Gezonde seksuele ontwikkeling bij een lvb

Aangezien kinderen en jongeren met een licht verstandelijke beperking (lvb) grotere seksuele risico’s lopen, ligt de nadruk in de omgeving en opvoeding vaak op ‘bescherming door inperking’ van hun seksuele ontwikkeling. Hierdoor doen kinderen en jongeren met een lbv minder seksuele ervaring op en zijn ze minder goed in staat om bepaalde competenties op dit gebied te ontwikkelen. Als jeugdprofessional is het belangrijk om een goede balans te vinden: bevorder beïnvloedbare beschermende factoren en wees alert op risicofactoren. Gebruik hiervoor eenvoudig taalgebruik dat goed aansluit op de behoeften en het begripsniveau van het kind of de jongere.  

In de begeleiding en behandeling van groepen die bijzonder kwetsbaar zijn, is het belangrijk om rekening te houden met hun specifieke kwetsbaarheden en behoeften. Gebruik hiervoor als uitgangspunt de handvatten voor advies en begeleiding uit Wat is de seksuele ontwikkeling? en de belangrijkste beïnvloedbare factoren die seksuele gezondheid bevorderen. Vul aan met de specifieke aandachtspunten voor verschillende groepen hieronder.  

Handvatten voor advies aan en begeleiding van kinderen en jongeren met een lvb

Voor de seksuele ontwikkeling van kinderen en jongeren met een lvb is het van belang om in het aanspreken aan te sluiten op hun belevingswereld en ontwikkelingsniveau. Houd rekening met een disharmonisch profiel van functioneren (het cognitieve en emotionele ontwikkelingsniveau kan op verschillende domeinen uiteenlopen). Dit heeft consequenties voor de begeleiding en behandeling. Praat over seksualiteit in concrete taal, zónder nuances, verhullend taalgebruik of beeldspraak, en mét concrete voorbeelden. Een kind of jongere met een lvb begrijpt beeldspraak of verhullend taalgebruik (denk bijvoorbeeld aan ‘met elkaar naar bed gaan’) namelijk minder goed of vat het heel letterlijk op. Spreek dus duidelijke taal. Geef handelingsalternatieven en herhaal veel. Een interventie die goed aansluit is ‘Praten over seks’ van Paulien van Doorn (inclusief werkboek voor de cliënt; zie voor meer interventies Aanpak en interventies). 

Ouders en opvoeders vinden het lastig om over seksualiteit en relaties te praten. Daardoor bestaat het risico dat dit niet of nauwelijks gebeurt. Als jeugdprofessional kun je een belangrijke bijdrage leveren aan de kennis van jongeren met een licht verstandelijke beperking door het gesprek aan te gaan en hen te helpen bij het opdoen van kennis over seksualiteit. De kennis die jongeren aangereikt krijgen, moet eenvoudig zijn en goed aansluiten op hun behoeften en begripsniveau (De Wit et al., 2011; Douma, 2018). Kortom:  

• Gebruik korte zinnen van ongeveer vijf woorden.
• Gebruik concrete woorden, zonder kinderachtig te praten (bijvoorbeeld piemel, vagina).
• Definieer begrippen (bijvoorbeeld seks, vrijen, zoenen, knuffelen).
• Vraag naar de betekenis van begrippen en vul aan.
• Sluit aan bij het taalgebruik van het kind of de jongere door dezelfde woorden te gebruiken.
• Praat rustig.
• Stel één vraag tegelijk.
• Geef het kind of de jongere tijd om te antwoorden.
• Gebruik geen figuurlijk taalgebruik, zoals spreekwoorden, woordspelingen en cynisme.
• Zorg dat non-verbale en verbale informatie overeenkomen.
• Ga na of het kind of de jongere je begrepen heeft. Vraag bijvoorbeeld of het in eigen woorden kan vertellen wat je gezegd hebt.
• Gebruik visuele ondersteuning, zoals foto’s, tekeningen of pictogrammen (sclera.be biedt pictogrammen over seksualiteit en relaties).