6.1.6. Integrale aanpak vervolgzorg
Toelichting op de aanbeveling
-
Bied een integrale aanpak van vervolgzorg. Werk samen met verschillende partijen, zoals jeugdzorginstellingen, gemeenten, onderwijsinstellingen en werkgevers aan een gestructureerd vervolgzorgprogramma.
Big 5
Uit onderzoek blijkt dat ongeveer 10% van alle 18-jarigen in Nederland jeugdhulp ontvangt. Bij de helft stopt die hulp zodra ze 18 jaar worden. Veel van deze jongeren geven aan dat zij juist in deze periode ondersteuning missen (richtlijn Toekomstgericht werken). Vanuit deze behoefte is de Big 5 aanpak ontwikkeld, in samenwerking met jongeren, ervaringsdeskundigen en professionals. De Big 5 ondersteunt jongeren in de overgang naar volwassenheid op vijf domeinen: support, wonen, school en werk, inkomen en welzijn. Door op deze domeinen te focussen, bouwen zij een stevige basis voor zelfstandig functioneren. De aanpak speelt in op hun specifieke behoeften en uitdagingen, en draagt bij aan ontwikkeling en welzijn (Feather et al., 2024; Kenniscentrum KJP, 2023; Selimi et al., 2023; Wegwijzer Jeugd en Veiligheid, z.d.).
Vijf levensdomeinen
De Big 5 heeft vijf levensdomeinen: support, wonen, school, daginvulling en werk, inkomen en welzijn. Een stevige basis op deze domeinen is van belang voor jongeren om succesvol zelfstandig te kunnen functioneren:
- Support: jongeren hebben behoefte aan een sterk sociaal netwerk om op terug te vallen, vooral tijdens de overgang naar zelfstandigheid. Dit netwerk kan bestaan uit familie, vrienden, leerkrachten en andere vertrouwde personen. Versterk als professional dit netwerk en ondersteun bij het opbouwen van duurzame relaties.
- Wonen: een stabiele woonplek is essentieel om tot rust te komen en je thuis te voelen. Kijk samen met de jongere en het netwerk naar woonwensen en mogelijkheden. Ondersteun bij het vinden en behouden van een passende en betaalbare woning.
- School, daginvulling en werk: een passende opleiding, daginvulling of baan dragen bij aan stabiliteit, zelfwaardering en toekomstperspectief (Selimi et al., 2023). Sluit aan bij de talenten en interesses van de jongere en zoek samen naar mogelijkheden in onderwijs, daginvulling of werk.
- Inkomen: financiële stabiliteit vermindert stress en bevordert zelfstandigheid. Help jongeren inzicht te krijgen in hun financiën en ondersteun bij het opstellen van een budget en spaarplan.
- Welzijn: mentaal en fysiek welzijn is bepalend voor het algehele welbevinden. Ga in gesprek met jongeren over hun gevoelens, hulpvragen en benodigde ondersteuning. Verwijs zo nodig door naar passende hulpverlening (NJi, z.d.-a).
Verdieping en onderbouwing
Jongeren die in instellingen voor jeugdzorg verbleven, met name tussen 2008 en 2013, ervaren vaak moeilijkheden, vooral tijdens het eerste jaar na hun verblijf. Uit een studie van Sondeijker et al. (2020) blijkt dat de beschikbare vervolgzorg veelal ontoereikend is, wat resulteert in problemen bij het oppakken van hun leven na het verblijf. Het onderzoek wijst op een tekort aan passende vervolgzorg voor deze jongeren, wat hun overgang naar zelfstandigheid bemoeilijkt. Jongeren geven aan dat de vervolgzorg te kort en onvoldoende is, niet afgestemd is op hun individuele behoeften, en dat ze zich niet goed voorbereid voelen op het leven na hun verblijf in jeugdzorginstellingen. Vaak bestaat de vervolgzorg slechts uit een kortdurend vertrekprogramma, dat volgens de jongeren van de focusgroepen tekortschiet of niet wordt uitgevoerd zoals besproken. Jongeren benadrukken de behoefte aan betere, langdurigere en meer persoonlijke en praktische voorbereiding op het leven na de jeugdzorg, waarbij zij begeleiding willen van een vertrouwd persoon. Bovendien is er volgens de bevindingen van Sondeijker et al. (2020) behoefte aan vervolgzorg die niet alleen gericht is op directe behoeften, maar ook op langetermijndoelen en toekomstperspectieven van de jongeren. Deze resultaten benadrukken het belang van een verbetering van de vervolgzorg voor jongeren die uit jeugdzorginstellingen komen, met als doel hen effectief te ondersteunen tijdens de overgangsfase naar zelfstandigheid (Prendergast et al., 2024; Sondeijker et al., 2020).
Naast ontoereikende vervolgzorg ervaren jongeren die uit jeugdzorginstellingen komen vaak ook problemen met lange wachtlijsten en beperkte toegang tot vervolgzorg. Uit een recent onderzoek van Pelzer en Winters-van Eekelen (2024) blijkt dat de complexe problematiek van deze jongeren vraagt om intensieve vervolgzorg, maar dat deze dikwijls lastig geboden kan worden vanwege de wachtlijsten. De studie wijst uit dat jongeren en hun ouders soms verwachten dat een opname verlengd wordt vanwege de noodzaak van intensieve vervolgzorg, maar dat het juist van belang is om nieuw aangeleerde vaardigheden in de eigen omgeving te oefenen.
Stichting Het Vergeten Kind (2023) benadrukt dat wanneer jongeren de jeugdhulp verlaten er meestal geen sprake is van enige toekomstplan of vervolgplek. Daarnaast past een groot deel van deze jongeren niet binnen de opgestelde regels voor het verkrijgen van vervolgzorg en wordt er gesproken van een te complexe problematiek. Voor het begeleiden en regelen van vervolgzorg moeten professionals met gemeenten goed samenwerken en de overgang vanuit jeugdhulpinstellingen geregeld worden.
Een sluitende zorgketen, waarin naadloos wordt overgegaan van jeugdhulp met verblijf naar vervolgzorg, blijkt echter niet vanzelfsprekend te zijn. De bevindingen benadrukken de noodzaak om niet alleen de kwaliteit van vervolgzorg te verbeteren, maar ook om de toegang tot vervolgzorg te vereenvoudigen en de wachtlijsten terug te dringen. Dit is essentieel om de overgang naar zelfstandigheid voor deze jongeren te vergemakkelijken en positieve uitkomsten op lange termijn te bevorderen (Pelzer & Winters-van Eekelen, 2024; Prendergast et al., 2024). Een passende vervolgzorg op maat draagt bij aan een hogere mate van betrokkenheid voor onderwijs, opleiding, daginvulling, werk en verlaagt het risico om dak- of thuisloos te worden (Feather et al., 2024).