Interventies

Toelichting op de aanbeveling

Gebruik voor het bevorderen van een veilige gehechtheidsrelatie bij jonge kinderen (tot ongeveer 7 jaar) preventieve interventies die in de thuissituatie ingezet worden en als erkend opgenomen zijn in de databank Effectieve jeugdinterventies. Ouders en jonge kinderen die tot een risicogroep behoren, zijn gebaat bij interventies die zich specifiek op deze risicogroep richten.

In Nederland zijn vier erkende preventieve interventies beschikbaar die de ontwikkeling van veilige gehechtheid bij jonge kinderen (tot ongeveer 7 jaar) bevorderen door de ouderlijke sensitiviteit te verbeteren. Dit zijn Video-feedback Intervention to promote Positive Parenting and Sensitive Discipline (VIPP-SD, 0-6 jaar), Basic Trustmethode (2-17 jaar), Kortdurende Video-Hometraining (K-VHT, 0-4 jaar) en Shantala Babymassage individueel.

Preventieve interventies

De volgende preventieve interventies zijn beschikbaar om de ontwikkeling van een veilige gehechtheidsrelatie bij jonge kinderen (tot ongeveer 12 jaar) te bevorderen door de sensitiviteit te verbeteren van ouders in specifieke risicogroepen:

VIPP-SD voor ouders met adoptie- en pleegkinderen (0-6 jaar) en ouders met zware opvoedproblemen.
Basic Trustmethode voor ouders met adoptie- en pleegkinderen (2-17 jaar).
Ouder-baby interventie voor moeders met een depressie in het eerste jaar na de bevalling.
VoorZorg voor alleenstaande tienermoeders, vanaf 28 weken zwangerschap.
Parent-Child Interaction Therapy (PCIT) voor ouders van kinderen ernstige gedragsproblemen (2-8 jaar).
Preventieve Interventie voor Pleeg- en Adoptieouders (PIPA) voor ouders van pleeg- of adoptiekinderen (0-4 jaar).
Nederlandse Interventie Kortdurend op Atypisch oudergedrag (NIKA) voor ouders van kinderen met verhoogd risico op gedesorganiseerde gehechtheid (0-6 jaar).
Mentalization Based Treatment voor Kinderen (MBT-K, 5-12 jaar).

Zie ook de databank Effectieve jeugdinterventies (DEI) op de site van het Nederlands Jeugdinstituut en onderstaande tabellen voor meer informatie over de interventies.

Tabel: Preventieve interventies die de ontwikkeling van veilige gehechtheid bij jonge kinderen (0-7 jaar) bevorderen

Interventie	Doel	Doelgroep	Erkenningsniveau	Onderzoek
VIPP-SD (Juffer et al., 2016; 2008)	Verbeteren van de opvoedingsvaardigheden van de opvoeder waardoor positieve interacties toenemen en gedragsproblemen voorkomen of verminderd worden	Opvoeders met problemen bij sensitief opvoeden of grenzen stellen bij kinderen tussen 0 en 6 jaar	DEI: effectief volgens sterke aanwijzingen N.B. Deze erkenning is ouder dan 5 jaar. De erkenningscommissie beoordeelt deze interventie opnieuw.	De effectiviteit op het bevorderen van sensitief opvoedingsgedrag is aangetoond in twaalf gecontroleerde onderzoeken (RCT’s) in Nederland en diverse andere landen.
Basic Trustmethode (Polderman et al., 2016)	Terugdringen van de gedrags- of emotionele problemen door de gehechtheidsrelatie te versterken	Ouders van (adoptie- en pleeg)kinderen van 2-17 jaar, met (ernstige) gedragsproblemen en/of emotionele problemen	DEI: effectief volgens eerste aanwijzingen.	Er zijn een pilotonderzoek en twee veranderingsonderzoeken uitgevoerd met positieve effecten op gehechtheid en internaliserend en externaliserend probleemgedrag bij het kind.
K-VHT (0-4) (Eliëns & Prinsen, 2017)	Verbeteren van de opvoedingsvaardigheden van de ouder	Ouders met opvoedingsvragen over kinderen tot 4 jaar	DEI: goed onderbouwd. N.B. Deze erkenning is ouder dan 5 jaar. De erkenningscommissie beoordeelt deze interventie opnieuw.	Een kleine RCT in gezinnen met een huilbaby laat zien dat moeders het huilen van hun kind minder negatief ervaren, en dat hun sensititviteit verbetert. Twee studies bij ouders van prematuur geboren kinderen tonen positieve effecten op de sensitiviteit aan.
Shantala babymassage (individueel, via de JGZ)	Verbeteren van het contact tussen moeder en kind. De interventie combineert babymassage met opvoedingsvoorlichting in drie huisbezoeken.	Moeders met een verhoogd risico op laagsensitief opvoedgedrag, en met een baby in de leeftijd van 6 weken tot 9 maanden	DEI: goed onderbouwd.	Uit een procesevaluatie met 85 gezinnen (ook multiprobleemgezinnen) blijkt dat ouders positief zijn over de cursus en volgens hen is hun kind rustiger geworden.

Preventieve interventies die de ontwikkeling van veilige gehechtheid bij jonge kinderen (tot en met 7 jaar) bevorderen

In Nederland zijn diverse interventies erkend die de ontwikkeling van een veilige gehechtheidsrelatie bij jonge kinderen (tot en met 7 jaar) stimuleren. De VIPP-SD (Juffer et al., 2016; 2017), Basic Trustmethode (Polderman et al., 2016; Van der Ham, 2019) en Kortdurende Video Home Training (K-VHT) zijn interventies waarbij ouders in de thuissituatie videofeedback en psycho-educatie krijgen om het gewenste opvoedgedrag bij de ouder (meestal de moeder) te versterken. Shantala babymassage is een individuele voorlichting die een JGZ-verpleegkundige bij moeders thuis aanbiedt. De verpleegkundige stimuleert moeders hiermee op een positieve manier om contact te maken met hun baby. De VIPP-SD en de Basic Trustmethode zijn beide bewezen effectief, de andere interventies zijn alleen theoretisch onderbouwd.

Uit een meta-analyse van Bakermans-Kranenburg et al. (2003) blijkt dat met name kortdurende interventies gericht op het verbeteren van de sensitieve opvoedingshouding van de ouder effectief zijn.

Zulke interventies blijken goed te werken met gebruik van videofeedback. Dat wil zeggen: de trainer filmt de ouder in de alledaagse omgang met het kind en selecteert daaruit situaties waarin de ouder positief en sensitief op het kind reageerde. Door het positieve gedrag van de ouder uit te vergroten en de aandacht te vestigen op de positieve effecten van dat gedrag op het kind, stimuleert de trainer de ouder om zulk gedrag veel vaker te laten zien. Dankzij de videofeedback verbeteren ouders hun eigen gedrag naar hun kind, en het kind reageert daar positief op: het gaat zich na verloop van tijd veilig hechten aan de ouders. Ook voor pleeg-/stief- en adoptieouders kunnen deze interventies een goed middel zijn, ook als voorbereiding op de komst van hun kind.

Preventieve interventies voor specifieke risicogroepen

De interventies uit onderstaande tabel zijn preventief in de zin dat het doel is om een veilige gehechtheidsrelatie bij kinderen (0 tot 12 jaar) te stimuleren. Het belangrijkste verschil met de hierboven genoemde interventies is dat ze bedoeld zijn voor ouders en kinderen uit specifieke risicogroepen. Denk aan ouders van adoptie- of pleegkinderen tot 4 jaar (PIPA) of moeders met een depressie (Ouder-baby interventie), ouders van kinderen met ernstige gedrags- en emotionele problemen (PCIT) of gezinnen waar mishandeling of verwaarlozing plaatsvindt (NIKA).

Twee interventies uit de eerdere tabel, komen ook hier terug: de Basic Trustmethode en de VIPP-SD. Deze interventies kun je namelijk zowel meer universeel als bij een specifieke risicogroep inzetten. De VIPP-SD en Basic Trustmethode kun je allebei inzetten bij adoptie- en pleegkinderen. De VIPP-SD kent nog meer specifieke toepassingen, bijvoorbeeld bij zware opvoedproblemen of ouders met een eetstoornis. Alle interventies worden aangeboden door aanbieders van specialistische jeugdhulp. De enige uitzondering is Voorzorg. Dat voert een JGZ-verpleegkundige uit. In onderstaande tabel volgt een overzicht van de interventies.

Tabel: Preventieve interventies voor specifieke risicogroepen

Interventie	Doel	Doelgroep	Erkenningsniveau	Onderzoek
VIPP-SD (Juffer et al., 2016; 2008)	Verbeteren van de opvoedingsvaardigheden van de opvoeder zodat positieve interacties toenemen en gedragsproblemen voorkomen of verminderd worden	Opvoeders met problemen bij sensitief opvoeden of grenzen stellen bij kinderen tussen 0 en 6 jaar. Ook geschikt voor adoptie- en pleegkinderen, en voor gezinnen met zware opvoedproblemen	DEI: effectief volgens sterke aanwijzingen. N.B. Deze erkenning is ouder dan 5 jaar. De erkenningscommissie beoordeelt deze interventie opnieuw.	De effectiviteit op het bevorderen van sensitief opvoedingsgedrag is aangetoond in twaalf gecontroleerde onderzoeken (RCT’s) in Nederland en diverse andere landen.
Ouder-baby interventie (Van Doesum et al., 2008)	Verbeteren van de sensitieve responsiviteit bij de moeder	Moeders van een baby tot en met 12 maanden met een (post-partum) depressie	DEI: effectief volgens eerste aanwijzingen	Een RCT toont een positief effect op de sensitiviteit van de moeder en de gehechtheidsrelatie tussen moeder en kind.
Basic Trustmethode (Polderman et al., 2016)	Terugdringen van de gedrags- of emotionele problemen door de gehechtheidsrelatie te versterken.	Ouders van (adoptie- en pleeg)kinderen van 2-17 jaar, met (ernstige) gedragsproblemen en/of emotionele problemen	DEI: effectief volgens eerste aanwijzingen	Er zijn een pilotonderzoek en twee veranderingsonderzoeken uitgevoerd met positieve effecten op gehechtheid en internaliserend en externaliserend probleemgedrag bij het kind.
VoorZorg (in de JGZ) (Mejdoubi et al., 2015)	Extra steun bieden aan een specifieke risicogroep om de ontwikkelings- en gezondheidskansen van het kind te vergroten, en het risico op kindermishandeling te verkleinen	Jonge, aanstaande moeders die bij de start niet langer dan 28 weken zwanger zijn en behoren tot een zogenaamde hoogrisicogroep	DEI: effectief volgens goede aanwijzingen	Een RCT toont een positief effect op de sensitiviteit van de moeder en de gehechtheidsrelatie tussen moeder en kind.
PCIT (Eyberg et al., 2001)	Verbetering van de ouder-kindinteractie zodat de gehoorzaamheid van het kind erop vooruitgaat	Ouders van jonge kinderen (2-8 jaar) met ernstige gedragsproblemen en gedragsstoornissen	DEI: effectief volgens goede aanwijzingen.	Een RCT toont een positief effect op de sensitiviteit van de moeder en de gehechtheidsrelatie tussen moeder en kind.
PIPA (Pleegouder- Pleegkind Interventie) (De Zeeuw et al., 2015) / Preventieve Interventie voor Pleeg- en adoptieouders	Ondersteunen bij het opbouwen van een relatie met een jong pleeg- of adoptiekind zodat de kans op een problematische gehechtheidsrelatie en het voortijdig afbreken van de plaatsing afneemt	Ouders bij wie een pleeg- of adoptiekind van 0-4 jaar geplaatst is en die problemen willen voorkomen	DEI: Erkenning is verlopen, opnieuw in opnameprocedure.	Er is een grote RCT uitgevoerd met 126 pleeggezinnen. Ouders in de interventiegroep reageren sensitiever en bieden meer structuur. De kinderen reageren actiever op de pleegouder.
NIKA (Draaisma & Zuidgeest, 2013)	Voorkomen of verminderen van een gedesorganiseerde gehechtheidsrelatie	Gezinnen waarbij sprake is (geweest) van mishandeling, verwaarlozing, huiselijk geweld en/of meervoudige risico's in de opvoedingscontext en waarbij de opvoeder 'verstorend opvoedgedrag' laat zien naar een jong kind (0-6 jaar)	DEI: goed onderbouwd. N.B. Deze erkenning is ouder dan 5 jaar. De erkenningscommissie beoordeelt deze interventie opnieuw.	Nog geen onderzoek in Nederland uitgevoerd
MBT-K (Verheugt-Pleiter, 2009)	Vergroten van het vermogen om te mentaliseren, bij zowel het kind als diens ouder(s), om zo de vorming van een veilige ouder-kindrelatie te stimuleren	Ouders van pleeg- of adoptie kinderen en jongeren van 5-12 jaar, bij wie (ernstige) hechtingsproblematiek vermoed wordt, met negatieve gevoelens over zichzelf en/of anderen, angst- stemmingswisselingen of (zelf)destructief gedrag	DEI: niet opgenomen. KJP: niet opgenomen. Zie link naar de Viersprong.	Nog geen onderzoek in Nederland uitgevoerd
Tijd voor Toontje	Het versterken van de veerkracht van kinderen waarbij de interacties tussen moeder en kind centraal staan.	Kinderen van 0 tot 10 jaar en hun moeders, die in een (vrouwen)opvang verblijven en getuige dan wel slachtoffer zijn (geweest) van huiselijk geweld in het gezin	DEI: goed onderbouwd.	Er is een kwalitatief onderzoek uitgevoerd bij moeders, kinderen en professionals. Resultaten tonen aan dat de meeste kind-doelen behaald worden.