kan helpen bij het aanpakken van de betreffende knelpunten. Er zijn veel raakvlakken geconstateerd tussen de kwaliteitswensen van jongeren en de wensen en vragen van professionals. Het resultaat van de knelpuntenanalyse is weergegeven in de Knelpuntenkaart Toekomstgericht werken 16-27 (De Argumentenfabriek, 2019).  

De inhoudelijke knelpunten die professionals ervaren, zijn geclusterd rond de thema’s ‘aansluiting’ en ‘begeleiding’. De knelpunten en vragen binnen beide thema’s zijn nauw met elkaar verbonden. De knelpunten rond het thema ‘aansluiting’ hebben te maken met zaken als motivatie van de jongere en jongere de regie geven versus behoeden voor foute keuzes. Ook aansluiten bij de wensen van de jongere en het creëren van een betrouwbaar netwerk zijn genoemd. De knelpunten rond het thema ‘begeleiding’ hebben te maken met de invulling van de ondersteuning en de samenwerking met andere professionals.   

Naast inhoudelijke knelpunten worstelen professionals met organisatorische knelpunten. Deze knelpunten zijn samengebracht onder het thema ‘organisatie’. Ze hebben te maken met de beschikbare zorg en de kaders waarbinnen professionals werken. Deze knelpunten bieden geen uitgangsvragen voor een richtlijn. Ze zijn toch opgenomen in de knelpuntenkaart vanwege de grote invloed die de organisatie van zorg heeft op het handelen van professionals. Soms vormen deze knelpunten zelfs de kern van het probleem.  

Uitgangsvragen 

De knelpuntenanalyse van NJi heeft 23 uitgangsvragen opgeleverd. De uitgangsvragen waren gesorteerd onder een groot aantal knelpunten, opgenomen in de knelpuntenkaart. Uit een eerste oriëntatieronde van de projectgroep, vooral ook door de werkwijze bij andere richtlijnen te bekijken, bleek dat het gangbaar is uit de knelpuntenanalyse een beperkt (4 of 5) aantal kernvragen te destilleren, die elk weer middels enkele deelvragen kunnen worden beantwoord. Voorstellen voor het terugbrengen van de 23 uitgangsvragen uit de knelpuntenanalyse tot een beperkt aantal kernthema´s zijn in drie rondes besproken binnen de projectgroep. Daaruit is een voorlopige indeling gekomen in vier kernthema’s:  

1. aansluiten bij/de alliantie met de jongere
2. met de jongere maken van een beeld en stappenplan voor toekomstig zelfstandig leven,
3. balans houden tussen de wensen/regie van de jongere en sturing vanuit de jeugdprofessional en ‘het systeem’
4. ondersteuning van/hulp aan jongeren m.b.t. de ‘big 5’.  

Het bleek goed mogelijk vrijwel alle oorspronkelijke uitgangsvragen onder een van deze kernthema’s onder te brengen. De uiteindelijke vier uitgangsvragen (onder drie thema’s) zijn weergegeven in de inleiding van de richtlijn en in het kader hieronder. De aldus ontstane lijst met knelpunten-uitgangsvragen is vervolgens besproken in de ontwikkelwerkgroep, onderbouwd met argumenten voor eventueel herformuleren, samenvoegen of schrappen ervan. Het doel was om tot vermindering te komen van het aantal uitgangsvragen tot een set van enkele goed geformuleerde deelvragen per kernthema. Criteria voor het prioriteren van vragen waren:  

• De vraag is (het meest) relevant.
• De vraag is te beantwoorden met onderzoek (of ervaringskennis van professionals of jongeren).
• De vraag past in een richtlijn (en wordt niet al beantwoord in een beroepscode bijvoorbeeld) en geeft richtlijnen voor handelen.  

De bespreking resulteerde in een lijst van drie kernthema's met in totaal acht uitgangsvragen. Daarbinnen is een aantal aandachtspunten opgenomen als startpunt voor de literatuurstudies. 

Thema 1  

Een goede werkrelatie tussen jeugdprofessionals (JP) en jongeren is de basis en een voorwaarde voor het nadenken over en zetten van de goede stappen richting toekomstig zelfstandig leven. Vragen over werkzame elementen in het opbouwen en behouden van een goede werkrelatie: 

• Hoe kun je als JP ervoor zorgen dat een jongere zich gehoord en gezien voelt?  
• Wat werkt bij aansluiten bij de motivatie van jongeren? 
• Welke competenties (kennis, (gespreks)vaardigheden, houding, sensitiviteit) zijn van belang?  

Thema 2

Het vormen van een eigen toekomstbeeld door jongeren van een zo zelfstandig mogelijk leven. Het zetten van stappen in die richting door de jongeren. Vragen over de rol van de JP om jongeren hierin te helpen:  

• Hoe kun je als JP ervoor zorgen dat een jongere een beeld vormt van zo zelfstandig mogelijk leven en daarheen stappen wil zetten? Welke waarden, competenties en instrumenten hebben JP’s specifiek nodig voor toekomstgericht werken?  
• Hoe kun je als JP het informele netwerk in kaart brengen en activeren vanaf het begin? Welke kennis en instrumenten zijn daarvoor beschikbaar? 

Thema 3

Jongeren regie en verantwoordelijkheid geven binnen de beschikbare kaders. Vragen over werken in het spanningsveld/de spagaat tussen instrumenteel handelen en ontwikkelingsgericht werken.  

• Hoe kun je als JP ervoor zorgen dat een jongere leert de regie te voeren op het eigen leven? Welke waarden, competenties en instrumenten hebben JP’s hierbij nodig?  
• Hoe kun je als JP aansluiten bij de ontwikkeling(sfase) van de jongere? 
• Hoe kun je als JP omgaan met de spanning tussen wat jongeren wensen en wat mogelijk is binnen systemen/kaders? 

De thema’s en uitgangsvragen zijn ook voorgelegd aan een aantal jongeren van de jongerenklankbordgroep. Nadat de kernthema’s en richtinggevende vragen aldus waren geformuleerd ging de projectgroep aan de slag met het verzamelen van de beschikbare literatuur om de uitgangsvragen te beantwoorden. Werkendeweg is in overleg met de ontwikkelwerkgroep een aangepaste categorisering ontstaan van de kernthema’s en uitgangsvragen. Kernthema 1 (werkrelatie) bleef gehandhaafd, terwijl de kernthema’s 2 en 3 werden samengevoegd onder de noemen Aanpak van toekomstgericht werken. Veel uitgangsvragen onder 3 bleken beter te passen als aanbevelingen onder 2. Het ging vooral om aandacht hebben voor deze elementen, zo bleek in overleg met de ontwikkelwerkgroep. Hoe dit te doen is aangevuld bij de toelichting en onderbouwing. De uitgangsvraag over samenwerking met het (informele) sociale netwerk werd belangrijk genoeg bevonden om een apart hoofdstuk aan te wijden en daarmee het derde inhoudelijke thema. Samenwerking met andere professionals vormde in eerste instantie ook onderdeel daarvan. Teksten die hiervoor werden gemaakt over discretionaire ruimte en het moreel beraad zijn later opgenomen onder de andere thema’s, omdat ze daar beter pasten.   

Uiteindelijke thema’s en uitgangsvragen voor de richtlijn 

Thema werkrelatie 

Hoe bouw je als jeugdprofessional een goede werkrelatie op als basis voor de begeleiding van jongeren naar een passend en duurzaam toekomstperspectief van waaruit zij hun leven zelf en zo zelfstandig mogelijk kunnen vormgeven? 

Thema aanpak en interventies 

Hoe kun je als jeugdprofessional een jongere ondersteunen bij het vormen van een beeld van het eigen leven in de (nabije) toekomst?  

Hoe ondersteun je de jongere bij het concreter maken en realiseren van het eigen toekomstperspectief?  

Thema samenwerken met het informele netwerk 

Hoe kun je als jeugdprofessional samen met de jongere het sociale netwerk van jongeren in kaart brengen, zonodig versterken, en gezamenlijk in stelling brengen, en welke kennis en instrumenten zijn daarvoor beschikbaar?   

Ontwikkelproces 

Auteurs van de richtlijn zijn onderzoekers met expertise op het hoofdthema of subthema’s, werkzaam bij de Hogeschool van Amsterdam, Hogeschool Inholland en het Verwey-Jonker Instituut. De richtlijn is vormgegeven met ondersteuning van en in samenspraak met een brede werkgroep met experts en professionals, de ‘ontwikkelwerkgroep’. Daarnaast hebben professionals en ervaringsdeskundige jongeren in klankbordgroepen hun input gegeven. De richtlijn is gebaseerd op wetenschappelijke kennis, maar ook op praktijkkennis en ervaringskennis. De richtlijn is een levend document: nieuwe inzichten kunnen ontstaan en dit kan aanleiding geven tot aanvullingen in de loop van de tijd. De richtlijn vormt een aanvulling op bestaande beroepsregisters die op veel punten al richting geven aan handelen.   

In de samenwerking tussen projectgroep en ontwikkelwerkgroep is de inhoud van de tekst in de loop van het ontwikkelproces aangescherpt, verfijnd en aangevuld met nieuwe kennis en input, zowel op basis van de wetenschappelijke literatuur als perspectieven van praktijkprofessionals en experts (via de ontwikkelwerkgroep en praktijkorganisaties). De ontwikkelwerkgroep had een belangrijke controlerende en adviserende rol. De resultaten en aanbevelingen werden in vier opeenvolgende rondes met de ontwikkelwerkgroep besproken. 

De gesprekken droegen bij aan herformulering van bewoordingen en toespitsing van de teksten, ook met het oog op het belang van aansluiting bij de praktijk(ervaringen) van de doelgroep van jeugdprofessionals. De leden droegen daarbij ook nieuwe informatie en literatuur aan, en adviseerden over relevante handreikingen en interventies. Ook jongeren reageerden in vier opeenvolgende bijeenkomsten op onderdelen van de teksten. De aanbevelingen zijn ten slotte ook besproken in een klankbordgroep van professionals uit de sector, waardoor deze nog verder konden worden toegesneden op het praktijkperspectief.  

Methodologische aanpak 

Verschillende methoden zijn ingezet om wetenschappelijke kennis, methoden en instrumenten en praktijkkennis te identificeren en zo adequaat en toegankelijk mogelijk te beschrijven. Toekomstgericht werken betreft een breed onderwerp met vele subonderwerpen. Tegelijkertijd is het een onderwerp waarover wetenschappelijk nog niet heel veel bekend is en waarvoor zeker in Nederland nog weinig erkende interventies voorhanden zijn. Wel is er de nodige praktijkkennis en zijn er tools of hulpmiddelen die relevant zijn voor het onderwerp van deze richtlijn. Ook zijn er deelonderwerpen waarover juist weer heel veel wetenschappelijke kennis is maar niet altijd toegepast op de context van het toekomstgericht werken. We hebben gezocht naar een middenweg tussen volledigheid en toepasbaarheid.  

We zijn met name voor de bouwstenen Werkrelatie en Aanpak en interventies gestart met twee systematische searches die ons relevant leken, uitgevoerd door studenten van de Universiteit van Amsterdam onder begeleiding van Prof. Dr. Leonieke Boendermaker. De ene search betrof een scoping review naar evidentie rond Independent Living Programs (Van Golen, 2023) en de andere een scoping review naar het motiveren van jongeren in (semi-)residentiële jeugdzorg en pleegzorg in de begeleiding naar de volwassenheid (Kops, 2023).  

Scoping review Independent Living Programs (Van Golen, 2023).

Voor de scoping review naar Independent Living Programs in de 24-uurszorg is breed gezocht aan de hand van veelgebruikte termen voor dit type programma's en voor 24-uurszorg. Er is gezocht met de volgende search string: (( youth OR teen* OR young* OR adolescen* OR Juvenile* ) AND ( "li* skill*" OR "li* skill* program*" OR "li* skill* training" OR "self-care skill*" OR "selfcare skill*" OR "self care skill*" OR "after care" OR "after-care" OR aftercare OR "independ* program*" OR "independ* living program*" OR "independ* service*" OR "independ* living service*" OR "independ* support service*" OR "independ* living" OR "transit* program*" OR "transit* living program*" OR "transit* service*" OR "transit* living service*" OR "transit* support service*" OR "transit* living" OR "youth service*" ) AND ( "foster care" OR "foster home*" OR "residential care" OR "residential institut*" OR "secure care" OR "secure institut*" OR "youth care" )). Deze searchstring is gebruikt in de databases van Scopus, PsycINFO, ERIC, Web of Science en Google Scholar. Uit de search kwamen ruim 1.000 artikelen die zijn beoordeeld op relevantie en geschiktheid (grotendeels over ILP's binnen 24-uurszorg), een minimum aantal respondenten (15) en jaar van uitgave (2006 of later). Uiteindelijk bleven er 21 relevante artikelen over, die zijn geanalyseerd. Ook hier betrof het vooral internationale studies met een sterke nadruk op (Amerikaanse) pleegzorg. De studies leverden beperkt informatie op. Ze gingen bijvoorbeeld weinig in op werkzame elementen en vaak maar op deel-uitkomstmaten.  

Scoping review motivationeel werken (Kops, 2023) 

Deze search richtte zich op gespreksvoering en werkwijzen die aansluiten bij de motivatie van jongeren (of breder naar het vergroten van de basisbehoeften autonomie, competentie en verbondenheid, belangrijke elementen binnen de Zelfdeterminatietheorie) in de (semi-)residentiële jeugdzorg en pleegzorg bij de begeleiding naar volwassenheid. Zoektermen waren ‘youth OR adolescen* OR teen* OR young* OR juvenile’ AND ‘motivat* OR autonom* OR competen* OR "behavio?r change intervention?" OR relatedness OR "self determination" OR "self-regulation" OR "motivat* interview*" OR selfdetermination OR self-determination OR sdt AND "youth care" OR youthcare OR "youth social care" OR "resident* care" OR "resident* institut*" OR "secure care" OR "secure institut*" OR "secure unit*" OR "secure resident" OR "foster care" OR “juvenile detention” AND "transition* to adult*" OR "transition* into adult*" OR "adult life" OR independent* OR "life skills" OR "emerging adult*" OR responsib* OR resilien* OR "out of care" OR "leaving care" OR "care leave*" OR self-efficacy OR "established adult*" OR "self-reliance". Er is gezocht in de databases PsycINFO, Scopus, ERIC, WebofScience en Google Scholar. Via de search werden ruim 600 studies gevonden. Uit deze studies is via diverse stappen uiteindelijk een dertigtal studies overgebleven die bruikbaar waren. Exclusiecriteria waren onder andere jaartal (studies van voor het jaar 2000) en studies waarin geen relatie werd gelegd tussen werkzame elementen en effect op jongeren op de thema's van toekomstgericht werken (zie verder Kops, 2023). De studies leverden informatie op voor de bouwstenen Werkrelatie en Aanpak en interventies, maar beperkt. De bewijskracht van de studies was relatief zwak (vooral kwalitatieve beschrijvende studies), en de meeste studies waren gericht op jongeren in pleegzorg en internationaal. Wel sloten ze aan bij bevindingen uit Nederlandse praktijkonderzoeken die verder zijn gebruikt om de bouwstenen invulling te geven.  

Andere zoekstrategieën  

Omdat de reviews relatief weinig informatie opleverden, zijn de resultaten aangevuld met systematische literatuurreviews, uitgevoerd door de auteurs van de richtlijn of door anderen, in recente relevante proefschriften of overzichtsstudies. Voor Werkrelatie zijn meerdere systematische literatuurreviews gebruikt over alliantie bevorderende factoren met jeugdigen en/of hun ouders, competenties en/of werkzame factoren in de (residentiële) jeugdzorg(Plus) of het jongerenwerk: Van Hattum et al. (2019); Pinheiro et al. (2022); Onstenk et al. (2023); Roest et al. (proefschrift); Sonneveld et al. (2021); Boendermaker, Verheem & Otte (2021); Metz & Todorivic (2019); de Greef et al. (2018); en enkele masterscripties van de UvA (verderop besproken). Veel van wat in de onderbouwing over de Werkrelatie staat komt uit literatuurreviews naar alliantie bevorderende factoren in de context van residentiële jeugdzorg. Relatief weinig studies hebben betrekking op het preventieve jeugdveld en de jeugdgezondheidszorg. De lijst is aangevuld met empirisch onderzoek over de werkrelatie in preventieve vormen van ondersteuning van jongeren (zoals jongerenwerk en straathoekwerk) (bijv. Wiersma & Van Goor, 2020; Distelbrink et al., 2023; Rauwerdink-Nijland (proefschrift 2024). Verder is gebruikgemaakt van Praat niet over ons zonder ons. Tien leidende principes die van belang zijn in de ondersteuning aan jongeren op weg naar volwassenheid van Movisie (2023).  

Voor Aanpak en interventies zijn online searches uitgevoerd naar internationale wetenschappelijke literatuur, via een samengestelde lijst van relevante MESH-zoektermen (waaronder een search naar het concept future time perspective en naar combinaties van termen als youth care en future orientation). Aanvullend zijn searches verricht op werkzame elementen in methodische aanpak, creatieve middelen, enzovoorts, om meer praktische handvatten aan te reiken voor toekomstgericht werken met jongeren.  

 Voor Samenwerken met het informele netwerk vormden teksten over dit onderwerp uit de richtlijnen Samen beslissen over hulp en Residentiële jeugdhulp onder meer de basis. Voor de tekst over mentorrelaties is een recent proefschrift (Smith, 2021) geraadpleegd evenals werk van Van Dam en anderen over de JIM en het hoofdstuk over ouders uit het proefschrift van Roest (2022).  

Voor alle drie thema’s geldt dat ook relevante kennis is opgehaald uit een inventarisatie van relevante (praktijkgerichte) onderzoeken van onderzoekers (uit het netwerk) van deze richtlijn. Leden van de ontwikkelwerkgroep hebben praktijkkennis en publicaties aangeleverd die zij van belang achtten. De tekst is verder aangescherpt met behulp van de adviezen vanuit praktijkorganisatie Levvel en uit de klankbordgroepen van jongeren en professionals. Een van de leden van de projectgroep volgde de training Toekomstgericht werken om bij de beschrijving van belangrijke aandachtspunten zo goed mogelijk aan te kunnen sluiten bij de context van toekomstgericht werken.  

Rechten van het Kind 

De richtlijn is door Defence for Children getoetst aan internationale kinderrechten. Veel van de aanbevelingen in deze richtlijn zijn te onderbouwen vanuit het Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind. Op verschillende plekken in de lopende tekst hebben we hier ook naar verwezen. Hier bespreken we een aantal artikelen die voor de gehele richtlijn van belang zijn. Zie voor meer informatie Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind - Kinderrechten.nl. 

• Artikel 3 van de IVRK stelt dat het belang van jongeren/kinderen altijd voorop moet staan. Dit is de kern in toekomstgericht werken.  
• Artikel 6 stelt dat er geïnvesteerd moet worden in hun overleving, ontwikkeling en welzijn, zodat zij een veilige en gezonde basis hebben om hun toekomst op te bouwen. De jongeren die worden begeleid bij toekomstgericht werken hebben kwetsbaarheden die vragen dat zij hierin extra worden ondersteund. Dit gebeurt door professionals die hen begeleiden bij toekomstgericht werken.  
• Artikel 12 legt de nadruk op het serieus nemen van de mening van kinderen over zaken die hen aangaan. De richtlijn werkt expliciet vanuit het perspectief van jongeren op hun eigen toekomst en hun prioriteiten en behoeften.  
• Artikel 14 benadrukt het belang van eigen gedachten, waarden en religie. Het belang van hierbij aansluiten is op verschillende plekken in de richtlijn opgenomen. 
• Artikel 20 (over kinderen zonder ouderlijke zorg) onderbouwt waarom jongeren die opgroeien in jeugdhulp met verblijf het recht hebben op bijzondere bescherming en goede begeleiding naar zelfstandigheid en (jong)volwassenheid.   
• Artikel 24 verwijst naar het recht van alle kinderen op goede gezondheid en gezondheidszorg; dit recht is voor jongeren in kwetsbare omstandigheden – zoals jongeren die niet thuis opgroeien – extra van belang.  

N.B. Hoewel het (IVRK) formeel geldt voor kinderen tot 18 jaar, zijn de uitgangspunten en principes uit het verdrag ook zeer relevant voor jongvolwassenen die nog in een vergelijkbare ontwikkelingsfase zitten. Zeker in het kader van jeugdhulp en de continuïteit van zorg heeft deze leeftijdsgroep veel baat bij benadering vanuit kinderrechtenperspectief met aandacht voor participatie, ontwikkeling en bescherming.   

Tools, hulpmiddelen en interventies 

De richtlijn bevat een aantal tools en interventies die professionals kunnen benutten bij toekomstgerichte begeleiding. Het is geen uitputtende lijst. Deze interventies en tools of hulpmiddelen zijn gevonden bij de literatuursearch, in databanken en aangedragen door leden van de ontwikkelwerkgroep. Criteria voor selectie: ze lijken goed bruikbaar, ze zijn beschikbaar, vaak ontwikkeld vanuit onderzoek en/of in samenspraak met praktijkexperts of de doelgroep, en een aantal is onderzocht op werkzaamheid of effect.   

De aanbevelingen 

De aanbevelingen zijn in een aantal stappen tot stand gekomen. Om te beginnen heeft de projectgroep bij het schrijven van opeenvolgende versies steeds ook aanbevelingen geformuleerd op basis van de bevindingen. Deze zijn, tezamen met de toelichtingen op en onderbouwing van de aanbeveling in de rondes met de ontwikkelwerkgroep besproken. Ook is een selectie van de teksten en aanbevelingen in vier rondes met jongeren besproken. Ten slotte heeft een klankbordgroep van professionals zich over de aanbevelingen gebogen. De aanbevelingen zijn op basis van de inbreng uit deze bijeenkomsten steeds verder aangescherpt. Zij zijn uiteindelijk door de ontwikkelwerkgroep vastgesteld. In de laatste bijeenkomst van de ontwikkelwerkgroep zijn na onderling overleg kernaanbevelingen vastgesteld.  

Abdallah, S. E., Kooijmans, M.J.B & Sonneveld, J. (2016). Talentgericht werken met kwetsbare jongeren. Ontwikkelwerk, erkenningswerk, verbindingswerk. Coutinho.

Academische Werkplaats Kajak (2024). Passende transitiezorg voor jongeren met een licht verstandelijke beperking plus psychische of gedragsproblematiek. Een handreiking voor professionals. Academische Werkplaats Kajak.  

Andersen, S. L. (2016). Commentary on the special issue on the adolescent brain: Adolescence, trajectories, and the importance of prevention. Neuroscience and Biobehavioral Reviews, 70, pp. 329-333. https://doi.org/10.1016/j.neubiorev.2016.07.012  

Arnett, J. J. (2000). Emerging adulthood: A theory of development from the late teens through the twenties. American Psychologist, 55(5), 469-480. http://dx.doi.org/10.1037/0003- 066X.55.5.469  

Artello, K., Hayes, H., Muschert, G., Spencer, J. (2015). What do we do with those kids? A critical review of current responses to juveline delinquency and an alternative. Aggression and Violent behavior, 24, sept-okt, 1-8. https://doi.org/10.1016/j.avb.2015.04.014  

Augeo Foundation. (z.d.). Ingrijpende jeugdervaringen. Augeo.nl. Geraadpleegd op 21 oktober 2024, van https://www.augeo.nl/aces. 

Awad, S., Metz, J., Koops, K. & Sonneveld, J. (2017). Youth Organizing. Onderzoek naar Youth Organizing als specifieke methodiek van grootstedelijk jongerenwerk. Portfolio Jongerenwerk: aflevering 4. Amsterdam: Hogeschool van Amsterdam, lectoraat Youth Spot. 

Ayotte, M. H., Lanctôt, N., & Tourigny, M. (2015). Pre-treatment profiles of adolescent girls as predictors of the strength of their working alliances with practitioners in residential care settings. Children and Youth Services Review, 53, 61-69. https://doi.org/10.1016/j.childyouth2015.03.010 

Badou, M, & Day, M. (2021). Kansenongelijkheid in het onderwijs. Verkennend onderzoek naar factoren die samenhangen met onderwijs(on)gelijkheid. Verwey-Jonker Instituut.  

Baillargeon, P., Coté, R., & Douville, L. (2012). Resolution process of therapeutic alliance ruptures: A review of the literature. Psychology, 3(12), 1049–1058. https://doi.org/10.4236/psych.2012.312156 

Baldwin, E. N. (2014). Recognizing guilt and shame: Therapeutic ruptures with parents of children in psychotherapy. Psychoanalytic Social Work, 21(1-2), 2-18. https://doi.org/10.1080/1522887 8.2013.856329 

Bartelink, C. (2013). Wat werkt bij het versterken van het sociale netwerk van gezinnen? Nederlands Jeugdinstituut.  

Batyreva, I., Kuipers, B., Vree, C., & Berger, M. (2021). Verkenning Richtlijn Toekomstgericht werken. Rapport. Nederlands Jeugdinstituut. 

Bender, D. S. (2005). The therapeutic alliance in the treatment of personality disorders. Journal of Psychiatric Practice, 11(2), 73-87. https://doi.org/10.1097/00131746-200503000-00002 

Bernecker, S. L., Levy, K. N., & Ellison, W. D. (2014). A meta-analysis of the relation between patient adult attachment style and the working alliance. Psychotherapy Research, 24(1), 12-24. https://doi.org/10.1080/10503307.2013.809561  

Blakeslee, J. E., Kothari, B. H., & Miller, R. A. (2023). Intervention development to improve foster youth mental health by targeting coping self-efficacy and help-seeking. Children and Youth Services Review, 144.  https://doi.org/10.1016/j.childyouth.2022.106753   

Boendermaker, L., Gerrits, G. M., Visser, A., Harder, A. T., & Kalverboer, M. E. (2014). Zorgaanbod voor 18- tot 23-jarigen in de justitiële jeugdinrichtingen. Groningen: Stichting Kinderstudies. 

Boendermaker, L., van Goor, R., & Jonkman, H. (editors) (2020). Betere ondersteuning voor kwetsbare jongeren in Amsterdam. Kenniswerkplaats Transformatie Jeugd Amsterdam. Geraadpleegd op 20 juli 2023 via https://www.hva.nl/ondersteuningjongeren/onderbouwing/onderbouwing-website.html   

Boendermaker, L., Verheem, E. A., & Otte, K. (2021). Competenties voor werken in de JeugdzorgPlus: deelrapport 3 van Werken aan de toekomst van JeugdzorgPlus. Hogeschool van Amsterdam, Lectoraat Jeugdzorg. 

Bordin, E. S. (1979). The generalizability of the psychoanalytic concept of the working alliance. Psychotherapy: Theory, Research, and Practice, 16(3), 252-260. https://doi.org/10.1037/h0085885. 

Bramsen, I., Kuiper, C. & Cardol, M. (2018). Ruimte voor Regie met Mijn Pad, een nieuwe tool die jongeren een stem geeft. In: Jansen, W., Venhovens, Th. (red), Jaarboek 2018 ST-RAW (Rotterdam), 52-63. (inclusief een reflectie Samen op Pad van Marieke Dekkers van Koers VO). Verkrijgbaar via: www.st-raw.nl 

Bramsen, I., Kuiper, C., Willemse K., & Cardol M. (2019). My Path Towards Living on My Own: Voices of Youth Leaving Dutch Secure Residential Care. Child and Adolescent Social  Work Journal 36, 365–380. https://doi.org/10.1007/s10560-018-0564-2. Zie: https://rdcu.be/25TP  

Bramsen I, Kuiper C, Willemse K, Cardol M. (2021) The Creation of My Path: a Method to Strengthen Relational Autonomy for Youth with Complex Needs. Journal of Applied Youth Studies, 4:31–50, https://doi.org/10.1007/s43151-020-00029-x . Zie: https://rdcu.be/cdfF5 

Bramsen, I., Willemse, C.P., Kuiper, C.H.Z., & Cardol, M. (2015). Mijn Pad. Ontwikkeling van een routeplanner voor jongeren in de jeugdzorg. Eindrapport. Rotterdam: Kenniscentrum Zorginnovatie van Hogeschool Rotterdam. 

Brown, J. R., Holloway, E. D., Akakpo, T. F., & Aalsma, M. C. (2014). Enhancing rapport and therapeutic alliance with previously-detained youth in the delivery of mental health services. Community Mental Health Journal, 50(2), 193-203. https://doi.org/10.1007/s10597-013-9617-3  

Buijten, B. (2017). Relatiegerichte begeleiding. Coutinho. 

Burke J. D., Mulvey E. P., Schubert C. A., & Garbin S. R. (2014). The challenge and opportunity of parental involvement in juvenile justice services. Children and Youth Services Review, 39, 39-47. https://doi.org/10.1016/j.childyouth.2014.01.007  

Carstensen, L. L., & Lang, F. R. (1996). Future Time Perspective Scale (FTP) [Database record]. APA PsycTests. https://doi.org/10.1037/t31314-000  

Castonguay, L. G., Constantino, M. J., & Holtforth, M. G. (2006). The working alliance: Where are we and where should we go? Psychotherapy: Theory, Research, Practice, Training, 43(3), 271- 279. https://doi.org/10.1037/0033-3204.43.3.271 

Cattaneo, L.B.  Chapman, A.R. (2010). The Process of Empowerment. A model for Use in Research and Practice. American Psychologist, 65 (7), 646-659. https://doi.org/10.1037/a0018854. 

Chainey, C., Burke, K., & Haynes, M. (2022). Does parenting moderate the association between adverse childhood experiences and adolescents’ future orientation? Journal of Child and Family Studies, 31(9), 2359-2375. https://doi.org/10.1007/s10826-022-02275-4  

Coppens, L. (2022). Handout Woorden doen ertoe. leonycoppens.nl. Geraadpleegd op 21 oktober 2024, van https://leonycoppens.nl/nieuw/wp-content/uploads/2024/04/HANDOUT-Woorden-doen-ertoe-2022.pdf.  

Courtney, M. E., Harty, J., Kindle, B., Dennis, K., Okpych, N. J., & Torres García, A. (2017). Findings from the California Youth Transitions to Adulthood Study (CalYOUTH): Conditions of Youth at Age 19--Los Angeles County Report. Chapin Hall at the University of Chicago. 

Craig, J. M. (2019). The potential mediating impact of future orientation on the ACE–crime relationship. Youth Violence and Juvenile Justice, 17(2), 111–128. https://doi.org/10.1177/1541204018756470.  

Crits-Christoph, P., Gibbons, M. B. C., & Hearon, B. (2006). Does the alliance cause good outcome? Recommendations for future research on the alliance. Psychotherapy: Theory, Research, Practice, Training, 43(3), 280–285. https://doi.org/10.1037/0033-3204.43.3.280 

Cui, Z., Oshri, A., Liu, S., Smith, E. P., & Kogan, S. M. (2020). Child maltreatment and resilience: The promotive and protective role of future orientation. Journal of youth and adolescence, 49, 2075-2089. https://doi.org/10.1007/s10964-020-01227-9.  

Day, M. & M. Badou (2019). Geboren en getogen. Onderzoek naar de identiteitsbeleving en gevoelens van binding van jongeren met een migratieachtergrond.  Kennisplatform Inclusief Samenleven.   

De Argumentenfabriek (2019). Knelpuntenkaart toekomstgericht werken 16-27. Knelpuntenkaart Toekomstgericht werken 16-27 

De Greef, M. (2019). Addressing the alliance. The parent-professional alliance in home- based parenting support: Importance and associated factors (doctoral dissertation). Radboud Universiteit.  

De Greef, M., McLeod, B.D., Scholte, R.H.J., Delsing, M.J.H., Pijnenburg, H., & van Hattum, M.J.C. (2018). Predictive Value of Parent-Professional Alliance for Outcomes of Home-Based Parenting Support. Child Youth Care Forum, 47(6), 881–895. https://doi.org/10.1007/s10566-018-9467-9 

De Greef, M., Pijnenburg, H.M., van Hattum, M.J.C. (2017). Parent-Professional Alliance and Outcomes of Child, Parent, and Family Treatment: A Systematic Review. Journal of Child and Family Studies 26, 961–976. https://doi.org/10.1007/s10826-016-0620-5 

De Jong, J. (2023). Jongline. Een handreiking voor veiligheids- en zorgprofessionals over fenomenen, gevaren en kansen in de onlineleefwereld van jongeren. [Rapport]. Actiecentrum Veiligheid en Zorg Amsterdam-Amstelland. 

De Valk, S. M. (2019). Under pressure. Repression in residential youth care (doctoral dissertation). Universiteit van Amsterdam. 

De Vries, S. Van de Maat, J.W. & Omlo, J. (2021). Eenzaamheid onder jongeren Verkenning van de stand van zaken in literatuur, beleid en praktijk. Movisie. 

Deci, E.L. & Ryan, R.M. (2000). The “What” and “Why” of goal pursuits. Human needs and the Self-Determination of Behavior. Psychological Inquiry, 11 (4), 227-268. https://doi.org/10.1207/S15327965PLI1104_01 

DiGiuseppe, R., Linscott, J., & Jilton, R. (1996). Developing the therapeutic alliance in child-adolescent psychotherapy. Applied and Preventive Psychology, 5(2), 85-100.https://doi.org/10.1016/ S0962-1849(96)80002-3 

Distelbrink, M., Kaulingfreks, F., Matthijsen K., Nijland, E., Vermaning, S. & , Yassine, D. (2023). Dansen doe je met z’n vieren. Hoe maak je ondersteuning van jongeren beter? KeTJAA.   

Distelbrink, M., Pels, T. & Winkelman, C. (2024). Waardenopvoeding in diversiteit, het begint met een gesprek. Achtergrondartikel bij de teambijeenkomst (herzien). Kennisplatform Inclusief Samenleven.  

Donkoh, C., Underhill, K., & Montgomery, P. (2006). Independent living programmes for improving outcomes for young people leaving the care system. Campbell Systematic Reviews, 2(1), 1-34. https://doi.org/10.4073/csr.2006.8 

Doucet, M. M., Greeson, J. K., & Eldeeb, N. (2022). Independent living programs and services for youth 'aging out' of care in Canada and the US: A systematic review. Children and Youth Services Review, 106630. https://doi.org/10.1016/j.childyouth.2022.106630 

Dutton, H., Deane, K., & Bullen, P. (2021). Exploring the benefits and risks of mentor self-disclosure: Relationship quality and ethics in youth mentoring. Kotuitui: New Zealand Journal of Social Sciences Online. https://doi.org/10.1080/1177083X.2021.1951308 

Eaton, K., Ohan, J. L., Stritzke, W. G. K., & Corrigan, P. W. (2016). Failing to meet the good parent ideal: Self-stigma in parents of children with mental health disorders. Journal of Child and Family Studies, 25, 3109-3123. https://doi.org/10.1007/s10826-016-0459-9   

Eltz, M. J., Shirk, S. R., & Sarlin, N. (1995). Alliance formation and treatment outcome among maltreated adolescents. Child Abuse & Neglect, 19(4), 419-431. https://doi.org/10.1016/0145- 2134(95)00008-V 

Eyrich-Garg, K. M. (2008). Strategies for engaging adolescent girls at an emergency shelter in a therapeutic relationship: Recommendations from the girls themselves. Journal of Social Work Practice, 22(3), 375-388. https://doi.org/10.1080/02650530802396700  

Federatie Medisch Specialisten. (z.d.). Kwaliteitsstandaard - Jongeren in transitie van kinderzorg naar volwassenenzorg. Geraadpleegd op 21 oktober 2024, van https://richtlijnendatabase.nl/richtlijn/kwaliteitsstandaard_-_jongeren_in_transitie_van_kinderzorg_naar_volwassenenzorg/algemene_inleiding_-_jongeren_in_transitie_van_kinderzorg_naar_volwassenenzorg.html.  

Felten, H. & Broekroelofs, R. (2022). Wat werkt bij het verminderen van discriminatie? Kennisplatform Inclusief Samenleven. 

Felten, H., Does, S., De Winter Koçak , S., Asante, A., Andriessen, I., Donker, R., & Brock, A. (2021). Institutioneel racisme in Nederland: De aanwijzingen uit de wetenschappelijke literatuur op vier domeinen op een rij. Kennisplatform Inclusief Samenleven. 

Fischhoff, B. (2008). Assessing adolescent decision-making competence. Developmental Review, 28(1), 12–28. https://doi.org/10. 1016/j.dr.2007.08.001. 

Frielink, N., Embregts, P. J. C. M., & Schuengel, C. (2014). Motiverende gespreksvoering bij mensen met een lichte verstandelijke beperking. Orthopedagogiek: Onderzoek en Praktijk, 53(2), 36-48. https://www.academiemg.nl/library/downloads/1536829118.2782.pdf  

Fyfe, I., Biggs, H., Hunter, S., McAteer, J., & Milne, D. (2018). The Impact of Community-based Universal Youth Work in Scotland. A study commissioned by the Scottish Youth Work Research Steering Group. YouthLink Scotland. https://www.youthlinkscotland.org/media/3183/impactof-community-based-universal-youth-work-in-scotland-november-2018.pdf 

Gaines, R. (2003). Therapist self-disclosure with children, adolescents, and their parents. Journal of Clinical Psychology In Session, 59(5), 589-80. https://doi.org/10.1002/jclp.10163  

Geenen, M.-J. (2014). Veroordeeld tot verbondenheid. Een onderzoek naar de pedagogische alliantie tussen groepsleiders en jongens in een justitiële jeugdinrichting (doctoral dissertation). Boom Lemma uitgevers. 

Geenen, M.-J. (2017). A tailored approach for incarcerated boys: Q study into the needs of incarcerated boys in the interaction with group workers in a juvenile correctional institution. Residential Treatment for Children & Youth, 34(3-4). 227-243, https://doi.org/10.1080/08865 71X.2017.1370408 

Geurts, E. M. W. (2010). Ouders betrekken in de residentiële jeugdzorg. Een onderzoek naar inhoud en uitkomsten van contextgerichte hulpverlening (proefschrift). Antwerpen/Apeldoorn: Garant. 

GGZ Ecademy. (2024). Transitiecoaching voor jongeren met een LVB. Leertraject. Geraadpleegd op 21 oktober 2024, van https://ggzecademy.nl/product/transitiecoaching-voor-jongeren-met-een-lvb. 

Gil-Kashiwabara, E., Hogansen, J. M., Geenen, S., Powers, K., & Powers, L. E. (2007). Improving Transition Outcomes for Marginalized Youth. Career Development for Exceptional Individuals, 30(2), 80–91. https://doi.org/10.1177/08857288070300020501  

Haaster, A.G.J. van, Veldt, M.C.A.E. van der & Bogaart, P.H.M. van den (1997). VertrekTraining ter voorkoming van thuisloosheid bij jongeren. De empirische evaluatie van de ontwikkeling van een nieuw trainingsprogramma. Leiden: Rijksuniversiteit Leiden (COJ). 

Häggman-Laitila, A., Salokekkilä, P., & Karki, S. (2018). Transition to adult life of young people leaving foster care: A qualitative systematic review. Children and Youth Services Review, 95, 134–143. https://doi.org/10.1016/j.childyouth.2018.08.017  

Harder, A. T. (2018). Residential care and cure: achieving enduring behavior change with youth by using a self-determination, common factors and Motivational\Interviewing approach. Residential Treatment for Children and Youth, 35(4). 317-335. https://doi.org/10.1080/08865 71X.2018.1460006   

Harder, A. T., Knorth, E. J., & Kalverboer, M. E. (2012). Securing the downside up: Client and care factors associated with outcomes of secure residential youth care. Child and Youth Care Forum, 41, 259-276. https://doi.org/10.1007/s10566-011-9159-1 

Harder, A. T., Knorth, E. J., & Kalverboer, M. E. (2013). A secure base? The adolescent-staff relationship in secure residential youth care. Child and Family Social Work, 18(3), 305-317. https://doi. org/10.1111/j.1365-2206.2012.00846.x  

Harder, A. T., Knorth, E. J., & Kalverboer, M. E. (2017). The inside out? Views of young people, parents, and professionals regarding successful secure residential care. Child and Adolescent Social Work Journal, 34, 431-441. https://doi.org/10.1007/s10560-016-0473-1  

Hartley S., Redmond T., Berry K. (2022). Therapeutic relationships within child and adolescent mental health inpatient services: A qualitative exploration of the experiences of young people, family members and nursing staff. PLoS ONE 17(1): e0262070. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0262070  

Hawley, K. M., & Weisz, J. R. (2003). Child, parent, and therapist (dis)agreement on target problems in outpatient therapy: The therapist’s dilemma and its implications. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 71(1), 62-70. https://doi.org/10.1037/0022-006X.71.1.62  

Helsen, M., Vollebergh, W., & Meeus, W. (2000). Social support from parents and friends and emotional problems in adolescence. Journal of Youth and Adolescence, 29(3), 319–335. https://doi.org/10.1023/A:1005147708827 

Henriksen, A., Degner, J., & Oscarsson, L. (2008). Youths in coercive residential care: Attitudes towards key staff members’ personal involvement, from a therapeutic alliance perspective. European Journal of Social Work, 11(2), 145-159. https://doi.org/10.1080/13691450701531976 

Henskens, R. & Menger, A., Kleijer-Kool, L., Vogel, V., Donker, A., Jungmann, N., Wijsbroek, S. & Van Doorn, L. (2019). De werkalliantie als onderwerp van gesprek tussen cliënten en professionals. Hogeschool Utrecht. 

Hill, T. (2005). Allians under tvång: Behandlingssamarbete mellan elever och personal på särskilda ungdomashem [Sham alliance: Treatment collaboration between delinquent youths and staff in correctional institutions] (doctoral dissertation). Linköping University. 

Hollidge, C. (2013). Adolescents’ perceptions of the factors that enhance the therapeutic relationship: A qualitative study in school-based health settings. Adolescent Psychiatry, 3(3), 277–287. https://doi.org/1 0.2174/2210676611303030009  

Ince, D., Van Yperen, T., & Valkestijn, M. (2018). Top 10 beschermende factoren: Voor een positieve ontwikkeling van kinderen. Nederlands Jeugdinstituut.   

Jackman, D. M., & MacPhee, D. (2017). Self-esteem and future orientation predict adolescents’ risk engagement. The Journal of Early Adolescence, 37(3), 339-366. https://doi.org/10.1177/0272431615602756. 

Jeugdconnect. (z.d.). PrivacyApp. Jeugdhulp en jeugdbescherming. Jeugdconnect.nl. Geraadpleegd op 21 oktober 2024, van https://jeugdconnect.nl/privacy/.  

Jolles, J. (2007). Neurocognitieve ontwikkeling en adolescentie: enkele implicaties voor het onderwijs. Onderwijs Innovatie, maart 2007, 30-32. https://www.ou.nl/documents/40554/383618/2007_OI_1.pdf/4bec7f68-7b6d-1a1b-050b-e4935e65a434  

Jong, P., & Berg, I. K. (2006). De kracht van oplossingen. Handwijzer oplossingsgerichte gesprekstherapie. Amsterdam: Harcourt. 

Jongepier, N. & Alarcon, I. (2017). Databank effectieve jeugdinterventies: beschrijving ‘VertrekTraining'. Utrecht: Nederlands Jeugdinstituut. Geraadpleegd op: https://www.nji.nl/interventies/vertrektraining  

Jongepier, N. & Struijk, M. & Van der Helm, P. (2010). Zes uitgangspunten voor een goed pedagogisch klimaat. Jeugd en Co Kennis, 4, 9-18. 10.1007/BF03089308.  

Kaal, H., Brand, E., & Van Nieuwenhuijzen, M. (2012). Serious juvenile offenders with and without intellectual disabilities. Journal of Learning Disabilities and Offending Behaviour, 3, 66-76. https://doi.org/10.1108/20420921211280051      

Kackar-Cam, Hayal & Schmidt, Jennifer. (2014). Community-based Service-learning as a Context for Youth Autonomy, Competence, and Relatedness. The High School Journal, 98, 83-108. 10.1353/hsj.2014.0009. https://muse.jhu.edu/article/558352          

Kazlauskaite, V., Braughton, J. E., Weiler, L. M., Haddock, S., Henry, K. L., & Lucas-Thompson, R. (2020). Adolescents’ experiences of mentor alliance and sense of belonging in a site-based mentoring intervention. Children and Youth Services Review, 114. https://doi.org/10.1016/j. childyouth.2020.105040   

Kidd, S. A., Davidson, L., & McKenzie, K. (2017). Common Factors in Community Mental Health Intervention: A Scoping Review. Community Ment Health J., 53(6), 627-637. doi: 10.1007/s10597-017-0117-8. Epub 2017 Feb 13. PMID: 28194599. 

Koops, K., Metz, J., & Sonneveld, J. (2013). We zijn de brug naar zelf aan de slag gaan. Onderzoeksrapport Ambulant Jongerenwerk in de grote stad. Amsterdam University of Applied Sciences.  

Koops, K., Metz, J., & Sonneveld, J. (2014). Want zij gelooft in mij. Onderzoeksrapport Individuele Begeleiding in het jongerenwerk. Amsterdam University of Applied Sciences. 

Koper, N. (2023). Better together. Supporting youth with mental health needs by utilizing the social network. Proefschrift Universiteit Utrecht.  

Kops, H. (2023). Toekomstgericht werken met jongeren. Een scoping review naar het motiveren van jongeren in (semi-)residentiële jeugdzorg en pleegzorg in de begeleiding naar de volwassenheid. Master thesis Universiteit van Amsterdam.  

Koraal. (28 oktober 2022). De Kracht van Trauma Informed Care. Samenvatting. Geraadpleegd op 21 oktober 2024, van https://www.koraal.nl/over-koraal/koraalkennis/jeugdhulp.  

Krachtplan18plus. (z.d.). Krachtplan 18+. Krachtplan18plus.nl. Geraadpleegd op 21 oktober 2024, http://www.krachtplan18plus.nl/handreiking/.  

Kruijswijk, W., Van der Veer, M., Brink, C. Calis, W., Van de Maat, J.W. & Redeker, I. (2014). Aan de slag met sociale netwerken.  Utrecht: Movisie, Vilans en Actiz. 

Kruisselbrink, M. & Henskens, R. (2019). Factsheet Werkalliantie in (semi) gedwongen kader. Hogeschool Utrecht: Lectoraat Werken in Justitieel Kader.  

Kruit, N. & Wessels, H. (2021). LVB en een lage emotionele ontwikkeling. Nurse Academy GGZ, 1. 

Lamers, A. (2016). Towards a strong parent-team alliance: for improved treatment outcomes in child residential psychiatry (doctoral dissertation). Leiden University. 

Landelijk Kenniscentrum LVB. (1 december 2023). Aansluiten bij een LVB..(hoe) doe jij dat? Houding en communicatie aansluiten bij de kenmerken van een LVB. Geraadpleegd op 21 oktober 2024, van https://www.kenniscentrumlvb.nl/product/aansluiten-bij-een-lvb-hoe-doe-jij-dat/.  

Landelijk Kenniscentrum LVB. (1 september 2024). Signalenkaart LVB. Geraadpleegd op 21 oktober 2024, van https://www.kenniscentrumlvb.nl/product/signalenkaart-lvb/. 

Landelijk Kenniscentrum LVB. (14 juli 2023). Richtlijn Effectieve Interventies LVB (herziene versie). Geraadpleegd op 21 oktober 2024, van https://www.kenniscentrumlvb.nl/product/richtlijn-effectieve-interventies-lvb-2/.  

Landelijk Kenniscentrum LVB. (2 mei 2024). De overgang naar volwassenheid. Een overzicht van tools. Voor professionals die werken met jongeren met en zonder een LVB. Geraadpleegd op 21 oktober 2024, van https://www.kenniscentrumlvb.nl/product/de-overgang-naar-volwassenheid/.   

Landelijk Kenniscentrum LVB. (2021). Richtlijn Diagnostisch Onderzoek LVB. Aanbevelingen voor het ontwikkelen, aanpassen en afnemen van diagnostische instrumenten bij mensen met een licht verstandelijke beperking. Geraadpleegd op 21 oktober 2024, van https://www.kenniscentrumlvb.nl/product/richtlijn-diagnostisch-onderzoek-lvb/.  

Lawson, D. M., Skidmore, S. T., & Sullivan, S. A. (2020). The influence of trauma symptoms on the therapeutic alliance across treatment. Journal of Counseling and Development, 98, 29-40. https:// doi.org/10.1002/jcad.12297    

Leijdesdorff S, Zwaanswijk M, Vingerhoets C. Transitioning to adulthood with mild intellectual disability and mental health problems: experiences of young people and parents (In progress). 

Leijssen, M. & Adriaensen, H. (2003). Echtheid in cliëntgerichte therapie. Tijdschrift voor Psychotherapie, 29, 15-29. https://doi.org/10.1007/BF03061993.  

Leloux-Opmeer, H., Kuiper, C., Swaab, H., & Scholte, E. (2016). Characteristics of Children in Foster Care, Family-Style Group Care, and Residential Care: A Scoping Review. Journal of Child and Family Studies 25, 2357–2371. https://doi.org/10.1007/s10826-016-0418-5 

Lindgren, E. (2015). Swedish young adults’ experiences of psychiatric care during transition to adulthood. Issues in Mental Health Nursing, 36, 182-189. https://doi:10.3109/01612840.2014.961624    

Lindsay, S. (2016). A scoping review of the experiences, benefits, and challenges involved in volunteer work among youth and young adults with a disability. Disability and rehabilitation, 38(16), 1533-1546. https://doi.org/10.3109/09638288.2015.1107634 

Lindsey, M. A., Brandt, N. E., Becker, K. D., Lee, B. R., Barth, R. P., Daleiden, E. L., & Chorpita, B. F. (2014). Identifying the common elements of treatment engagement interventions in children’s mental health services. Clinical Child and Family Psychology Review, 17, 283-298. https://doi. org/10.1007/s10567-013-0163-x 

Manso, A., Rauktis, M. E., & Boyd, A. S. (2008). Youth expectations about therapeutic alliance in a residential setting. Residential Treatment for Children and Youth, 25(1), 55-72. https://doi. org/10.1080/08865710802209826 

Markland, D., Ryan, R. M., Tobin, V. J., & Rollnick, S. (2005). Motivational Interviewing and Self-Determination Theory. Journal of Social and Clinical Psychology, 24(6), 811–831. https://doi.org/10.1521/jscp.2005.24.6.811  

Marsay, G. (2020). Exploring the efficacy of a hope-based future orientation intervention within a sustainable livelihood’s framework. In 43rd IAEVG International Conference, Bratislava, Slovakia, 11-13 September 2019. International Association for Educational and Vocational Guidance. 

Marsay, G., Scioli, A., & Omar, S. (2018). A hope-infused future orientation intervention: a pilot study with juvenile offenders in South Africa. British Journal of Guidance & Counselling, 46(6), 709-721. https://doi.org/10.1080/03069885.2018.1480011 

Maynard, B. R., Brendel, K. E., Bulanda, J. J., Heyne, D., Thompson, A. M., & Pigott, T. D. (2015). Psychosocial interventions for school refusal with primary and secondary school students: A systematic review. Campbell Systematic Reviews, 11(1), 1-76. https://doi.org/10.4073/csr.2015.12 

McGorry, P., Bates, T., & Birchwood, M. (2013). Designing youth mental health services for the 21st century: Examples from Australia, Ireland and the UK. British Journal of Psychiatry, 202(S54), S30-S35. https://doi:10.1192/bjp.bp.112.119214  

McLeigh, J. D. (2013). How to form alliances with families and communities: The provision of informal supports to families keeps kids safe. Child Abuse and Neglect, 37, 17-28. https://doi.org/10.1016/j. chiabu.2013.10.028  

Menger, A. (2018). De werkalliantie in gedwongen kader: onderzocht bij het reclasseringstoezicht (Proefschrift). Utrecht: Uitgeverij Eburon. 

Meppelder, M. & Hodes, M. & Kef, S. & Schuengel, C. (2014). Parents with intellectual disabilities seeking professional parenting support: The role of working alliance, stress and informal support. Child Abuse & Neglect, 38, 10.1016/j.chiabu.2014.04.006. 

Metz, J., & Todorović, D. (2019). Opvoeden in de wijk: pedagogische opdracht van het jongerenwerk: literatuurstudie. Hogeschool van Amsterdam, Lectoraat Youth Spot. 

Middelkoop, L. van, Wietmarschen, M. van, Hilverdink, P., & Viane, J. (2017). Samenwerken aan de toekomst van jongeren: 16–27 jaar. Handreiking voor professionals. Utrecht: Nederlands Jeugdinstituut. 

Mihalo, J. R., & Valenti, M. W. (2018). How are we doing? Results of receiving family-driven feedback on alliances between families and residential treatment staff over time. Children and Youth Services Review, 86, 42-48. https://doi.org/10.1016/j.childyouth.2018.01.011  

Miller, E., & McNaught, A. (2018). Exploring decision making around therapist self-disclosure in Cognitive Behavioural Therapy. Australian Psychologist, 53, 33-39. https://doi.org/10.1111/ap.12260 

Miller, W. R., & Rollnick, S. (2002). Motivational interviewing: preparing people to change. New York/London: The Guilford Press. 

Monahan, K. C., King, K. M., Shulman, E. P., Cauffman, E., & Chassin, L. (2015). The effects of violence exposure on the development of impulse control and future orientation across adolescence and early adulthood: Time-specific and generalized effects in a sample of juvenile offenders. Development and psychopathology, 27(4pt1), 1267-1283. https://doi.org/10.1017/S0954579414001394. 

Movisie (2023). Praat niet over ons zonder ons. Wat jongeren zelf belangrijk vinden in de ondersteuning op weg naar volwassenheid. Geraadpleegd op 8 juli 2024, van https://www.movisie.nl/publicatie/praat-niet-over-ons-zonder-ons.  

Murphy, C., & Ord, J. (2013). Youth work, self-disclosure and professionalism. Ethics and Social Welfare, 7(4), 326-341. https://dx.doi.org/10.1080/17496535.2012.760639. 

Naccarato, T., & DeLorenzo, E. (2008). Transitional youth services: Practice implications from a systematic review. Child and Adolescent Social Work Journal, 25, 287-308. https://doi.org/10.1007/s10560-008-0127-z  

Naert, J., Roose, R., Rapp, R.C., & Vanderplasschen, W. (2017). Continuity of care in youth services: A systematic review. Children and Youth Services Review, 75, 116-126. https://doi.org/10.1016/j.childyouth.2017.02.027 

Nagpaul, T., & Chen, J. (2019). Self-determination theory as a Framework for understanding needs of youth at-risk: Perspectives of social service professionals and the youth themselves. Children and Youth Services Review, 99, 328-342. https://doi.org/10.1016/j.childyouth.2019.02.015 

Nanninga, K., de Jong. Y., & Groenescheij, C. (2021). Wifa-model. Aandachtspunten in de samenwerking met vrijwilligers. Vilans/Movisie. 

Nathans, L. L., & Chaffers, L. J. (2022). Independent Living Coordinators’ Effects on Intangible Domains in an Independent Living Program. Research on Social Work Practice, 32(8), 963–981. https://doi.org/10.1177/10497315221091520   

Nederlands Jeugdinstituut. (z.d.-a). Relationeel werken. Nji.nl. Geraadpleegd op 8 juli 2024, van https://www.nji.nl/van-jeugd-naar-volwassenheid/relationeel-werken 

Nederlands Jeugdinstituut. (z.d.-b). Van jeugd naar volwassenheid. Nji.nl. Geraadpleegd op 21 oktober 2024, van https://www.nji.nl/van-jeugd-naar-volwassenheid/hoe-ondersteun-ik-jongeren-bij-de-overgang-naar-volwassenheid. 

Nederlands Jeugdinstituut. (z.d.-c). Professionalisering. Nji.nl. Geraadpleegd op 21 oktober 2024, van https://www.nji.nl/professionalisering/moreel-beraad.  

Nederlands Jeugdinstituut. (z.d.-d). Perspectief bij stagnatie. Nji.nl. Geraadpleegd op 21 oktober 2024, van https://www.nji.nl/perspectief-bij-stagnatie/welk-houvast-heb-ik-in-stagnerende-situaties.  

Nelson, A., McClintock, C., Perez-Ferguson, A., Shawver, M. N., & Thompson, G. (2008). Storytelling narratives: Social bonding as key for youth at risk. In Child & Youth Care Forum 37(3), p. 127). Springer US. https://doi.org/10.1007/s10566-008-9055-5  

NIPA / Informatietafel Autisme - Op-weg-wijzer. ‘Een diagnose autisme…en dan?’ [Brochure]. Geraadpleegd op 21 oktober 2024, van https://www.wegwijzer-autisme.nl/aanbod/brochure-een-diagnose-autisme-en-dan-project-op-weg-wijzer. 

Nof, A., Dolev, T., Leibovich, L., Harel, J., & Zilcha-Mano, S. (2019). If you believe that breaking is possible, believe also that fixing is possible: A framework for ruptures and repairs in child psychotherapy. Research in Psychotherapy: Psychopathology, Process and Outcome, 22(1), 45-57. https://doi.org/10.4081/ripppo.2019.364 

Onstenk, E., Hilbrink, E., & Van Hattum, M. (2023). Werk maken van allianties in de zorg voor jeugd. Literatuuroverzicht van strategieën om allianties te bevorderen. Geraadpleegd op 8 juli 2024, van https://www.han.nl/projecten/2019/kennisupdate-alliantie-en-algemeen-werkzame-factoren/werk-maken-van-allianties.pdf. 

Oranjefonds. Maak een succes van jouw maatjesproject. Tien bouwstenen voor maatjes-, mentor- en buddyprojecten. https://www.oranjefonds.nl/sites/default/files/2020-12/Maak%20een%20succes%20van%20jouw%20maatjesproject.pdf 

Orsi, M. M., Lafortune, D., & Brochu, S. (2010). Care and control: Working alliance among adolescents in authoritarian settings. Residential Treatment for Children & Youth, 27(4), 277–303. https://doi.org/10.1080/0886571X.2010.520637  

Osgood, D. W., Foster, E. M., & Courtney, M. E. (2018). Vulnerable populations and the transition to adulthood. The Future of Children, 20, 209-229. https://doi:10.1353/foc.0.0047  

Oyer, L. M. (2013). Understanding the working alliance between clients diagnosed with anorexia nervosa and therapists in individual psychotherapy: A phenomenological approach [Doctoral Dissertation, University of Northen Carolina]. ProQuest Dissertations Publishing. https://www.proquest. com/docview/1491167571 

Park, S. E., Powers, J., Okpych, N. J., & Courtney, M. E. (2020). Predictors of foster youths’ participation in their transitional independent living plan (TILP) development: Calling for collaborative case plan decision-making processes. Children and Youth Services Review, 115, 105051. https://doi.org/10.1016/j.childyouth.2020.105051 

Paulsen, V., & Berg, B. (2016). Social support and interdependency in transition to adulthood from child welfare services. Children and Youth Services Review, 68, 125-131. https://10.1016/j. childyouth.2016.07.006 

Pels, T. & Verstappen, M., (2023). Intersectionaliteit in de praktijk van pedagogische professionals en instituties. Een verkenning van literatuur. Utrecht: Kennisplatform Inclusief Samenleven.   

Perle, J. G. (2015). Avoiding a clash of the titans: A literature- and experience-based discussion of considerations for preventing and managing challenging\caregiver behaviors throughout child-focused family therapy. Professional Psychology: Research and Practice, 46(5). 366-374. https://doi.org/10.1037/pro0000028  

Phillips, J., Fowler, A., & Westaby, C. (2018). Self-disclosure in criminal justice: What forms does it take and what does it achieve? International Journal of Offender Therapy and Comparative Criminology, 62(12), 3890-3909. https://doi.org/10.1177/0306624X17751528 

PiResearch & Van Montfoort (2009). Handboek Deltamethode Gezinsvoogdij: Methode voor de uitvoering van de ondertoezichtstelling van minderjarigen. Jeugdzorg Nederland.  

Piróg, D., & Rachwał, T. (2019). Comics as a tool for a narrative approach in early career counselling: theory versus empirical evidence. British Journal of Guidance & Counselling, 47(4), 498-511. https://doi.org/10.1080/03069885.2018.1538494 

Porter, J. L. (2021). Effect of Independent Living Program Services on Enrollment of Foster Youth. (Doctoral dissertation Valdosta State University). 

Rappaport, J. (1995). Empowerment meets narrative: Listening to stories and creating settings. American Journal of community psychology, 23(5), 795-807. https://doi.org/10.1007/BF02506992  

Rauwerdink-Nijland, E. (2024). Building bridges, breaking bricks Impact of social street work on marginalized people’s lives (Proefschrift). Radboud Universiteit Nijmegen. 

Rauwerdink-Nijland, E., Van den Dries, L., Metz, J., Verhoeff, A. & Wolf, J. (2024). The working relationship between people in marginalised situations and street outreach workers. Journal of Community & Applied Social Psychology: Volume 34, Issue 2. https://doi.org/10.1002/casp.2778 

Rhodes, J. E., Spencer, R., Keller, T. E., Liang, B., & Noam, G. (2006). A model for the influence of mentoring relationships on youth development. Journal of Community Psychology, 34, (6), 691-707. https://doi.org/10.1002/jcop.20124 

Richtlijnen jeugdhulp en jeugdbescherming. (.z.d.). Shared Decision Making: checklist hulpverleners. Richtlijnenjeugdhulp.nl. Geraadpleegd op 21 oktober 2024, van https://richtlijnenjeugdhulp.nl/wp-content/uploads/2016/11/Tool-Shared-Decision-Making.pdf.  

Richtlijnen jeugdhulp en jeugdbescherming. (2022). Samen met ouders en jeugdige beslissen over passende hulp. Geraadpleegd op 21 oktober 2024, van https://richtlijnenjeugdhulp.nl/samen-beslissen-over-passende-hulp/samenwerkingsrelatie-opbouwen/samen-beslissen-bij-hulpverlening-in-het-gedwongen-kader/.  

Richtlijnen jeugdhulp en jeugdbescherming. (2024). Richtlijn Traumagerelateerde problemen. Geraadpleegd op 21 oktober 2024, van https://richtlijnenjeugdhulp.nl/trauma/. 

Roest, J. J. (2022). The therapeutic alliance in child and adolescent psychotherapy and residential youth care (Proefschrift). Universiteit van Amsterdam. 

Roest, J. J., Van der Helm, G. H. P., & Stams, G. J. J. M. (2022). Alliance ruptures in residential youth care: An ecological systems perspective. Submitted. 

Rogers, C. R., Gendlin, E.T., Kiesler, D. J. S, & Truax, C.B. (1967). The therapeutic relationship and its impact. A study of psychotherapy with schizofrenics. University of Wisconsin Press. 

Rogers, R. (2011). ‘I remember thinking, why isn’t there someone to help me? Why isn’t there someone who can help me make sense of what I’m going through?’ Journal of Sociology, 47(4), 411-426. https://doi.org/10.1177/1440783311420793 

Ryals, J. S. (2011). Liberated voices: Juvenile offenders’ perceptions of therapeutic relationships. Journal of Theoretical and Philosophical Criminology, 3(2), 1–26. https://citeseerx.ist.psu.edu/document?repid=rep1&type=pdf&doi=cf2d456ec86331439e6292a859fcce714e373877  

Ryan, R. M., & Deci, E. L. (2000). Self-determination theory and the facilitation of intrinsic motivation, social development, and well-being. American psychologist, 55(1), 68. https://doi.org/10.1037/0003-066X.55.1.68 

Safran, J. D., Muran, J. C., Samstag, L W., & Stevens, C. (2002). Repairing therapeutic alliance ruptures. In J. C. Norcross (Ed.), Psychotherapy relationships that work (pp. 235-254). Oxford University Press. 

Santilli, S., Ginevra, M. C., Sgaramella, T. M., Nota, L., Ferrari, L., & Soresi, S. (2017). Design my future: An instrument to assess future orientation and resilience. Journal of Career Assessment, 25(2), 281-295. https://doi.org/10.1177/1069072715621524 

Schaap, R., Todorovic, D., Awad, S., Manders, W., Sonneveld, J. & Metz, J. (2017). Onderzoek naar Informatie & Advies als specifieke methodiek van het grootstedelijk jongerenwerk. Amsterdam University of Applied Sciences. 

Schenk, L. (2021). Social networks of at-risk youth: social support from bonding and bridging relationships. Proefschrift Erasmus Universiteit Rotterdam. 

Shirk, S. R., Caporino, N. E., & Karver, M. (2010). The alliance in adolescent therapy: Conceptual, operational, and predictive issues. In D. Castro-Blanco & M. S. Karver (Eds.). Elusive alliance: Treatment engagement strategies with high-risk adolescents. (pp. 59-93). American Psychological Association. 

Shuman, E., Zomeren, M. van, Saguy, T., Knowles, E., & Halperin, E. (2024). Defend, deny, distance, and dismantle: A new measure of advantaged identity management. Personality and Social Psychology Bulletin. https://doi.org/10.1177/01461672231216769  

Simons, J., & Lens, W. (1999). Met een “gekleurde bril” doorheen de opleiding Leraar Kleuter Onderwijs. University of Leuven, Centre of Motivation and Time Perspective.; Leuven. 

Simons, J., Vansteenkiste, M., Lens, W., & Laçante, M. (2004). Placing Motivation and Future Time Perspective Theory in a Temporal Perspective. Educational Psychology Review, 16(2), 121–139. https://doi.org/10.1023/B:EDPR.0000026609.94841.2f  

Spanjaard, H., & Slot, W. (2015). Tijden veranderen, ontwikkelingstaken ook. Een ‘update’ van het competentiemodel. Kind & Adolescent Praktijk, 14(3), 14-21. https://doi.org/10.1007/s12454-105-0029-0 

Smith, P. (2021). Literatuurstudie versterken van formele en informele steun. Regionale Kenniswerkplaats Jeugd Noord-Holland. 

Sonneveld, J. J. J. (2022). Growth opportunities in professional youth work. Contribution of a multi-methodic approach on the personal development and social participation of socially vulnerable youngsters (Proefschrift Tilburg University). 

Sonneveld, J., Metz, J., Schalk, R., & Van Regenmortel, T. (2021). Professional youth work as a preventive service: towards an integrated conceptual framework. International Journal of Adolescence and Youth, 26 (1), 340-355. https://doi.org /10.1080/02673843.2021.1942088  

Steele, J. L., Bozick, R., & Davis, L. M. (2016). Education for incarcerated juveniles: A meta-analysis. Journal of Education for Students Placed at Risk (JESPAR), 21(2), 65-89. https://doi.org/10.1080/10824669.2015.1133308 

Stein, M. (2005). Resilience and Young People Leaving Care: Overcoming the Odds. Research Report. Joseph Rowntree Foundation, York. 

Stein, Mike. (2006). Research Review: Young people leaving care. Child & Family Social Work, 11. 10.1111/j.1365-2206.2006.00439.x. 

Steinberg, L. (2008). A social neuroscience perspective on adolescent risk-taking. Developmental Review, 28(1), 78–106. https://doi.org/10.1016/j.dr.2007.08.002.  

Steinke, C. M., & Derrick, R. M. (2018). An exploration of the role of adverse childhood experiences (ACEs) on youth engagement in residential treatment. Children and Youth Services Review, 89, 355-363. https://doi.org/10.1016/j.childyouth.2018.04.039 

Ten Brummelaar, M., Harder, A., Knorth, E., Post, W., & Kalverboer, M. (2017). Balanceren tussen grenzen en mogelijkheden: De participatie van jeugdigen in gesloten residentiële zorg. In J. D. van der Ploeg (editor), Jonge onderzoekers over de jeugdzorg: Enkele problemen uitgelicht (blz. 97-118). Artikel 6 SWP Uitgeverij. 

Tonkens, E. (2013). Professionaliteit tussen mondigheid, markt en bureaucratie: Een pleidooi voor herwaardering en democratisering van de professionele logica. In: M. Schermer, M. Boenink en G. Meijen, red., Komt een filosoof bij de dokter. Denken over gezondheid en zorg in de 21e eeuw (pp.305-320). Boom.  

Tuenter, T., Donkers, E., Batyreva, I., Redan. S., en Kisjes, E. (2022). Ondersteuning op weg naar volwassenheid. Werkzame elementen uit de internationale wetenschappelijke literatuur. Nederlands Jeugdinstituut.   

Tylee, A., Haller, D. M., Graham, T., Churchill, R., & Sanci, L. A. (2007). Adolescent Health 6 - Youth-friendly primary-care services: how are we doing and what more needs to be done? The Lancet, 369(9572), 1565-1573. DOI: 10.1016/S0140-6736(07)60371-7 

Ungar, M., Hadfield, K., & Ikeda, J. (2018). Adolescents’ experiences of therapeutic relationships at high and low levels of risk and resilience. Journal of Social Work Practice, 32(3), 277-292. https:// doi.org/10.1080/02650533.2017.1384999  

Van Calster, K., Lens, W., & Nuttin, J. R. (1987). Affective attitude toward the personal future: impact on motivation in high school boys. The American Journal of Psychology, 100(1), 1–13. https://doi.org/10.2307/1422639.  

Van Dam, L. (2019). Een natuurlijke mentor voor iedere jongere. Jeugdbeleid, 13:157–167, https://doi.org/10.1007/s12451-019-00211-0 

Van Dam, L., Smit, D., Wildschut, B, Branje, S., Rhodes, J.E., Assink, M., & Stams, GJ, (2018). Does natural mentoring matter? A multilevel meta-analysis on the association between natural mentoring and youth outcomes. American Journal of Community Psychology, 62 (1-2), 203-220. https://doi.org/10.1002/ajcp.12248. 

Van Der Stuyf, R. R. (2002). Scaffolding as a teaching strategy. Adolescent learning and development, 52(3), 5-18. 

Van der Tier, M, & Potting, M. (2015). Een maatje voor iedereen? Een wetenschappelijke basis onder de methode maatjesproject. Movisie. https://www.movisie.nl/sites/movisie.nl/files/publication-attachment/Onderzoeksrapport-een-maatje-voor-iedereen%20%5BMOV-7517151-1.0%5D.pdf 

Van Dongen, S., Naber, P., & De Haan, N. (2017). Zelfregie van jongeren in de preventieve jeugdzorg. Literatuurverkenning & Raadpleging van jongeren. Geraadpleegd op 8 juli 2024, van https://neja.nl/wp-content/uploads/2017/09/Literatuurverkenning-en-Raadpleging-jongeren-Zelfregie-Jongeren-januari-2018deff.pdf  

Van Golen, L. (2023). Op weg naar zelfstandigheid in de 24-uurszorg. Een scoping review naar werkzame elementen van Independent Living Programs. Master thesis Universiteit van Amsterdam. 

Van Hattum, M., de Greef, M., van der Rijken, R., Golbach, M., & Scholte, R. (2019). Werkzame factoren in de jeugdhulpverlening: Alliantie, cliëntfactoren en professionalfactoren. Geraadpleegd op 8 juli 2024, van www.bergop.info/wp-content/uploads/2019/10/Eindrapport-werkzame-factoren-in-de-jeugdhulp.pdf   

Van Hecke, N., Vanderplasschen, W., Van Damme, L., & Vandevelde, S. (2019). The bumpy road to change: a retrospective qualitative study on formerly detained adolescents’ trajectories towards better lives. Child and Adolescent Psychiatry and Mental Health, 13, 10. https://doi.org/10.1186/ s13034-019-0271-6  

Van Meekeren, E. (2017). Zelfonthulling. Openheid van professionals in de GGZ. Boom Lemma uitgevers. 

Vansteenkiste, M., Simons, J., Lens, W., Soenens, B., Matos, L., & Lacante, M. (2004). Less is sometimes more: Goal content matters. Journal of Educational Psychology, 96(4), 755–764. https://doi.org/10.1037/0022-0663.96.4.755.  

Vingerhoets C, Barends A, Dekker MC, Leijdesdorff S. Facilitating and obstructing factors during transition of care for youth with a mild intellectual disability and comorbid mental health problems: a professional’s perspective (In progress). 

Wallander, L., & Molander, A. (2014). Disentangling Professional Discretion: A Conceptual and Methodological Approach. Professions and Professionalism, 4(3). https://doi.org/10.7577/pp.808 

Warner, T. D., & Swisher, R. R. (2014). The effect of direct and indirect exposure to violence on youth survival expectations. Journal of Adolescent Health, 55(6), 817-822. https://doi.org/10.1016/j.jadohealth.2014.06.019 

Westera, J. J., van der Molen, M. J., & Schuengel, C. (2024). Basic Psychological Needs and Mental Health in Adolescents with a Mild to Borderline Intellectual Disability. Journal of Mental Health Research in Intellectual Disabilities, 17(2), 138-157. https://doi.org/10.1080/19315864.2023.2240732 

Wiersma, M., & Van Goor, R. (2020). Bejegening van jongeren 16-23 jaar door jeugdprofessionals. Theorie en Praktijk. Amsterdam: Hogeschool Inholland/KeTJA. 

Witvliet, M., Snijdewint, M. E. & Bertling, L. M. (2015). Het belang van de relatie. Een onderzoek naar het verband tussen de werkalliantie en de motivatie voor begeleiding bij jongeren met een licht verstandelijke beperking. Regioplan & Hogeschool Leiden.  

Wright, K. M., & Hacking, S. (2012). An angel on my shoulder: A study of relationships between women with anorexia and healthcare professionals. Journal of Psychiatric and Mental Health Nursing, 19, 107-115. https://doi:10.1111/j.1365-2850.2011.01760.x  

Yassine, D., Yenga, M. , Badou, M., Felten, H. & Does, S. (2023). Ongelijkheid in welzijn. Een mixed-methode onderzoek naar de mentale gezondheid van Nederlandse jongeren met en zonder migratieachtergrond. Kennisplatform Inclusief Samenleven.  

Zaal, S. & Boerhave, M. (2022). Emotionele ontwikkeling. Omschrijving fasen en bijbehorende begeleidingsstijl. (3e herziene druk). Cordaan. 

Zandbergen, M., Abu Ghazaleh, N. Essen, E. en Englander, S. (2020). Fieldlab Toekomstplannen Jongeren: Rapportage van 2,5 jaar praktijkonderzoek naar toekomstgericht werken met jongeren en jongvolwassenen. Hogeschool van Amsterdam. Geraadpleegd op 4 juli 2023 van https://www.hva.nl/binaries/content/assets/subsites/urban-governance/2020/hva_eindrapportage_fieldlab-toekomstplannen-jongeren.pdf?1605779546892.  

Zegers, M. A. M., Schuengel, C., Van IJzendoorn, M. H., & Janssens, J. M. A. M. (2006). Attachment representations of institutionalized adolescents and their professional caregivers: Predicting the development of therapeutic relationships. American Journal of Orthopsychiatry, 76(3), 325-334. https://doi.org/10.1037/0002-9432.76.3.325 

Zelechoski, A. D., Sharma, R., Beserra, K., Miguel, J. L., DeMarco, M., & Spinazzola, J. (2013). Traumatized youth in residential treatment settings: Prevalence, clinical presentation, treatment, and policy implications. Journal of Family Violence, 28, 639-652. https://doi.org/10.1007/s10896- 013-9534-9