Risico-, instandhoudende en beschermende factoren
Toelichting op de aanbevelingen
-
Bij alle kinderen en jongeren: Ga in gesprek met het kind en de ouder(s) en breng in kaart welke risico-, instandhoudende en beschermende factoren een rol spelen in het ontstaan en verergeren van stemmingsproblemen. Doe hiervoor zo nodig (en met toestemming van ouder en kind) navraag bij leerkrachten of andere hulpverleners.
-
Bij alle kinderen en jongeren: Focus bij het signaleren van stemmingsproblemen zowel op het aantal risico- of instandhoudende factoren als op de aard van deze factoren. Wees alert op een opeenstapeling van risico- en instandhoudende factoren en op de afwezigheid van beschermende factoren. Maar let op: de uitkomst is geen optelsom; weeg altijd de invloed van de diverse factoren.
-
Bij kinderen met (een verhoogd risico op) stemmingsproblemen: Wees extra alert op stemmingsproblemen. Ga hiervoor naar Signalering en diagnostiek.
-
Bij kinderen met (een verhoogd risico op) stemmingsproblemen: Wees extra alert op suïcidaliteit. Ga hiervoor naar Suïcide.
-
Bij kinderen met (een verhoogd risico op) stemmingsproblemen: Breng de beschermende factoren van het sociale netwerk in kaart om dit netwerk waar nodig te kunnen mobiliseren voor emotionele en praktische steun aan het kind.
-
Bij kinderen met (een verhoogd risico op) stemmingsproblemen: Bied hulp in eerste instantie zo dicht mogelijk bij het kind aan. Dus in het gezin, of anders om het gezin heen.
Overzicht van risico-, instandhoudende en beschermende factoren voor stemmingsproblemen:
| Risicofactoren en instandhoudende factoren | Beschermende factoren |
|---|---|
| Kind/jongere | |
|
|
| Ouder en gezin | |
|
|
| Sociale omgeving en school | |
|
|
Veel van de hierboven genoemde factoren zijn niet direct zichtbaar, waardoor het voor jou als jeugdprofessional lastig kan zijn om ze te signaleren. Daarom is het van belang om gericht te vragen naar de aanwezigheid van zulke factoren.
De risico-, instandhoudende en beschermende factoren waarop je invloed kunt uitoefenen, zijn aangrijpingspunten voor een tijdige ondersteuning van kinderen. Interventies hebben als doel de invloed van risico- en instandhoudende factoren te beperken en de invloed van beschermende factoren te versterken. Dit met als insteek om te voorkomen dat stemmingsproblemen ontstaan of dat ze erger worden.
Verdieping en onderbouwing
Risicofactoren en instandhoudende factoren zijn factoren die een bedreiging vormen voor de ontwikkeling van het kind. Beschermende factoren kunnen de invloed van risicofactoren beperken. De literatuur noemt een groot aantal van deze drie soorten factoren met betrekking tot stemmingsproblemen. Deze factoren betreffen de leefomgeving of school, de ouders of het gezin, en het kind zelf. Ze omvatten ook levensgebeurtenissen.
Bekend is dat de interactie tussen erfelijke en omgevingsfactoren (zoals psychosociale omstandigheden of levensgebeurtenissen) het risico op het ontwikkelen van een stemmingsstoornis vergroot. Wel kan dit interactie-effect worden afgezwakt door beschermende factoren. In de tabel hierboven staan voorbeelden van risicofactoren, instandhoudende factoren en beschermende factoren. De genoemde risicofactoren zijn een aanleiding om extra alert te zijn, maar ze geven niet altijd een directe oorzakelijkheid weer – ze kunnen zowel oorzaak als gevolg zijn. Er is nooit slechts één oorzaak, maar altijd een wisselwerking tussen allerlei risicofactoren.
Meestal zijn het twee of drie psychosociale risicofactoren die leiden tot een eerste depressieve episode (Landelijke Stuurgroep Multidisciplinaire richtlijnontwikkeling in de GGZ, 2009).
Levensgebeurtenissen kunnen belangrijke ontwrichtende factoren zijn. Denk aan het verlies van een ouder of ander familielid, echtscheiding van de ouders, verhuizing of wisseling van school, ernstige ziekte en mishandeling of seksueel misbruik (Conijn & Ruiter, 2011; Landelijke Stuurgroep Multidisciplinaire richtlijnontwikkeling in de GGZ, 2009; Van Rooijen & Ince, 2012). Bij kinderen met een hoog risico op een depressie is een levensgebeurtenis in 50% tot 70% van de gevallen de directe aanleiding voor een acute depressie (Landelijke Stuurgroep Multidisciplinaire richtlijnontwikkeling in de GGZ, 2009).
Een aantal van deze risicofactoren komt voor bij kwetsbare groepen met recht op bijzondere zorg die zijn aangewezen in het internationale jeugdrecht: kinderen met een handicap, kinderen die slachtoffer zijn van geweld, vluchtelingenkinderen en kinderen die in Nederland verblijven zonder verblijfsvergunning (ongedocumenteerde kinderen).