Interventies bij stemmingsproblemen
Toelichting op de aanbevelingen
-
Bij kinderen met stemmingsproblemen geldt: hoe eerder de hulp wordt ingezet, hoe beter. Betrek zo mogelijk ook de ouders bij de interventie.
-
Houd bij het bieden van hulp rekening met de ernst van de problematiek en de leeftijd van het kind. Geef waar mogelijk zowel het kind als de ouders een keuze tussen enkele interventies, bijvoorbeeld online hulp of face-to-face contact, binnen de jeugdhulp, jeugdbescherming of jeugd-ggz.
-
Vraag bij twijfel om collegiaal advies van de gespecialiseerde zorg. Bied bij kinderen met stemmingsproblemen een of enkele van de interventies aan die in de tabellen staan.
-
Bij kinderen specifiek met een depressie verwijs je naar de gespecialiseerde zorg. Bij een lichte depressieve stoornis zijn de volgende interventies aanbevolen: actief volgen van het kind, het bieden van dagstructurering en mogelijk ook de bovenstaande interventies, zelfhulp of runningtherapie. Afhankelijk van de ernst en duur van de depressieve klachten bestaat de behandeling uit cognitieve gedragstherapie (CGT) of interpersoonlijke therapie (IPT), in uitzonderlijke gevallen gecombineerd met medicatie.
Welke interventies geschikt zijn voor kinderen met stemmingsproblemen, hangt af van de ernst van de problematiek en de leeftijd van het kind. De interventies met de hoogste bewijskracht hebben de voorkeur. In het algemeen geldt ook: hoe eerder de hulp komt, hoe beter. Volg hierbij de stappen van gedeelde besluitvorming (Bartelink, Meuwissen & Eijgenraam, 2017). Als hulpverlener ga je samen met de ouders en het kind na wat de problemen zijn, wat hun wensen en ideeën zijn voor de hulp en welke mogelijkheden zij hebben voor ondersteuning vanuit hun sociale netwerk. Je kunt ze hierbij ook voorlichtingsmateriaal aanreiken. Voor jongeren met een migratie- of vluchtelingenachtergrond zijn beeldverhalen beschikbaar (KJP, 2020).
Het is belangrijk het kind en de ouders de best passende mogelijkheden voor professionele hulp voor te leggen en met hen de voor- en nadelen van deze interventies te bespreken. Bespreek ook de voorkeuren, wensen en verwachtingen van ouders en kinderen, bijvoorbeeld hun voorkeur voor online hulp of face-to-facecontact. Als jeugdprofessional is het je rol om ouders en kind goed te informeren en te bevragen, en goed naar hen te luisteren. Zo kun je samen het proces van gedeelde besluitvorming invulling geven. En samen beslissen jullie welke hulp het beste aansluit bij de vraag of het probleem en hun voorkeuren.
Terugvalpreventie
Terugvalpreventie neemt een belangrijke plaats in bij de behandeling van kinderen, jongeren en jongvolwassenen met een depressie (Zorgstandaard Depressieve stoornissen, 2018). Terugvalpreventie kan bestaan uit het volgende:
- Zelfhulp bevorderen.
- Regelmatige monitoring gedurende meerdere jaren.
- Een terugvalpreventieplan opstellen.
- Specifieke terugvalpreventieprogramma’s en contactinformatie aanbieden bij een dreigende terugval of recidivering; zo kan er eventueel snel een nieuwe behandeling komen.
Stem met de gespecialiseerde zorg af wie wat kan doen om terugval te voorkomen. Volg voor aanwijzingen rondom terugvalpreventie de checklists per leefgebied.
Wat zijn de taken rondom stemmingsproblemen?
In de signalering en aanpak van stemmingsproblemen zijn er verschillende taken. Dit vraagt om afstemming door de verschillende betrokkenen. Bij Samenwerking lees je hier meer over.
Tabel: Interventies voor kinderen van 6 tot 12 jaar met stemmingsproblemen, om te voorkomen dat de problematiek verergert
| Naam interventie | Doel van de interventie | Methode | Primaire doelgroep | Niveau van effectiviteit / onderzoek |
|---|---|---|---|---|
| Vrienden | Voorkomen dat stemmingsproblemen optreden als gevolg van angstklachten. Omgaan met gevoelens van angst en depressie. | Groepsbijeenkomsten of individuele begeleiding. | Kinderen/ jongeren van 4-16 jaar met stemmingsproblemen en angstproblemen, waarbij angstklachten op de voorgrond staan. | Erkend als: effectief volgens sterke aanwijzingen. N.B. Deze erkenning is ouder dan 5 jaar. De erkenningscommissie beoordeelt deze interventie opnieuw. |
| Basic Trustmethode | Terugdringen van problemen door middel van versterking van de gehechtheidsrelatie en opvoedvaardigheden. | Psycho-educatie, ouderbegeleiding aan de hand van video-opnamen. | Kinderen van 2-18 jaar met ernstige gedrags- en/of emotionele problemen in de gehechtheidsrelatie en hun opvoeders in gezinnen of (semi)residentiële voorzieningen. | Erkend als: effectief volgens eerste aanwijzingen. |
| Denken + Doen = Durven | Het verminderen van angstklachten zodat deze geen beperkingen meer vormen voor het dagelijks leven. | Groepsbijeenkomsten of individuele begeleiding. | Kinderen en jongeren van 8-18 jaar met angstklachten of angststoornissen. | Erkend als: effectief volgens sterke aanwijzingen. |
| Pak aan | Verminderen van depressieklachten door onder andere opbouwen positief zelfbeeld, probleemoplossend denken, uitdagen van negatieve gedachten en herkennen van gevoelens. | Individuele begeleiding, groepsbegeleiding. | Kinderen/jongeren van 8-13 jaar met stemmingsproblemen, depressie of dysthymie. |
Deze erkenning is verlopen. |
Tabel: Interventies voor jongeren vanaf 12 jaar met stemmingsproblemen, om te voorkomen dat de problematiek verergert
| Naam interventie | Doel van de interventie | Methode | Primaire doelgroep Kinderen en jongeren voorgezet onderwijs | Niveau van effectiviteit / onderzoek |
|---|---|---|---|---|
| Vrienden | Voorkomen dat stemmingsproblemen optreden als gevolg van angstklachten. Omgaan met gevoelens van angst en depressie. | Groepsbijeenkomsten voor kinderen en jongeren of individuele begeleiding. Ouderbijeenkomsten. | Kinderen en jongeren van 4-16 jaar met stemmingsproblemen en angstproblemen, waarbij angstklachten op de voorgrond staan. | Erkend als: effectief volgens sterke aanwijzingen. N.B. Deze erkenning is ouder dan 5 jaar. De erkenningscommissie beoordeelt deze interventie opnieuw. |
| Denken + Doen = Durven | Het verminderen van angstklachten zodat deze geen beperkingen meer vormen voor het dagelijks leven. | Groepsbijeenkomsten of individuele begeleiding. | Kinderen en jongeren van 8-18 jaar met angstklachten of angststoornissen. | Erkend als: effectief volgens sterke aanwijzingen. |
| De Groeifabriek | Gericht op het verminderen van mentale gezondheidsproblemen bij jongeren met een licht verstandelijke beperking. | Online interventie die de jongeren individueel of in een kleine groep volgen. | Kinderen en jongeren van 12-23 jaar met een licht verstandelijke beperking en bijkomende psychiatrische problematiek. | Erkend als: effectief volgens eerste aanwijzingen. |
| Praten online | Verminderen van depressie- en angstklachten zodat erger wordt voorkomen en de kans op herstel groter is. Subdoelen zijn gericht op het voeren van eigen regie in herstel en het inzetten van hulpbronnen en vaardigheden. | Online hulpverlening via chat. | Jongeren van 12 - 23 jaar met angstklachten en depressieklachten die (nog) niet de stap zetten naar face-to-facehulp. | Deze erkenning is verlopen. |
| Happyles | Bevorderen van welbevinden en geluk ter voorkoming of vermindering van depressieklachten. | Lessen op school, e-learning, online groepscursus en adviesgesprek. | Jongeren van 13-25 jaar op het vmbo of mbo. | Erkend als: goed onderbouwd. |
| Gripopjedip | Verminderen van depressieve klachten om depressie te voorkomen. | Online groepsbegeleiding in chatbox. | Jongeren van 16-25 jaar met stemmingsproblemen. | Erkend als: effectief volgens eerste aanwijzingen.
|
| Op volle kracht (Penn intervention program) | Verminderen van depressieklachten, voorkómen van depressie. | Lessen op school, met componenten van cognitieve gedragstherapie. | Meisjes van 11-14 jaar met depressieklachte | Gunstige onderzoeksuitkomsten (Kindt et al., 2012; Scholte et al., 2013; Wijnhoven et al., 2014.) |
| De D(o)epressie-cursus | Verwerven en versterken van vaardigheden om in het dagelijks leven beter te kunnen functioneren met zo min mogelijk depressieklachten. | Groepsbijeenkomsten, cognitieve gedragstherapeutische technieken. | Jongeren van 16-21 jaar met stemmingsproblemen. | De erkenning is verlopen. |
| Stap op weg (verkorte versie van Do(e)pressie) | Verwerven en versterken van vaardigheden om in het dagelijks leven beter te kunnen functioneren met zo min mogelijk depressieklachten. | GGZ-preventieafdeling. | Jongeren van 14-18 jaar met stemmingsproblemen. | De erkenning is verlopen. |
| STARr-training | Depressieklachten en sociale angst verminderen en verergering voorkomen door:
| Cognitief-gedragstherapeutische groepstraining bestaande uit 5 modules die in verschillende volgordes aangeboden kunnen worden. | Jongeren van 10-20 jaar met depressieve en/of sociale angstklachten. | Gunstige onderzoeksuitkomsten: significante afname van depressieklachten direct na training en zes maanden Gunstige onderzoeksuitkomsten: significante afname van depressieklachten direct na training en zes maanden later (Van den Heuvel et al., 2019). Significante afname van spreekangst en sociale angst direct na en zes weken na Module Act&dare op zichzelf óf in combinatie met module Think of Relax (De Jong et al., 2020). |
*Loket Gezond Leven heeft een overzicht van erkende leefstijlinterventies. De interventies komen uit de Interventiedatabase Gezond en Actief Leven. Dit is een gezamenlijk initiatief van Kenniscentrum Sport & Bewegen en het RIVM.
Verdieping en onderbouwing
De werkgroep heeft interventies geselecteerd die minimaal als ‘theoretisch goed onderbouwd’ zijn opgenomen in de databank Effectieve jeugdinterventies, of die naar voren gebracht zijn door de werkgroep en in wetenschappelijk onderzoek gunstige uitkomsten laten zien. Meer informatie over deze interventies is te vinden in de databank Effectieve jeugdinterventies.