Welke interventie inzetten
Toelichting op de aanbevelingen
-
Schakel hulp in van het Centrum Seksueel Geweld in de acute fase na seksueel geweld (de eerste zeven dagen). Zie Watchful Waiting Protocol in de tabel met selectieve preventieve interventies.
-
Maak voor het verwerken van posttraumatische stressklachten gebruik van de beschreven psychologische behandelingen, te weten Trauma Focused Cognitive Behavioral Therapy (TF-CBT), Imaginaire Exposure in combinatie met exposure in vivo, Eye Movement Desensitization and Reprocessing (EMDR), Schrijftherapie en/of KIDNET.
-
Betrek het gezin of andere betrokkenen, zoals pedagogisch medewerkers, gezinshuisouders actief bij de behandeling, zorg voor psycho-educatie en ouderbegeleiding en zet zo mogelijk geïndiceerd systemische interventies in.
Diagnostiek en indicatiestelling
Voordat de jeugdprofessional een interventie start om traumagerelateerde problemen te verminderen, is een goede indicatiestelling van belang. Hiervoor zijn betrouwbare en valide meetinstrumenten beschikbaar. Bij de keuze voor het best passende diagnostische instrument speelt een aantal factoren een rol, zoals de leeftijd van het kind, taalbeheersing en cognitieve vaardigheden. Maar ook het doel dat de jeugdprofessional ermee heeft: op wat voor type vraag die een antwoord wil formuleren (onderkennende diagnostiek, classificerende diagnostiek of verklarende diagnostiek) en om welke informatiebron het gaat (kind, ouder(s) en/of andere betrokkenen).
Voor een selectie van betrouwbare en valide meetinstrumenten die helpen bij het stellen van een indicatie, kun je gebruik maken van het Protocol voor classificatie, screening en diagnostiek van trauma- en stressorgerelateerde & dissociatieve stoornissen bij kinderen en adolescenten (Beer et al., 2020). Heeft een kind een verstandelijke beperking? Raadpleeg dan de handreiking Tijdig signaleren en behandelen van trauma- en stressorgerelateerde problemen bij jeugdigen en jongvolwassenen met een licht verstandelijke beperking (Van Kregten et al., 2020).
Effectieve interventies
Er zijn verschillende bewezen effectieve interventies beschikbaar voor de hulp bij of behandeling van traumagerelateerde problemen, of bij het voorkomen ervan:
- Selectieve preventieve interventies die zich richten op het voorkomen van traumagerelateerde problemen.
- Interventies die zich richten op traumaverwerking bij kinderen.
- Interventies voor het gezin/de familie en de context waarin kinderen opgroeien.
- Interventies die benodigde voorwaarden creëren voor traumabehandeling.
- Interventies die zich richten op een specifieke doelgroep.
Dit onderdeel gaat in op verschillende interventies. In de verdieping en onderbouwing staat beschreven wat de verwachte werkzame elementen zijn in traumaverwerkingsbehandelingen.
Selectieve preventieve interventies
Selectieve preventieve interventies richten zich op kinderen die een ingrijpende gebeurtenis hebben meegemaakt, maar nog geen traumagerelateerde problemen ervaren (secundaire preventie). Deze interventies worden veelal in de eerste weken na de ingrijpende en stressvolle levensgebeurtenis ingezet (de acute fase). Bij kinderen en jongeren met een verhoogd risico op stressvolle en ingrijpende levensgebeurtenissen kunnen interventies de kans op traumagerelateerde problemen ook voorkomen. Lees meer over de beschermende factoren en risicofactoren bij het voorkomen van traumagerelateerde problemen. Onderstaande tabel geeft een overzicht van de aanbevolen selectieve preventieve interventies.
Tabel:Selectieve preventieve interventies
| Naam van de interventie | Doel van de interventie | Methode | Primaire doelgroep | Niveau van bewijs |
|---|---|---|---|---|
| Slachtoffers van (online) seksueel geweld in de acute fase psychologische, medische en juridische hulp bieden | Het Watchful Waiting Protocol is ondergebracht bij het landelijk Centrum voor Seksueel Geweld (CSG) | Slachtoffers van seksueel geweld in de acute fase, dat is de eerste week na seksueel geweld | RCT (o.a. Covers et al., 2021) |
| Voorkómen van kindermishandeling en het risico daarop | Langdurige ondersteuning met huisbezoeken, op diverse levensterreinen | Jonge zwangeren met een opeenstapeling van problemen | RCT (Mejdoubi et al., 2015; Mejdoubi. Al., 2015a; Mejdoubi et al., 2015b) |
Interventies voor kinderen
Individuele traumaverwerkingstherapieën zijn bedoeld om traumagerelateerde problemen, zoals herbelevingen, negatieve gedachten en gevoelens, hyperalertheid en vermijdingsgedrag te verminderen. En ook daarmee samenhangende indirecte gevolgen voor zelfbeeld, emotieregulatie en interpersoonlijke regulatie. Ieder kind heeft recht op de best beschikbare zorg en dus een eerstekeus traumabehandeling. Oók kinderen met een ingewikkelde woon- en leefsituatie, kinderen die te maken hebben gehad met meervoudige (interpersoonlijke) traumatisering en kinderen met comorbe problematiek. Aanbevolen wordt om, zo mogelijk – het kind en direct betrokkenen uitgebreid te informeren over alle interventies. Om daarna samen te bepalen welke interventie het meest geschikt is. Zie voor een handreiking bij dit proces de richtlijn Samen beslissen over hulp. Onderstaande tabel geeft een overzicht van de aanbevolen interventies voor traumaverwerking.
Tabel: Individuele psychologische interventies
| Naam van de interventie | Doel van de interventie | Methode | Primaire doelgroep | Niveau van effectiviteit/onderzoek |
|---|---|---|---|---|
| Eye Movement Desensitization and Reprocessing (EMDR) | Verwerken van traumatische herinnering(en) | EMDR-protocol | Kinderen van 0-18 jaar met posttraumatische stressklachten | In 1 of meer RCT’s effectief bevonden (zie o.a. De Roos et al., 2017) |
| Imaginaire Exposure / Exposure in vivo (IE/EiV) | Verwerken van traumatische herinnering(en) | Onderdeel van CGT-behandeling | Kinderen van 6-18 jaar met posttraumatische stressklachten | In 1 of meer RCT’s effectief bevonden (zie o.a. Foa et al., 2013) |
| KIDNET | Verwerken van traumatische herinnering(en) | KIDNET | Kinderen van 6-18 jaar met posttraumatische stressklachten | In 1 of meer RCT’s effectief bevonden (zie o.a. Peltonen & Kangaslampi, 2019) |
| Trauma Focused Cognitive Behavioral Therapy (TF-CBT) | Verwerken van traumatische herinnering(en) | Verwerken en Versterken | Kinderen van 6-18 jaar met posttraumatische stressklachten | In 1 of meer RCT’s effectief bevonden (zie o.a. Diehle et al., 2015) |
| Schrijftherapie | Verwerken van traumatische herinnering(en) | Write Junior | Kinderen van 6-18 jaar met posttraumatische stressklachten | In 1 of meer RCT’s effectief bevonden (zie o.a. De Roos et al., 2017) |
Interventies voor het gezin/andere opvoeders
Wanneer een kind een ingrijpende gebeurtenis heeft meegemaakt, spelen de ouders een belangrijke rol in de verwerking. Er zijn verschillende methodieken beschikbaar die zich naast het kind zelf richten op de ouders, de leefgroep en begeleiders of leerkrachten. Onderstaande tabel geeft een overzicht van de aanbevolen interventies.
Tabel: Interventies voor gezin, familie, context
| Naam van de interventie | Doel van de interventie | Methode | Primaire doelgroep | Niveau van effectiviteit/ onderzoek |
|---|---|---|---|---|
| Zorgen voor Getraumatiseerde Kinderen | Psycho-educatie en vaardigheden versterken | Coppens & Van Kregten (2018) | Ouders en verzorgers | Theoretisch goed onderbouwd, beschrijvende studies. N.B. Deze erkenning is ouder dan 5 jaar. De erkenningscommissie beoordeelt deze interventie opnieuw. |
| Integratieve gehechtheidsbevorderende traumabehandeling voor kinderen (IGT-K) | Met voorbereidende technieken die gehechtheid en zelfregulatie bevorderen, traumaverwerking mogelijk maken om daarna EMDR te kunnen inzetten | IGT-K (Schlattmann et al., 2023) | Kinderen van 6-16 jaar met problemen op het gebied van gehechtheid, trauma, gedrag en emotieregulatie bij wie een eerstekeustraumabehandeling niet lukt, en hun ouders | Effectief volgens eerste aanwijzingen Single Case Experimental Design (SCED) (Schlattman., 2023) |
| Intensieve Traumabehandeling | Verwerken van (een) traumatische herinnering(en) en het verbeteren van opvoedgedrag | Diverse (o.a. ITB, KIT, KINGS, FITT) | Kinderen en ouders en verzorgers | SCED en 1 of meer beschrijvende studies (zie o.a. Hendriks et al., 2018; Mevissen et al., 2020; van Pelt et al., 2021) |
Interventies voor specifieke doelgroepen
Naast individuele traumabehandelingen en interventies voor de directe omgeving zijn er ook interventies voor specifieke doelgroepen. Denk aan slachtoffers van mensenhandel, kindvluchtelingen en asielzoekers. Er is nog onvoldoende wetenschappelijk bewijs voor deze interventies. De onderbouwing gaat in op enkele waardevolle interventies van experts uit de praktijk.
Interventies die kinderen ontvankelijk maken voor traumaverwerking
Soms is een interventie nodig om toe te werken naar een traumaverwerkingsbehandeling. Een kind kan of wil bijvoorbeeld nog niet praten over wat die heeft meegemaakt, of is te sterk ontregeld. Momenteel zijn er geen bewezen effectieve interventies beschikbaar. In de onderbouwing van deze richtlijn staan enkele waardevolle interventies die praktijkexperts adviseren.
Verdieping en onderbouwing
Diagnostiek en indicatiestelling
Het advies aan jeugdprofessionals is om bij klachten die voort kunnen komen uit stressvolle en ingrijpende levensgebeurtenissen de levensgeschiedenis uit te vragen. Hiervoor zijn gevalideerde instrumenten beschikbaar.
De ontwikkelgroep van deze richtlijn, waaraan ook experts uit de praktijk deelnamen, adviseert diagnostische protocollen. Voor de diagnostische beeldvorming en indicatie adviseren we:
- Het protocol voor classificatie, screening en diagnostiek van trauma- en stressgerelateerde & dissociatieve stoornissen bij kinderen en adolescenten te gebruiken (Beer e.a., 2020).
- Trauma- en stressorgerelateerde problemen bij kinderen en jongvolwassenen met een licht verstandelijke beperking tijdig te signaleren en behandelen (Van Kregten e.a., 2020).
Interventies voor kinderen
De interventies in deze richtlijn zijn eerstekeusbehandelingen. Als zo’n interventie onvoldoende effect heeft, stap dan over op een andere eerstekeusbehandeling. Als ook met deze interventie de klachten niet afnemen, overweeg dan om een de tweede- of derdekeusinterventie in te zetten.
Werkzame elementen in traumaverwerkingsbehandelingen
De verschillende interventies voor kinderen hebben een aantal overeenkomstige kenmerken (Kooij e.a., 2022). Deze kenmerken zijn onder te verdelen in technieken en mechanismen.
Werkzame technieken in een traumabehandeling zijn:
- Psycho-educatie.
- Regulatievaardigheden vergroten (relaxatie).
- Ingrijpende en stressvolle gebeurtenis(sen) vaststellen.
- Traumatische herinneringen activeren.
- Exposure aan de traumatische herinnering.
- Huiswerk.
- Cognitieve herstructurering (cognitive shift).
- Het traumaverhaal delen met een ander (social sharing).
- Toekomstperspectief en Evaluatie van de behandeling en leereffect vaststellen.
Werkzame mechanismen in een traumabehandeling zijn:
- Consolidatie.
- (Re)processing van de traumatische herinnering.
- Therapeutische relatie.
- Motivatie.
- Affectmodulatie.
- Integratie en sharing.
Interventies voor het gezin/andere opvoeders
In de richtlijn worden verschillende vormen van intensieve traumabehandeling geadviseerd. Deze hebben meer overeenkomsten dan verschillen. Ze maken veelal gebruik van meerdere traumaverwerkingstechnieken, betrekken het gezin intensief en bieden vaak meerdere sessies op een dag en in een week. De behandelprogramma's hebben als doel om traumatische herinneringen te verwerken en opvoedvaardigheden te verbeteren. Wel zijn er nuanceverschillen tussen de programma’s, met unieke accenten. De behandelprogramma’s worden continu doorontwikkeld.
Overzicht interventies
In onderstaand overzicht vind je de interventies die je kunt gebruiken voor de behandeling van traumagerelateerde problemen.