Gezinsplan

Toelichting op de aanbeveling

Stel samen met de gezinsleden, het sociale netwerk en de betrokken instanties een gezinsplan of een familiegroepsplan op. Dit plan is in heldere taal geschreven, zodat iedereen de inhoud begrijpt. Het is vooral een werkplan, dat betrokkenen regelmatig evalueren en waar nodig aanpassen. Het gaat daarbij zowel om langetermijndoelen als om kleinere werkdoelen. Door met kleine stappen te werken, zien de gezinsleden snel resultaat en blijven ze gemotiveerd.

Volgens de Jeugdwet moeten ouders van gezinnen die bij jeugdhulpverlening terechtkomen eerst de mogelijkheid krijgen om zelf een familiegroepsplan op te stellen (zie voor meer informatie VNG et al., 2017). Dit plan maken ouders samen met hun omgeving. Ouders geven in het plan aan hoe ze zelf de opvoed- en opgroeisituatie voor hun kind(eren) willen verbeteren. Deze aanpak geeft ouders, gezinnen en hun omgeving de kans om de regie te voeren over hun leven en de benodigde hulp te organiseren. Soms hebben ouders behoefte aan hulp bij het opstellen van het familiegroepsplan. De richtlijn gebruikt vanaf hier de term gezinsplan, omdat je als jeugdprofessional ook een plan kunt opstellen zonder medewerking van het gezin. Bijvoorbeeld als het gezin afziet van een plan.

Eén plan

Elk gezin krijgt één ‘vaste’ hulpverlener. Meestal is dit de hulpverlener die het dichtst bij het gezin staat. Deze coördineert de hulp en ondersteunt de gezinsleden, het netwerk van het gezin en de betrokken hulpverleners en instanties waar nodig bij het opstellen van het plan. Een gezamenlijk gezinsplan brengt samenhang en structuur en stuurt het benodigde veranderingsproces in het gezin (Hermanns et al., 2012). Het plan is integraal: het omvat de verschillende domeinen waarin het gezin problemen heeft. Hierdoor worden de problemen in samenhang gezien en aangepakt. Als hulpverlener inventariseer je voorafgaand aan het opstellen van het plan met de gezinsleden de beschikbare informatie. Welke hulp is al ingezet? Wat werkte toen wel en niet? Welke wensen hebben de gezinsleden? Welke professionals, instanties en andere mensen zijn bij het gezin betrokken?

Het gezinsplan bestaat uit een beperkt aantal concrete doelen, acties voor alle betrokkenen en termijnen. Hoe concreter het plan, hoe groter de kans op succes. Stel als jeugdprofessional samen met de gezinsleden het plan op en neem de doelen van de gezinsleden als uitgangspunt. Je zorgt voor een duidelijk geschreven plan dat alle gezinsleden kunnen begrijpen. Zo betrek je het gezin. Hoe meer het gezin zich betrokken voelt, hoe meer ze zich eigenaar voelen en daadwerkelijk in actie komen om hun situatie te verbeteren (zie ook Blokker, 2013; Ten Berge et al., 2012). Het gezinsplan is bindend voor alle betrokken partijen. De gezinsleden, het netwerk van het gezin en de betrokken hulpverleners vormen één team dat het plan gezamenlijk uitvoert. Het gezin is daarbij de eigenaar van het plan (Van der Zijden & Diephuis, 2011).

Hulpmiddelen en werkwijzen

Een gezamenlijke analyse vormt de basis voor het plan. Het ontstaat door samen met de gezinsleden, betrokken instanties, hulpverleners en mensen uit het sociale netwerk van het gezin om tafel te gaan. De gezinsleden hebben in dit proces zoveel mogelijk zelf de regie, waar nodig ondersteunt de vaste hulpverlener hen. Er zijn verschillende hulpmiddelen en werkwijzen die je kunt gebruiken bij het opstellen van een gezinsplan:

Samen1Plan: een online hulpverleningsplan voor zorgtrajecten, waarbij meerdere hulpverleners betrokken zijn.
Eigen Kracht Conferentie: een gestructureerd overleg waarin families, personen of groepen burgers zelf beslissen wat zij nodig hebben.
Eigen Plan: brengt samen met de eigen kring in kaart wat er nodig is om de situatie te verbeteren.
Familiegroepsplan: een plan dat ouders/ gezinnen samen met familie, vrienden en anderen uit hun omgeving kunnen maken om een vraag of probleem aan te pakken.
Sociale Netwerk Strategieën: een beweging die leidt tot een ontwikkeling waarin de cliënt, zijn familie en sociaal netwerk werkelijk zelf eigenaar zijn en hun eigen koers en strategie bepalen binnen de context.

Bij deze hulpmiddelen komen globaal de achtergrond en problematiek van het gezin aan de orde. Ze zetten op een rij wat er al goed gaat, bespreken de hulpvraag/zorgbehoefte van het gezin en of het gezin wordt ondersteund bij het opstellen van de doelen. Ook spreken de betrokkenen af wie wat gaat doen. Na het gesprek houdt de vaste hulpverlener met de gezinsleden toezicht op de acties die de verschillende betrokkenen ondernemen. De hulpverleners bewaakt de afstemming en volgt de eventuele ingezette hulp door andere hulpverleners. Zie Verdieping en onderbouwing voor meer informatie over het rondetafelgesprek en de Eigen Kracht Conferentie.

Rondetafelgesprek

Een manier om vanuit een gezamenlijke analyse tot één plan te komen, is met de gezinsleden en alle betrokken instanties, hulpverleners en mensen uit het sociale netwerk van het gezin om tafel te gaan. De vaste hulpverlener organiseert dan met het gezin een rondetafelgesprek. Zie bijvoorbeeld Van Lieshout, Mehlkopf & Troisfontaine, (2005) en Prinsen & Ligtermoet (2008).

In de praktijk blijken deze rondetafelgesprekken met gezinsleden en professionals veel op te leveren. Met name de duidelijkheid over de te volgen aanpak en het versterken van de onderlinge betrokkenheid noemen zij als resultaat. De gezinsleden hebben tijdens deze gesprekken een actieve rol en nemen waar mogelijk de regie. Dit leidt ertoe dat ze zelf meer in actie komen om hun situatie te verbeteren (Blokker, 2013; Van der Zijden & Diephuis, 2011). De vaste hulpverlener bewaakt de begrijpelijkheid voor het gezin, bijvoorbeeld door anderen aan te spreken op hun manier van uitleggen en communiceren. Globaal komt in een rondetafelgesprek aan de orde:

De achtergrond en problematiek van het gezin.
Wat al goed gaat in het gezin.
De hulpvraag/zorgbehoefte van het gezin.
Welke ondersteuning het gezin nodig heeft bij het opstellen van doelen.
Afspraken tussen de betrokkenen over wie welke hulp gaat geven.
Afspraken over de terugkoppeling van de ondernomen acties naar de gezinsleden en eventueel de vaste hulpverlener.

Over het algemeen zit de vaste hulpverlener een dergelijk rondetafelgesprek voor. Na het gesprek houdt die samen met de gezinsleden toezicht op de acties die de verschillende betrokkenen ondernemen. Deze hulpverleners bewaakt de afstemming tussen de betrokkenen en volgt de eventuele ingezette zorg/hulp door andere hulpverleners.

Eigen Kracht Conferentie

Een andere manier om tot een gezamenlijk plan te komen, is het organiseren van een Eigen Kracht Conferentie. Hiermee neemt het gezin met het netwerk de verantwoordelijkheid om problemen op te lossen. Uitgangspunt is dat het gezin de regie over het eigen leven heeft en samen met het netwerk onderzoekt hoe die problemen aan te pakken. Gedurende een bijeenkomst, waarbij het gezin, familieleden, vrienden en eventueel professionele betrokkenen aanwezig zijn, stellen ze gezamenlijk een plan op om de problemen aan te pakken (Bartelink, 2010).

Er is Nederlands, quasi-experimenteel onderzoek gedaan onder 113 gezinnen met een (dreigende) jeugdbeschermingsmaatregel uit de regio Amsterdam en Overijssel. Hieruit blijkt dat de veiligheid van kinderen in het gezin verbetert nadat het gezin samen met het sociale netwerk een plan heeft bedacht om de problemen te verbeteren. Ook nemen de sociale steun en de eigen regie van het gezin toe, volgens de gezinnen zelf en de hulpverleners (Wijnen-Lunenburg, Van Beek, Bijl, Gramberg & Slot, 2008 in Bartelink, 2010). Er is echter onvoldoende wetenschappelijk bewijs dat een Eigen Kracht Conferentie leidt tot betere resultaten. De uitkomsten uit Nederlands en internationaal onderzoek komen niet overeen of spreken elkaar zelfs tegen (Nederlands Jeugdinstituut, 2013).