4.1.1. Netwerk in kaart brengen

Steunend netwerk

Om een zelfstandig leven te leiden en een weg te vinden in de samenleving hebben jongeren steun nodig vanuit hun directe omgeving. Het gaat dan om minstens één volwassene die er altijd voor ze is en steunende familie, vrienden en/of kennissen waar ze op terug kunnen vallen. Als professioneel netwerk zet je deze aanhoudende steun voor jongeren op en probeer je die samen te versterken. Naast steun bij hulpvragen kan het contact op zich overigens ook al steunend zijn.

Het idee van steun vragen kan soms op weerstand stuiten of schaamte oproepen. Neem als jeugdprofessional de tijd om uit te leggen waarom verbinding met anderen waardevol is en motiveer de jongeren om anderen te betrekken. Ga met de jongere na op welke momenten die behoefte heeft aan steun, wat die behoeften zijn en hoe de jongere die kan krijgen. Vraag daarnaast na hoe de jongere het zelf vindt om anderen te steunen. Een startpunt voor dit gesprek kan een vraag over de ervaring van de jongere zelf zijn, zoals: ‘Wat doe je als een vriend of je opa hulp nodig heeft?’ Of door aan te geven dat je zelf ook wel eens hulp nodig hebt. Zo laat je zien dat het normaal is om hulp aan je netwerk te vragen en hoe belangrijk steun vanuit het sociale netwerk is. Verken hierbij ook de mogelijkheden in het netwerk van de jongere, en of die zelf makkelijk om hulp vraagt. Voor veel jongeren is dit namelijk niet vanzelfsprekend. 

“Er zijn veel jongeren die zeggen ‘I need no-one’’. Ikzelf was superkoppig: ik kan het allemaal zelf, ik heb geen hulp nodig. Het is aan de hulpverlener om te ontdekken waar de weerstand vandaan komt van het niemand dichtbij willen hebben. Vaak is het angst of zelfbescherming. Het is belangrijk te kijken naar hoe je die koppigheid, dat doorzettingsvermogen, die vasthoudendheid kan inzetten binnen het toekomstperspectief. De hulpverlener kan je helpen met toegeven aan jezelf dat je het moeilijk vindt om je netwerk te betrekken, en samen nadenken over waar andere mensen je mee kunnen helpen.’  - Jongere uit de klankbordgroep

Het kan ook voorkomen dat personen in het netwerk zelf leunen op de jongere, of dat de jongere zich verantwoordelijk voelt voor hen of zich zorgen maakt. Verken dit ook, en ga na hoe de jongere eventueel is te ontlasten zodat er ruimte komt voor diens eigen behoeften en wensen.  

Netwerk verkennen  

Het is belangrijk dat je als jeugdprofessional samen met de jongere, vanaf de start van de begeleiding, verkent welke personen belangrijk zijn, welke betekenis zij hebben en welke rol zij kunnen spelen in het proces van toekomstgericht werken. Wie kan met de jongere meedenken? Wie kent de jongere goed? Dat kunnen familieleden, (ouders van) vrienden, leerkrachten en sportcoaches zijn, of mensen van de kerk, moskee of andere religieuze of vrijwilligersorganisaties waar jongeren naartoe gaan. Ook contacten via social media zijn van belang. Wie staan er allemaal in de telefoon van de jongere?  

“Contacten van jongeren via social media kunnen ook belangrijke bronnen van steun zijn. Daarom is het fijn als ze hun telefoon bij zich kunnen houden, bijvoorbeeld ‘s avonds laat in bed, en dan bijvoorbeeld contact kunnen hebben met iemand uit dat netwerk. Dit vraagt wel om psycho-educatie aan ouders! Want die zijn vaak heel negatief over social media.” - Professional uit de klankbordgroep

Online leefwereld  

Social media horen bij de leefwereld van jongeren. Als professional zul je die wereld moeten leren kennen en serieus nemen (zie ook General Comment25 van het IVRK). Ook in de digitale wereld vind je contacten/relaties die inzicht geven in het netwerk om de jongeren heen, hoe zij van betekenis zijn en welke invloed zij hebben op hoe het met de jongere gaat. Maak daarbij onderscheid tussen de personen die de jongere in het echte leven of alleen via social media kent. Door social media hebben jongeren veel contacten, vaak over de grenzen van de school, buurt, stad of land heen. Houd bij de vraag hoeveel die online contacten kunnen betekenen, dezelfde regels aan als bij contacten in de echte wereld. Stel de vraag: naar wie ga je (virtueel) toe als je plezier wilt hebben, als je over persoonlijke problemen wilt praten, als je wilt gamen, als je zonder geld zit, enzovoort? 

Rol van het netwerk  

Denk bij de verkenning van het netwerk ook aan mensen die in het verleden belangrijk waren, zoals een leerkracht, buren en vrienden van de familie. En kijk vooruit met de jongere. Wat is de mogelijkheid dat contacten in overgangsfasen wegvallen, bijvoorbeeld als ze stoppen met een opleiding. Cruciale vragen bij het verkennen van contacten, ook online, gaan over hoe de jongere het contact beleeft. Schenk daarbij ook aandacht aan mogelijke risico's die sommige contacten met zich meebrengen. Kan de persoon volgens de jongere positief en steunend bijdragen aan het ontwikkelproces? Met welke negatieve invloeden kunnen ze rekening houden? En wat zou het contact kunnen en willen betekenen voor de jongere? Parkeer als jeugdprofessional je eigen aannames en oordelen en bevraag de jongere op wat die zelf belangrijk vindt en wil bereiken. Zo zorg je dat het plan echt van de jongere is.   

Daarnaast kun je samen kijken wie de jongere kan betrekken bij bepaalde gebeurtenissen of toekomstdoelen. Denk aan de terugkeer naar huis, of als de jongere een keuze wil maken waar de omgeving (familie) niet achter staat. Ook specifieke kennis en ervaring van contacten kan van pas komen. Als een jongere bijvoorbeeld wil leren omgaan met uitgaven en schulden, en iemand uit het netwerk heeft hier handigheid in. De steun vanuit het netwerk kan nog verder gaan. Zo kunnen belangrijke contacten ook de belangen van de jongeren behartigen als die dat zelf minder goed kan, bijvoorbeeld vanwege een kwetsbaarheden zoals een lvb.  

Lees meer over de aandachtspunten rond het informeel netwerk bij jongeren met een lvb in de verdieping en onderbouwing.