Gezonde seksuele ontwikkeling 0-6 jaar

Het is belangrijk dat ouders goede informatie hebben, zodat zij zich niet onnodig zorgen maken, seksueel gedrag niet onnodig problematiseren of bestraffen, de seksuele ontwikkeling van hun kind kunnen monitoren en seksueel gedrag kunnen bijsturen, begrenzen en corrigeren als dat nodig is.  

Als jeugdprofessional kun je het onderwerp benoemen en bespreken. Geef de ouders bijvoorbeeld folders mee, zoals De seksuele ontwikkeling van kinderen 0-18 jaar (Rutgers), Seksuele opvoeding van kinderen 0-6 jaar (Rutgers) of Over de grens. Seksueel opvoeden met het Vlaggensysteem (Sensoa en Movisie).  

Veelgestelde vragen of zorgen van ouders met kinderen in deze leeftijdsfase:  

• Mijn kind van 2 jaar speelt voortdurend met zijn plassertje, is dat normaal?
• Mijn dochter van 3 jaar wil mijn geslachtsdelen aanraken als ik in bad zit, kan ik dat toestaan?
• Mijn zoon van 5 jaar loopt voortdurend rond in vrouwenkleren, is hij homoseksueel?
• Mijn dochter van 6 jaar speelt seksuele spelletjes, hoever mag ze hierin gaan?  

Stappen om ouders te begeleiden 

1. Bespreek. Vraag de ouders of ze vragen of zorgen hebben over de seksuele ontwikkeling of het seksuele gedrag van hun kind. Benoem eventuele eigen vragen of gedrag dat je zelf ziet. Laat zien dat het een onderwerp van gesprek is, zet het op de agenda.
2. Neem vragen en zorgen serieus. Maken ouders zich zorgen of hebben ze vragen, laat ze dan vertellen hoe zij aankijken tegen het seksuele gedrag van hun kind. Vraag of ze zelf oplossingen of ideeën hebben.   
3. Vraag door. Vraag naar feiten en naar zichtbaar gedrag. Let op: spreek de ouders niet op een beschuldigende manier aan, maar leg uit dat het belangrijk is om de situatie goed in beeld te krijgen. Waar maken de ouders zich vooral zorgen om?   
4. Neem criteria door. Gebruik de informatie over de seksuele ontwikkeling (zie Wat is de seksuele ontwikkeling?) en waar nodig de criteria van het Vlaggensysteem om te beoordelen of het gaat om een gezonde seksuele ontwikkeling/gezond seksueel gedrag of om een zorgelijke seksuele ontwikkeling of zorgelijk seksueel gedrag. Gebruik het Vlaggensysteem en de folder Over de grens (Sensoa/Movisie) om een adequate pedagogische reactie te bepalen. Werk waar nodig multidisciplinair samen bij om seksueel gedrag te beoordelen en een adequate pedagogische reactie te kiezen. Leg uit hoe je het gedrag interpreteert. Gebruik bijvoorbeeld de tips hieronder om te reageren op vragen en zorgen over gezond seksueel gedrag.
5. Bepaal de vorm van begeleiding. Vraag de ouders hoe ze ondersteund willen worden. Waar willen ze vooral hulp bij? Geef ouders tips om regels te stellen en het gedrag te begeleiden. Vertel ze dat het kan helpen om het gedrag van hun kind tijdelijk te monitoren, bijvoorbeeld door bij te houden wanneer hun kind het seksuele gedrag vertoont, in welke situatie en hoe vaak. Ouders kunnen zo tijdig ingrijpen als het ongewenste gedrag zich blijft voordoen. Als jeugdprofessional kun je tijdens een volgend gesprek de observaties van de ouders bespreken. Benoem het als voor bepaald gedrag een behandeling of verder onderzoek nodig is en zoek de juiste behandeling en/of gespecialiseerde professional. 

Tips om te reageren op vragen en zorgen over gezond seksueel gedrag 

• Leg de functie van seksueel gedrag uit: leg uit dat het seksuele gedrag veel voorkomt en een functie heeft voor het kind. Kinderen die hun eigen geslachtsdelen aanraken, ontdekken bijvoorbeeld hun eigen lichaam en eigen gevoelens (wat voelt fijn en wat niet). Jongens die in vrouwenkleren rondlopen, experimenteren met hun genderidentiteit. Deze gedragingen horen bij een gezonde seksuele ontwikkeling en hoef je dus niet af te leren.
• Leg uit dat gedrag vanzelf overgaat: vertel ouders dat het (gezonde) seksuele gedrag meestal na verloop van tijd vanzelf weer overgaat. Ouders hoeven daarom geen overmatige aandacht te besteden aan het seksuele gedrag (zoals geslachtsdelen aanraken). Kom in een volgend gesprek terug op de vraag of zorg van de ouder, zodat je kunt monitoren of het gedrag inderdaad stopt.
• Leg uit wat een adequate reactie is: soms reageren ouders in paniek op seksueel gedrag, terwijl dit niet nodig is. Bij gezond seksueel gedrag is het adequaat om er geen overmatige aandacht aan te besteden of het te benoemen zonder in te grijpen. Als ouders gezond seksueel gedrag bestraffen of afkeuren, is het goed om door te vragen. Soms is er paniek, soms zijn persoonlijke normen en waarden in het spel. Vraag de ouders hoe ze op het gedrag hebben gereageerd, welk gedrag ze ontoelaatbaar vinden en waarom. Gebruik de criteria van het Vlaggensysteem en de gezonde seksuele ontwikkeling uit Wat is de seksuele ontwikkeling?. Benoem in deze leeftijdsfase dat het gedrag voor het kind geen seksuele lading heeft, maar bijdraagt aan (bijvoorbeeld) het ontdekken van het eigen lichaam of de eigen gevoelens. Leg uit dat bestraffen of afkeuren van gezond gedrag onbedoeld een negatief effect op de ontwikkeling van het kind kan hebben.