Veiligheidsmaatregelen

Toelichting op de aanbeveling

Neem voor het eerste bezoek aan een gezin de nodige veiligheidsmaatregelen als er signalen zijn van onveiligheid en/of geweld. Doe zo nodig navraag bij de politie en/of bespreek vooraf het bezoek met een collega.

Wanneer er zorgen bestaan over de veiligheid van kinderen in een gezin, zoals bij een vermoeden van kindermishandeling, verloopt de hulpverlening vaak niet vrijwillig. Als jeugdprofessional ben je sinds 2013 verplicht om actie te ondernemen bij een vermoeden van kindermishandeling, in lijn met de Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling. Sinds 1 januari 2019 is de verbeterde Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling beschikbaar, inclusief het bijbehorende Afwegingskader (raadpleeg de Toolkit meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling). Dit hulpmiddel geeft duidelijkheid over situaties waarin sprake is van acute of structurele onveiligheid en helpt bij het maken van beslissingen.

Signalen van acuut en ernstig geweld

Hoewel er sprake kan zijn van drang en dwang, is het belangrijk dat je als professional toch probeert om een samenwerking en partnerschap met de gezinsleden op te bouwen. Tegelijkertijd blijft veiligheid de hoogste prioriteit. Bij signalen van acuut en ernstig geweld, waarbij directe bescherming van het kind noodzakelijk is, grijp je als professional zelfstandig in. Dit vraagt om snelle actie, zoals een (spoed)melding bij de Raad voor de Kinderbescherming. Hierdoor kan het kind direct in veiligheid worden gebracht (Bartelink & Ten Berge, 2013).

Zorg dat je na zo’n ingrijpen meteen de samenwerkingsrelatie aangaat met de ouders en andere gezinsleden. Een goede samenwerking helpt je om beter zicht te krijgen op de veiligheid en het welzijn van het kind. Bovendien vergroot een positieve benadering de kans dat gezinnen bereid zijn om mee te werken. Zorg daarom dat zij zich niet veroordeeld voelen, maar neem hen serieus en toon begrip voor de moeilijke omstandigheden waarmee zij te maken hebben (Bartelink & Ten Berge, 2013). Bartelink en Ten Berge (2013) geven de volgende adviezen mee aan hulpverleners die werken met gezinnen waarin sprake is van kindermishandeling of een onveilige opvoedingssituatie:

Stel de ontwikkeling en het welzijn van het kind voorop.
Neem samenwerking met het gezin als uitgangspunt.
Focus op sterke kanten en beschermende factoren.

Drie methodieken

De benodigde houding en vaardigheden komen duidelijk naar voren in drie methoden die de jeugdbescherming toepast: Signs of Safety, Intensief systeemgericht casemanagement en SAVE. Lees hierover meer in de Verdieping en onderbouwing.

Signs of Safety

Deze oplossingsgerichte benadering helpt hulpverleners om een goede samenwerkingsrelatie en goed partnerschap op te bouwen met gezinnen waarin (vermoedelijk) kindermishandeling speelt. Het doel van de werkwijze is dat het kind (weer) veilig kan opgroeien in het gewone, dagelijkse leven in het gezin. Als hulpverlener ontwikkel je samen met het gezin een veiligheidsplan, in aanvulling op het gezinsplan (Turnell & Edwards, 2009). Onderzoek laat zien dat het aantal kinderbeschermingsmaatregelen en uithuisplaatsingen met Signs of Safety afneemt en dat de kans op herhaling van kindermishandeling sterk vermindert. De tevredenheid over de hulp ligt hoger bij gezinnen die met Signs of Safety te maken kregen dan bij gezinnen die deze methodiek niet kregen. Hulpverleners blijken bovendien beter in staat om ouders te betrekken bij het bedenken van oplossingen om de veiligheid van hun kinderen te vergroten (Bartelink et al., 2013). Inmiddels is de erkenning van deze interventie verlopen. De ontwikkelaar heeft ervoor gekozen de interventie niet in te dienen voor herbeoordeling.

Intensief systeemgericht casemanagement

(Eerder bekend als Generiek Gezinsgericht Werken (Busschers & Boendermaker, 2019; De Wildt-Liesveld & Regeer, 2018.)

Intensief systeemgericht casemanagement wordt als methodiek gebruikt door de Jeugdbescherming Regio Amsterdam. Bij de aanpak staat het kind centraal en werk je volgens het principe van één gezin, één gezinsplan, één gezinsmanager. Het doel is om een duurzaam veilige omgeving te scheppen voor kinderen, door empowerment van het gezin en hun sociale netwerk. Intensief systeemgericht casemanagement maakt gebruik van de methodiek Functional Family Parole en werkt van daaruit in drie fases:

Verbinden en motiveren
Ondersteunen en regievoeren
Generaliseren en borgen (De Wildt-Liesveld & Regeer, 2018)

Sinds invoering daalde het aantal ondertoezichtstellingen met 50 procent, het aantal uithuisplaatsingen met 60 procent en de cliënttevredenheid nam toe (Jeugdbescherming Regio Amsterdam, zonder datum).

SAVE

(Eerder bekend onder de naam ‘Verve’.)

De methodiek SAVE is gebaseerd op de visie van eigen kracht, de Deltamethode en oplossingsgericht werken/Signs of Safety (Van Montfoort & Slot, 2013; Vogelvang et al., 2017). SAVE gebruikt een schema dat wordt gebruikt voor de centrale ordening van de werkwijze. Dit schema bestaat uit vier ‘vensters’ die je als jeugdbeschermer hanteert in dialoog met de gezinsleden: de mensen, de feiten, de weging en de volgende stappen (Van Montfoort & Slot, 2013). Uit een eerste studie blijkt dat SAVE een integrale benadering is waarbij de focus – méér dan voordat er met Verve werd gewerkt – op de eigen kracht ligt, en waarbij de regie zoveel mogelijk bij de ouders en hun netwerk wordt gelaten. Ouders en hun netwerk doen bijvoorbeeld vaker mee met het opstellen van een plan, of organiseren een familienetwerkberaad. Er lijkt eerder onderling overleg te zijn tussen de verschillende betrokken organisaties (Balder-van Seggelen et al., 2013).

Meer informatie over hoe te handelen bij (mogelijke) kindermishandeling en verwaarlozing is te vinden in de richtlijn Kindermishandeling.