Verantwoording en bronnen

© 2022 Beroepsvereniging van Professionals in Sociaal Werk, Nederlands Instituut van Psychologen, Nederlandse Vereniging van Pedagogen en Onderwijskundigen, Nederlands Jeugdinstituut. 

Op voorwaarde van naamsvermelding wordt toestemming gegeven voor het kopiëren, opslaan, en openbaar maken van de tekst van deze publicatie. 

Richtlijnen ondersteunen professionals om samen met cliënten te beslissen over de best passende hulp. Een richtlijn geeft onderbouwde aanbevelingen op basis van wetenschappelijk onderzoek, praktijkkennis van professionals en ervaringskennis van cliënten. Richtlijnen worden regelmatig aangepast. We adviseren dringend altijd de website te raadplegen voor de meest actuele versies. 

Deze richtlijn is ontwikkeld door het Nederlands Jeugdinstituut en geautoriseerd door de Beroepsvereniging van Professionals in Sociaal Werk (BPSW), het Nederlands Instituut van Psychologen (NIP) en de Nederlandse Vereniging van Pedagogen en Onderwijskundigen (NVO). Het ontwikkelen, herzien en implementeren van richtlijnen voor jeugdprofessionals vindt plaats in het kader van het Meerjarenplan Richtlijnen Jeugd, opgesteld door het Nederlands Jeugdinstituut, de Beroepsvereniging van Professionals in Sociaal Werk (BPSW), het Nederlands Instituut van Psychologen (NIP) en de Nederlandse Vereniging van Pedagogen en Onderwijskundigen (NVO). Zie voor meer informatie: Over de richtlijnen.

Gebruik als titel van deze richtlijn in referenties altijd ‘richtlijn Samen beslissen over passende hulp voor jeugdhulp en jeugdbescherming’.

4e druk (2022) 

De oorspronkelijke richtlijn is in 2024 geherstructureerd. 

De interventies zijn in 2024 geactualiseerd.

Versies richtlijn en onderbouwing 

De eerste versie van deze richtlijn is gepubliceerd in 2015. Deze bestond destijds uit twee afzonderlijke documenten: de richtlijn zelf en een onderbouwingsdocument van de richtlijn. De richtlijn is in 2022 geactualiseerd. De huidige richtlijn bevat per bouwsteen en bijbehorende uitgangsvragen een korte onderbouwing van de aanbevelingen. Het oorspronkelijke onderbouwingsdocument van de eerste versie van de richtlijn is niet geactualiseerd. Daarom is dit document niet meer online gepubliceerd. Via info@richtlijnenjeugdhulp.nl is de oorspronkelijke onderbouwing van de richtlijn op te vragen. Dit geldt voor de verantwoording van de eerdere herzieningen van de richtlijn.

Auteurs:

• Cora Bartelink
• Ilona Meuwissen
• Karin Eijgenraam
• Claudia Versteeg
• Esther Kooymans 

Ontwikkelwerkgroep:

• Huub Pijnenburg (voorzitter)
• Christine van Donselaar
• Corry Maas
• Wil Hogeman
• Cora Bartelink
• Ilona Meuwissen
• Karin Eijgenraam

De herziening van deze richtlijn in 2020 heeft geleid tot een aantal inhoudelijke actualisaties, aanvullingen en verbeteringen. Tegelijkertijd sprak de werkgroep die dit proces begeleidde de wens uit om het cliëntperspectief meer recht te doen en om de gezamenlijkheid van het samen beslissen centraler te stellen. Daarnaast vonden de betrokken feedbackgevers de richtlijn te uitgebreid. Een kortere versie zou de kern van het samen beslissen beter tot uitdrukking brengen. 

De huidige herziening heeft geen betrekking op de inhoud. De focus ligt op het redactioneel aanpassen, waarbij de richtlijn leesbaarder is en de kern van het samen beslissen meer naar voren komt. Bij de herziening is een flexibele schil betrokken van jeugdprofessionals (uit de jeugdhulp en jeugdbescherming) en ervaringsdeskundigen. Deels waren zij betrokken bij de eerdere herziening. De groep is twee keer online bij elkaar geweest (op 19 maart en op 10 september 2021). Tijdens de eerste bijeenkomst is bovenstaande feedback getoetst en is geïnventariseerd welke aanpassingen men gewenst vond. Op basis van de verzamelde feedback is een afweging gemaakt welke punten aansloten op de gewenste verbeteringen. Vervolgens is de richtlijn aangepast. Tijdens de tweede bijeenkomst is deze conceptversie besproken en is opnieuw feedback verwerkt, wat leidde tot de definitieve versie van november 2021. De herziene punten zijn in het kader hieronder te lezen. 

De flexibele schil van jeugdprofessionals (uit de jeugdhulp en jeugdbescherming) en ervaringsdeskundigen bestaat uit: 

• Janet Nieuwland, jeugdzorgwerker
• Marie-Anne de Bruijn, jeugdzorgwerker
• Niekie Warnaar, kwaliteitsmedewerker jeugd
• Eva Mattheijer, jeugdzorgwerker
• Christine van Donselaar, gedragswetenschapper
• Martine Brouwer, ervaringsdeskundige
• Tineke Voogd, ervaringsdeskundige
• Liesbeth Liesveld-Rigtering, gz-psycholoog

De dynamische herziening richt zich primair op de richtlijn. Op basis van de aanpassingen zijn ook de werkkaarten en de informatie voor ouders aangepast. De herziening is uitgevoerd door het Nederlands Jeugdinstituut (Esther Kooymans).

In grote lijnen zijn de volgende aanpassingen doorgevoerd:

Feedback: 
Het ‘samen beslissen’ als basisattitude en grondhouding komt onvoldoende tot zijn recht. Dit zou uitgangspunt van de richtlijn moeten zijn.

Aanpassingen: 
De richtlijn begint nu met een eerste hoofdstuk dat zich volledig richt op de samenwerkingsrelatie. Deze is namelijk niet alleen relevant tijdens de vraagverheldering (zoals voorheen aangegeven), maar voor het hele beslisproces. Het eerste hoofdstuk bestaat nu uit: 

• de basistekst over gedeelde besluitvorming (die wellicht veel lezers over het hoofd zien);
• de eerdere paragraaf ‘2.2. samenwerkingsrelatie’;
• wat voorheen paragraaf 1.7 was: ‘Gedeelde besluitvorming in gedwongen kader’;
• een tekst over samen beslissen bij integrale hulp;
• een tekst over gesprekstechnieken en de houding van de professional (voorheen te vinden onder het hoofdstuk dat zich richt op vraagverheldering). 

De uitgangsvragen met betrekking tot vraagverheldering en samenwerkingsrelatie (eerder één vraag) zijn opgesplitst in twee vragen.

Feedback:
Men vond het taalgebruik en de toon van de richtlijn te veel gericht op ‘de professional beslist’. 

Aanpassingen:
In toon en taalgebruik zijn waar mogelijk aanpassingen gedaan die de gezamenlijkheid meer recht doen. Veel zit hem echter ook in de formaliteit van het geschrevene. Omdat de richtlijn zich primair richt op de jeugdprofessional, is ervoor gekozen geen externe redacteur in te schakelen om de hele richtlijn hierop aan te passen.

Feedback:
Men vond de richtlijn te lang en uitgebreid.

Aanpassingen:
De richtlijn is redactioneel doorgelopen en waar mogelijk ingekort zonder de inhoud te wijzigen. Zinnen en tekstpassages zijn herschreven en ingekort en in elk hoofdstuk zijn herhalingen verwijderd. Aanvullingen die in de vorige herziening betrekking hadden op het gedwongen kader, waren vaak dubbelop en zijn geïntegreerd in de rest van de tekst. Om de leesbaarheid te vergroten, zijn op veel plaatsen tussenkopjes geplaatst. De richtlijn is echter niet noemenswaardig verkort; dit is besproken met de flexibele schil en de consensus was dat verder inkorten geen recht doet aan de belangrijke inhoud van de richtlijn.

Addink, A., Lekkerkerker, L., Chênevert, C. & Eijgenraam, K. (2012). De ontwikkeling van cliëntprofielen voor de Utrechtse jeugdzorg. Nederlands Jeugdinstituut.

Adriaenssens, P. (2010). ‘Uit elk verhaal van verdriet ontstaat een nieuw blad’. Tijdschrift Kindermishandeling, 3 (2), 20-23.

Arum, S. van, Verweij, S. & Veer, K. van der (2018). Wat werkt bij integraal werken in de wijk? Client en professional. In vertrouwen samenwerken aan een oplossing. Integraal werken in de wijk. 

AST-NIP (2017). Algemene Standaard Testgebruik NIP 2017. Gedownload op 22 januari 2020 van https://www.psynip.nl/uw-beroep/cotan/cotan-beoordelingssysteem-ast-en-beroepscode/algemene-standaard-testgebruik-nip-2017/

Baartman, H. (2010). Ouderschap en de betekenis van solidariteit om je heen. Ouderschapskennis, 13, 182-194. 

Bakker, H., & Felten, H. (2011). Factsheet eergerelateerd geweld. Movisie.

Bakker, I., Bakker, K., Dijk, A. van, & Terpstra, L. (1998). O & O in perspectief. Nederlands Instituut voor Zorg en Welzijn (NIZW).

Bakker, J.M. & Bannink, F.P. (2008). Oplossingsgerichte therapie in de psychiatrische praktijk. Tijdschrift voor Psychiatrie, 50, 55-59. 

Barnhoorn, J., Broeren, S., Distelbrink, M., Greef, M. de, Grieken, A. van, Jansen, W., Pels, T., Pijnenburg, H., & Raat, H. (2013). Cliënt-, professional- en alliantiefactoren: hun relatie met het effect van zorg voor jeugd -Verkenning van kennis en kennishiaten voor het ZonMw-programma Effectief werken in de jeugdsector. ZonMw.

Bartelink, C. (2013a). Wat werkt bij het versterken van het sociale netwerk van gezinnen? Nederlands Jeugdinstituut.

Bartelink, C. (2013b). Wat werkt: Motiverende gespreksvoering? Nederlands Jeugdinstituut. 

Bartelink, C. (2013c). Wat werkt: Oplossingsgerichte therapie? Nederlands Jeugdinstituut.

Bartelink, C. (2018). Dilemmas in child protection: Methods and decision-maker factors influencing decision-making in child maltreatment cases. Rijksuniversiteit Groningen.

Bartelink, C., Addink, A., Udo, N. & Yperen, T. van (2019). Betrouwbaar en valide beslissen over uithuisplaatsing. Nederlands Jeugdinstituut. 

Bartelink, C. & Kooijman, K. (2014). Beslissen over hulp door ouders, jeugdige én de jeugd- en gezinsgeneralist. Utrecht: Nederlands Jeugdinstituut. 

Bartelink, C., Knorth, E. J., López López, M., Koopmans, C., Berge, I. J. ten, Witteman, C. L. M., & Yperen, T. A. van (2018). Reasons for placement decisions in a case of suspected child abuse: The role of reasoning, work experience and attitudes in decision-making. Child Abuse and Neglect, 83, 129-141. https://doi.org/10.1016/j.chiabu.2018.06.013 

Bartelink, C., Vianen, R. T. van, Mourits, E., Berge, I. J. ten, & Meuwissen, I. (2015). Richtlijn Crisisplaatsing voor jeugdhulp en jeugdbescherming. Beroepsvereniging van Professionals in Sociaal Werk, Nederlands Instituut van Psychologen, Nederlandse vereniging van pedagogen en onderwijskundigen.

Baumann, D. J., Dalgleish, L., Fluke, J., & Kern, H. (2011). The Decision-Making Ecology. American Humane Association.

Bellaart, H., & Azrar, F. (2002). Jeugdzorg zonder drempels. Eindverslag van een project over de toegankelijkheid en kwaliteit van de jeugdzorg voor allochtone cliënten. FORUM.

Bellaart, H., & Brown, B. (2009). Interculturele competenties. FORUM.

Benbenishty, R., Davidson-Arad, B., López, M., Devaney, J. Spratt, T., Koopmans, C., Knorth, E. J., Witteman, C. L. M., Del Valle, J. F., & Hayes, D. (2015). Decision making in child protection: An international comparative study on maltreatment substantiation, risk assessment and interventions recommendations, and the role of professionals’ child welfare attitudes. Child Abuse and Neglect, 49, 63-75. https://doi.org/10.1016/j.chiabu.2015.03.015

Benbenishty, R., Osmo, R., & Gold, N. (2003). Rationales provided for risk assessments and for recommended interventions in child protection: A comparison between Canadian and Israeli professionals. British Journal of Social Work, 33, 137-155. https://doi.org/10.1093/bjsw/33.2.137

Bentovim, A., Weeramanthri, T., Eldridge, H., & Bingley Miller, L. (2013). Hope for children and families: Targeting Abusive and Neglectful Parenting and the Associated Impairment of Children’s Health and Development -Modular Systemic Interventions (MSI). Child & Family Training.

Berg, H. van den, & Leest, F. van (1999). Praktisch testgebruik bij migranten. Wanneer zinnig, nuttig of waardeloos. De Psycholoog, 34, 256-260.

Berge, I. ten, Addink, A., Baat, M. de, Bartelink, C., Rossum, J. van, & Vinke, A. (2012). Stoppen en helpen: Een adequaat antwoord op kindermishandeling. Nederlands Jeugdinstituut/SWP.

Berge, I. J. ten, & Bakker, A. (2005). Veilig thuis? Handreiking voor het beoordelen en bespreken van veiligheid van kinderen in hun thuissituatie. NIZW.

Berge, I. ten, & VWS werkgroep instrumenten kindveiligheid (2012). Is dit kind thuis veilig? Wegwijzer bij de beoordeling van veiligheid van kinderen. Ministerie van VWS.

Bergh, P. van den, & Weterings, T. (2007). Pleegzorg, jeugdzorg voor het kind. Pedagogische besluitvorming bij uithuisplaatsing. Agiel.

Bolt, A. (2017). Het gezin centraal. Handboek voor ambulant hulpverleners. SWP.

Bornstein, M. H., & Bohr, Y. (2011). Immigration, Acculturation and Parenting. In R. E. Tremblay, M. Boivin, & R. DeV. Peters (Eds.), Encyclopedia on Early Childhood Development (pp. 1-8). Centre of Excellence for Early Childhood Development.

Bot, H. (1998). Werken met tolken in de psychotherapie. Tijdschrift voor psychotherapie, 24(5), 311-327.

Bouma, H. (2019). Taking the child's perspective: Exploring children's needs and participation in the Dutch child protection system. Groningen: Rijksuniversiteit Groningen (proefschrift). 

Bruyn, E. E. J. de, Ruijssenaars, A. J. J. M., Pameijer, N. K., & Aarle, E. J. M. van (2003). De diagnostische cyclus: Een praktijkleer. Acco.

Bullens, R. A. R. , Tak, J. A, & Delfos, M. F. (2002). Verslaglegging en dossiervorming. In Th. Kievit, J. A. Tak, & J. D. Bosch (Eds.), Handboek psychodiagnostiek voor de hulpverlening aan kinderen (pp. 301-325). De Tijdstroom.

Cauffman, L. (2007). Oplossingsgericht management en coaching. Amsterdam: Boom. 

Chorpita, B. F., & Weisz, J. R. (2009). MATCH-ADTC: Modular Approach to Therapy for Children with Anxiety, Depression, Trauma, or Conduct problems. PracticeWise.

Cook, L. L. (2017). Making sense of the initial home visit: The role of intuition in child and family social workers’ assessments of risk. Journal of Social Work Practice, 31, 431-444. https://doi.org/10.1080/02650533.2017.1394826 

D’Amour, D., Ferrada-Videla, M., San Martin Rodriguez, L., & Beaulieu, M. D. (2005). The conceptual basis for interprofessional collaboration: Core concepts and theoretical frameworks. Journal of Interprofessional Care, 19 (Supplement 1), 116-131. 

De Borg (2013). Hoe herken ik mensen met een lichte verstandelijke beperking? Den Dolder: Expertisecentrum De Borg. 

Delfos, M. F. (2005). Luister je wel naar mij? Gespreksvoering met kinderen tussen vier en twaalf jaar. SWP.

Department of Health (2000). Framework for the Assessment of Children in Need and their Families. Department of Health/Department for Education and Employment.

Douma, J. (2018). Jeugdigen en (jong)volwassenen met een licht verstandelijke beperking: Kenmerken en de gevolgen voor diagnostisch onderzoek en (gedrags)interventies. Landelijk Kenniscentrum LVB/Vereniging Orthopedagogische Behandelcentra. 

Douma, J., Xavier, M., Noordhof, L., & Ponsioen, A. (2013). Richtlijn Diagnostisch Onderzoek LVB. Aanbevelingen voor het ontwikkelen, aanpassen en afnemen van diagnostische instrumenten bij mensen met een licht verstandelijke beperking. Landelijk Kenniscentrum LVB.

Edbrooke-Childs, J., Jacob, J., Argent, R., Patalay, P., Deighton, J. & Wolpert, M. (2016). The relationship between child- and parent-reported shared decision making and child-, parent-, and clinician-reported treatment outcome in routinely collected child mental health services data. Clinical Child Psychology and Psychiatry, 21, 324-338. 

Eijgenraam, K., Rossum, J. van, Bartelink, C., Pots, C., & Berge, I. J. ten. (2010). Handboek Indicatiestelling Bureau Jeugdzorg versie 2.0. Nederlands Jeugdinstituut.

Expertisecentrum De Borg (2013). Hoe herken ik mensen met een lichte verstandelijke beperking. Expertisecentrum De Borg.

Feldman. M., Varghese, J., Ramsay, J., & Rajska, D. (2002). Relationships between social support, stress and mother-child interactions in mothers with intellectual disabilities. Journal of Applied Research in Intellectual Disabilities, 15 (4), 314-323.

Gambrill, E. (2005). Critical thinking in clinical practice: Improving the quality of judgments and decisions. Wiley.

Garg, A. X., Adhikari, N. K. J., McDonald, H., RosasArellano, M. P., Devereaux, P. J., Beyene, J., Sam, J., & Haynes, R. B. (2005). Effects of computerized clinical decision support systems on practitioner performance and patient outcomes: A systematic review. Journal of the American Medical Association, 293(10), 1223-1238.

Geel, M. van (2009). Acculturation, adaptation and multiculturalism among immigrant adolescents in junior vocational education. Leiden University, Faculty of Social and Behavioural Sciences,.

GGD Hollands Midden & Sutton, A. (2014). Handboek ‘Aan de slag met de GIZ-methodiek!’ bij de multidisciplinaire training ‘Uitvoering van de methodiek Gezamenlijk Inschatten van Zorgbehoeften (GIZ-methodiek) bij kinderen van 0 - 23 jaar en hun ouders’. Leiden: GGD Hollands Midden/Childrearing Matters.

Goor, R. van, & Naber, P. (2017). Handreiking casuïstiekbespreking in ouder- en kindteams. Kenniswerkplaats Transformatie Jeugd Amsterdam. 

Greef, M. de, Pijnenburg, H. M., Hattum, M. J. C. van, McLeod, B. D., & Scholte, R. H. J. (2017). Parent-professional alliance and outcomes of child, parent, and family treatment: A systematic review. Journal of Child and Family Studies, 26, 961-976.

Haar-Bolwijn, F. van der (2018). Samen weten we meer dan alleen!? Kwalitatief explorerend onderzoek naar teambesluitvorming over uithuisplaatsing van professionals werkzaam in de jeugdhulp en jeugdbescherming (masterthesis). Universiteit Utrecht. 

Hal, L. van, Gilsing, R., &Hoff, M. van der (2019). We moeten eens om tafel: samen aan het werk met gezinnen met meervoudige problemen. JGZ Tijdschrift voor Jeugdgezondheidszorg, 51, 152–156. 

Hoek, M. (2013). Deze steun heb ik nodig: Ouders over ‘goed’ ouderschap en gewenste ondersteuning. LOC/LCFJ.

Ingram, R. (2013). Emotions, social work practice and supervision: An uneasy alliance? Journal of Social Work Practice, 27, 5-19, https://doi.org/10.1080/02650533.2012.745842

Joha, D. (2004). Ouders met een verstandelijke beperking: Een praktijkstudie. Landelijk Kennis Netwerk Gehandicaptenzorg.

Jolles, M.P. & Wells, R. (2016). Does caregiver participation in decision making within child welfare agencies influence children’s primary and mental health care service use? Child: Care, Health and Development, 43, 192-201. 

Joosten, E. A. G., DeFuentesMerillas, L., Weert, G. H. de, Sensky, T., Staak, C. P. F. van der, & Jong, C. A. J. de (2008). Systematic review of the effects of shared decision-making on patient satisfaction, treatment adherence and health status. Psychotherapy and Psychosomatics, 77(4), 219-226.

Kaal, H., Nijman, H., & Moonen, X. (2013). SCIL Screener voor Intelligentie en Licht Verstandelijke Beperking. Hogrefe.

Kawamoto, K., Houlihan, C. A., Balas, E. A., & Lobach, D. F. (2005). Improving clinical practice using clinical decision support systems: A systematic review of trials to identify features critical to success. British Medical Journal (Clinical Research Ed.), 330(7494), 765.

Keddell, E. (2017). Comparing Risk-Averse and Risk-Friendly Practitioners in Child Welfare Decision-Making: A Mixed Methods Study. Journal of Social Work Practice, 31, 411-429. https://doi.org/10.1080/02650533.2017.1394822 

Knorth, E. J. (1994). Het conflictmodel van besluitvorming: Procesbewaking bij interventiebeslissingen van hulpverleners [The conflict model of decision-making: Process control with intervention decisions of professionals]. In E. J. Knorth, & M. Smit (Eds.), Residentiële jeugdhulpverlening, mogelijkheden voor planmatig werken (pp. 55-67). Garant (tweede druk).

Konijn, C., Bruinsma, W., Lekkerkerker, L., Eijgenraam, K., Steege, M. van der, & Oudhof, M. (2009). CAP-J: Classificatiesysteem voor de aard van de problematiek van cliënten in de jeugdzorg. Nederlands Jeugdinstituut.

Kouratovsky, V. (2002). Wat is er aan de hand met Jamila? Transculturele diagnostiek in de jeugdzorg. FORUM.

Kramer, S. (2004). Interculturele competentieprofielen in de GGZ. Mikado.

Kramer, S. (2007). Nieuwsgierig blijven. Implementatie van de interculturele competenties in de GGZ. Mikado.

Krebs, P., Norcross, J. C., Nicholson, J. M., & Prochaska, J. O. (2018). Stages of change and psychotherapy outcomes: A review and meta‐analysis. Journal of Clinical Psychology, 74, 1964-1979.

Landelijk Kader Forensische Diagnostiek Jeugd (2014). Landelijk Kader Forensische Diagnostiek Jeugd: Richtlijnen en afspraken ten aanzien van de inhoud, organisatie, samenwerking en kwaliteitseisen. Gedownload op 22 januari 2020 van https://www.nvo.nl/bestanden/Bestanden_nieuwe_website_2015_-_2016/Berichten/7976-1/Landelijk_Kader_Forensische_Diagnostiek_in_de_Jeugdzorg.pdf 

Lang, G., & Molen, T., van der. (2003). Psychologische gesprekvoering. Een basis voor hulpverlening. Uitgeverij Nelissen.

Lange, M. de, Matthys, W., Foolen, N., Addink, A., Oudhof, M., & Vermeij, K. (2013). Richtlijn Ernstige gedragsproblemen voor jeugdhulp en jeugdbescherming. Beroepsvereniging van Professionals in Sociaal Werk, Nederlands Instituut van Psychologen, Nederlandse vereniging van pedagogen en onderwijskundigen.

Lunenburg, F. C. (2011). Decision making in organizations. International Journal of Management, Business, and Administration, 15, 1-9. 

Maurer, J., & Westermann, G. (2007). Beter communiceren in de hulpverlening, het Dialoogmodel als leidraad. Bohn Stafleu Van Loghum.

Meij, H. (2011). De basis van opvoeding en ontwikkeling. Nederlands Jeugdinstituut.

Merkel-Holguin, L., Nixon, P., & Burford, G. (2003). Learning with families: A synopsis of FGDM research and evaluation in child welfare. Child Protection, 18, 2-11.

Miller, W. R., & Rollnick, S. (2002). Motivational interviewing: Preparing people for change. The Guilford Press.

Mollon, B., Chong, J. J. R., Holbrook, A. M., Sung, M., Thabane, L., & Foster, G. (2009). Features predicting the success of computerized decision support for prescribing: A systematic review of randomized controlled trials. British Medical Journal Medical Informatics and Decision Making, 9, 11.

Moonen, X., & Wissink, I. (2015). Signalering van kinderen die functioneren op het niveau van een LVB in het basisonderwijs. Landelijk Kenniscentrum LVB.

Mosteiro, A., Beloki, U., Sobremonte, E., & Rodríguez, A. (2018). Dimensions for argument and variability in child protection decision-making. Journal of Social Work Practice, 32, 169-187.https://doi.org/10.1080/02650533.2018.1439459 

Nederlands Jeugdinstituut (2013). Themadossier verstandelijk beperkte ouder. Geraadpleegd op 14-3-2014, via http://www.nji.nl/Verstandelijk-beperkte-ouder.

Nouwen, E., Decuyper, S., & Put, J. (2012). Team decision making in child welfare. Children and Youth Services Review, 34(10), 2101-2116. https://doi.org/10.1016/j.childyouth.2012.07.006

Oomen, K. (2010). Kwetsbaar ouderschap en hulpverlening: samen kansen creëren. Hoe omgaan met kansarme ouders met een verstandelijke beperking? (masterthesis). Universiteit Gent, Faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen.

Oude Breuil, B. (2005). De Raad voor de Kinderbescherming in een multiculturele samenleving. Boom Juridische Uitgevers.

Pameijer, N., & Draaisma, N. (2011). Handelingsgerichte diagnostiek in de jeugdzorg: Een kader voor besluitvorming. Acco.

Pas, A. van der (2012). Handboek Methodische ouderbegeleiding: Naar een psychologie van ouderschap. SWP.

Pels, T. (2000), Opvoeding en integratie. Een vergelijkende studie van recente onderzoeken naar gezinsopvoeding en pedagogische afstemming tussen gezin en school. Van Gorcum.

Pels, T., Distelbrink, M., & Postma, L. (2009). Opvoeding in de migratiecontext. Review van onderzoek naar de opvoeding in gezinnen van nieuwe Nederlanders. Verwey-Jonker Instituut.

Pijnenburg, H. M. (1996). Psychodiagnostic decision-making within clinical conferences. Exploring a domain (proefschrift). NICI.

Pijnenburg, H. M. (2010). Zorgen dat het werkt. In H. M. Pijnenburg (Ed.), Zorgen dat het werkt: Werkzame factoren in de zorg voor jeugd (pp. 11-59). SWP.

Pijnenburg, H. M., & Hattum, M. van (2013). Integratief Werkzame Factorenmodel voor de jeugdsector. Intern rapport. HAN/Lectoraat Werkzame Factoren in de Zorg voor Jeugd.

Pi-Research & Van Montfoort (2009). Handboek Deltamethode Gezinsvoogdij: Methode voor de uitvoering van de ondertoezichtstelling van minderjarigen. Jeugdzorg Nederland.

Poel, Y. te, Geraci, D., Driel, J. van, & Termaat, P. (2012). Interculturele diagnostiek bij kinderen en jongeren. NVO en NIP.

Practicewise (2012). The MAP: Process guide. Geraadpleegd op 12-4-2012, via www.practicewise.com.

Prochaska, J. O., DiClemente, C. C., & Norcross, J. C. (1992). In search of how people change: Applications to addictive behaviors. American Psychologist, 47, 1102-1114.

Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling (2011). Migratiepolitiek voor een open samenleving. Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling.

Rijbroek, B., Kooymans, E., Bartelink, C. & Kooijman, K. (2020). Samen werken aan feitenonderzoek: Een studie naar verbeterpunten voor participatie, kwaliteit van feitenonderzoek en rapportage. Utrecht: Nederlands Jeugdinstituut. 

Rijksoverheid (2013). Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling. Geraadpleegd op 28-8-2020, via https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/huiselijk-geweld/meldcode.

Rijsdijk, L. E., Hofhuis, J., Den, L. M. ten, & Vries, S. de (2015). Interprofessioneel samenwerken in sociale wijkteams: Succesfactoren en implicaties voor onderwijs. Hogeschool Windesheim. Geraadpleegd op 24-1-2020, via https://hbo-kennisbank.nl/details/sharekit_windesheim:oai:surfsharekit.nl:befcb3e2-dc49-4f5a-a9b1-de614c132147 

Rispens, J., Goudena, P. P., & Groenendaal, J. J. M. (1994). Preventie van psychosociale problemen bij kinderen en jeugdigen. Bohn Stafleu Van Loghum.

Roeden, J., & Bannink, F. (2012). Handboek Oplossingsgericht werken met licht verstandelijk beperkte cliënten. Pearson.

Rohlof, H., Loevy, N., Sassen, L., & Helmich, S. (2003). Het culturele interview. In R. Borra, R. van Dijk, & H. Rohlof (Eds.), Cultuur, classificatie en diagnose. Cultuursensitief werken met de DSM-IV (pp. 251). Bohn Stafleu Van Loghum.

Rooijen, K. van, & Bartelink, C. (2010). Gebruik van instrumenten in de praktijk. Nederlands Jeugdinstituut.

Rot, E. J. W. (2013). Handreiking Balans in Beeld. Jeugdigen met een licht verstandelijke beperking uitdagen, zonder hen te overvragen of ondervragen. Kennisplein Gehandicaptensector.

Sackett, D. L., Straus, S. E., Richardson, W. S., Rosenberg, W., & Haynes, R. B. (2000). Evidence-based medicine: How to practice and teach EBM (2nd ed.). Churchill Livingstone.

Schans, D. (2008). Solidariteit tusen generaties. Beeldvorming allochtonen/autochtonen genuanceerd. DEMOS, 24(6). 

Shlonsky, A., & Saini, M. (2011). Family Group Decision-Making for Children at Risk of Child Maltreatment. Paper presentation on the Society for Social Work and Research 15th Annual Conference. Geraadpleegd op 15-4-2011, via http://sswr.confex. com/sswr/2011/webprogram/Paper15013.html.

Smithgall, C., Jarpe-Ratner, E., Gnedko-Berry, N., & Mason, S. (2015). Developing and testing a framework for evaluating the quality of comprehensive family assessment in child welfare. Child Abuse & Neglect, 44, 194–206. https://doi.org/10.1016/j.chiabu.2014.12.001

Sobell, M., & Sobell, L. (2000) Stepped care as a heuristic approach to the treatment of alcohol problems. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 68, 573-579.

Spanjaard, H. & Slot, W. (2015). Tijden veranderen, ontwikkelingstaken ook. Een ‘update’ van het competentiemodel. Kind en Adolescent Praktijk, 3, 14-21. https://doi.org/10.1007/s12454-015-0029-0

Spratt, T., Devaney, J., & Hayes, D. (2015). In and out of home care decisions: The influence of confirmation bias in developing decision supportive reasoning. Child Abuse and Neglect, 49, 76-85. https://doi.org/10.1016/j.chiabu.2015.01.015 

Staveren, R. van. (2011). Stand van zaken. Gezamenlijke besluitvorming in de praktijk. Patiëntgerichte gespreksvaardigheden. Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde, 155, 1-5.

Stoop-Rizkallah, I. (2009). Invloed van migratie op de ontwikkelingscyclus van gezinsleden, en op de levenscyclus van het migrantengezin. Presentatie NVRG conferentie ‘Onderweg naar morgen, systemen in transitie’, 18 september 2009.

Sundell, K., & Vinnerljung, B. (2004). Outcomes of family group conferencing in Sweden: A 3-year follow- up. Child Abuse and Neglect, 28, 267-287.

Swift, J. K., & Callahan, J. L. (2009), The impact of client treatment preferences on outcome: A meta-analysis. Journal of Clinical Psychology, 65(4), 368-381.

Tak, J. A., Bosch, J. D., Begeer, S. M., & Albrecht, G. (2014). Handboek psychodiagnostiek voor de hulpverlening aan kinderen. De Tijdstroom.

Turney, D., Platt, D., Selwyn, J., & Farmer, E. (2011). Social work assessment of children in need: What do we know? Messages from research. University of Bristol.

Verheij, F., Verhulst, F. C., & Ferdinand, R. F. (2007). Kinder- en jeugdpsychiatrie: behandeling en begeleiding. Van Gorcum.

Verheij, F., Westermann, G., & Maurer, J. (2014). Adviseren over en plannen van Jeugdhulp. SWP. 

Vijver, F. J. R. van de (Ed.) (2001). Deskundigen over het testen van etnische minderheden. Art. 1/NIP.

Vink, R., Wolff, M. de, Broerse, A., & Kamphuis, M. (2020). Richtlijn Kindermishandeling voor jeugdhulp en jeugdbescherming. Beroepsvereniging van Professionals in Sociaal Werk, Nederlands Instituut van Psychologen, Nederlandse vereniging van pedagogen en onderwijskundigen. 

Visser, C, & Schlundt Bodien, G. (zonder datum). Oplossingsgericht helpen, sturen, trainen en instrueren. Het 4SFC-model: vier oplossingsgerichte competenties. Gedownload op 22 januari 2020 van https://progressiegerichtwerken.com/wp-content/uploads/2012/08/artikel-4-SFC.pdf 

Vitree (2010). Licht verstandelijke beperking. Praktische tips voor herkennen. Lelystad: Vitree.

Vries, M. de, Holland, R. W., & Witteman, C. L. M. (2008). Fitting decisions: Mood and intuitive versus deliberative decision strategies. Cognition and Emotion, 22, 931-943. https://doi.org/10.1080/02699930701552580 

Welmers-Van de Poll, M. J., Roest, J. J., Stouwe, T. van der, Akker, A. L. van den, Stams, G. J. J. M., Escudero, V., Overbeek, G. J., & Swart, J. J. W. de (2017). Alliance and treatment-outcome in family-involved treatment for youth problems: A three-level meta-analysis. Clinical Child and Family Psychology Review, 21(2), 146-170. 

Wit, M. de, Moonen, X., & Douma, J. (2011). Richtlijn Effectieve Interventies LVB. Aanbevelingen voor het ontwikkelen, aanpassen en uitvoeren van gedragsveranderende interventies voor jeugdigen met een licht verstandelijke beperking. Landelijk Kenniscentrum LVB.

Witteman, C., Heijden, P. van der, & Claes, L. (2014). Psychodiagnostiek: het onderzoeksproces in de praktijk. De Tijdstroom. 

Youth in Action. (2009). De kracht van jeugdigen. Diversiteit in jeugdbeleid. Nederlands Jeugdinstituut.

Yperen, T. van (2013). Met kennis oogsten: Monitoring en doorontwikkeling van een integrale zorg voor jeugd (oratie). Rijksuniversiteit Groningen.

Yperen, T. van, Booy, Y., & Veldt, M. C. van der (2003). Vraaggerichte hulp, motivatie en effectiviteit jeugdzorg. NIZW Jeugd.

Yperen, T. van, & Steege, M. van der (2006). Voor het goede doel: werken met hulpverleningsdoelen in de jeugdzorg. SWP.

Yperen, T. van, Steege, M. van der, Addink, A., & Boendermaker, L. (2010). Algemeen en specifiek werkzame factoren in de jeugdzorg: Stand van de discussie. Nederlands Jeugdinstituut.

Yperen, T. van, & Veerman, J. W. (2008). Zicht op effectiviteit: Handboek voor praktijkgestuurd effectonderzoek in de jeugdzorg. Eburon.

Yperen, T. van & Veerman, J.W. (2008). Zicht op effectiviteit: Handboek voor praktijkgestuurd effectonderzoek in de jeugdzorg. Delft: Eburon. 

Zee, J. van, & Doorenbos, N. (2020). Acht aanbevelingen voor Veilig Thuis door jongeren. Augeo Foundation.

Zoon, M. (2013). Wat werkt bij jeugdigen met een licht verstandelijke beperking? Nederlands Jeugdinstituut.

Zoon, M., & Foolen, N. (2013). Wat werkt bij licht verstandelijk beperkte ouders? Nederlands Jeugdinstituut.