Gezonde seksuele ontwikkeling 12-23 jaar

In de leeftijd van 12-23 jaar kunnen zowel jongeren zelf als hun ouders vragen of zorgen hebben. De centrale thema’s voor deze leeftijdsgroep zijn: relaties en verliefdheid, zelfbeeld, lichaamsbeeld, seksuele oriëntatie, genderidentiteitsontwikkeling, seksuele gevoelens/opwinding, online/offline seksueel gedrag (masturbatie, zoenen, voelen onder de kleren, elkaar bevredigen, geslachtsgemeenschap, orale/anale seks, porno, sexting, grooming, dating), kinderwens, anticonceptie, soa’s, (ongeplande) zwangerschap, wensen en grenzen/weerbaarheid en seksuele grensoverschrijding, omgang met media, en positieve en negatieve ervaringen. Wijs jongeren die daar behoefte aan hebben op betrouwbare informatie, zoals de website, de spreekuren en de infolijn van Sense.  

Veelgestelde vragen van jongeren in de puberteit

• Hoe weet ik of ik een soa heb?
• Hoe ziet een vrouwen- of mannenlichaam eruit?
• Hoe vertel je iemand dat je verliefd op diegene bent?
• Mijn penis is een beetje krom, is dat normaal?
• Mijn borsten zijn zo klein, komt dit nog goed?
• Hoe lang duurt een normale ongesteldheid en hoeveel kramp heb je dan?
• Als je de pil een paar maanden doorslikt en vervolgens een paar dagen vergeet, hoeveel kans heb je dan om zwanger te worden?
• Als ik moet blozen als iemand van hetzelfde geslacht naar me kijkt, ben ik dan homoseksueel? 

Veelgestelde vragen van jongeren vanaf 15 jaar 

• Hoe weet ik of ik een soa heb?
• Wat moet ik doen als ik onveilige seks heb gehad of zwanger ben?
• Wat moet ik doen als een ander een naaktfoto van mij heeft doorgestuurd?
• Ik ben verliefd op iemand met een ander geloof, hoe vertel ik dit aan mijn ouders? Zij keuren dit nooit goed.
• Welke anticonceptie is de beste voor mij?
• Wat doe ik als mijn vriend(in) vreemdgaat?
• Mijn vriend(in) wil geen seks met mij terwijl ik daar wel behoefte aan heb. Hoe ga ik hiermee om?
• Ik kijk veel porno en trek me af, is dat schadelijk? 

Stappen voor begeleiding van ouders 

De stappen in de begeleiding van ouders zijn hetzelfde als bij ouders met kinderen in de leeftijd van 0-6 jaar en van 6-12 jaar. Benoem welke thema’s in deze fase relevant kunnen zijn als je een gesprek over seksualiteit begint. Bij de Verdieping en onderbouwing op deze pagina worden relevante thema's genoemd.  

Stappen voor de begeleiding van jongeren 

Jongeren vinden het over het algemeen zelf niet makkelijk om professionals vragen te stellen over seksualiteit en relaties. Schaamte, onervarenheid of schuldgevoelens kunnen hierin een rol spelen. Neem als jeugdprofessional het initiatief. Informeer jongeren proactief en maak seksualiteit bespreekbaar. Neem vragen en zorgen van jongeren serieus en geef ze de ruimte om hun eigen verhaal te vertellen. Hiervoor is een vertrouwensrelatie van groot belang. Stel de jongeren op hun gemak en leg uit dat veel jongeren vragen of zorgen hebben over relaties en seksualiteit. Leg uit wat de kaders zijn van de vertrouwelijkheid van het gesprek en wanneer je informatie moet delen (als het in het belang is van de jongere zelf, de zorgen zo groot zijn dat er actie nodig is voor de veiligheid van de jongere, et cetera). Vertel ook dat je altijd benoemt welke informatie je wel en welke je niet deelt. 

Probeer een goed beeld te krijgen van de behoefte of vraag van de jongeren. Hebben ze louter een informatieve vraag, willen ze jouw mening peilen of hebben ze behoefte aan intensievere begeleiding? Willen ze bijvoorbeeld leren hoe ze beter hun grenzen kunnen aangeven? Of willen ze hulp vanwege negatieve ervaringen? Nodig hen uit zelf ook na te denken over verantwoord seksueel gedrag en hoe je seksueel gezonde keuzes maakt. Let op: jongeren praten over het algemeen niet over seksueel misbruik, seksueel geweld of seksueel grensoverschrijdend gedrag. Schuldgevoelens, schaamte en loyaliteit kunnen praten over negatieve ervaringen in de weg staan. Gebruik bij vermoedens van negatieve ervaringen daarom altijd de signaleringslijsten: de Child Sexual Behaviour Inventory (CSBI) of het Risicotaxatie Instrument Seksueel Grensoverschrijdend Gedrag (RIS). Zie ook de seksuele ontwikkeling in de intakefase. 

De volgende tips helpen om seksualiteit bespreekbaar te maken bij jongeren: 

• Bring it up! Jongeren vinden het niet altijd makkelijk om vragen te stellen over relaties en seksualiteit. Ze vinden het privé of gênant. En soms zijn ze gewoon onzeker. Start zelf een gesprek, wacht niet op de jongere. Doe dit met tact en respect en sluit aan bij de capaciteiten en behoeften van de jongere. Verwijs in het gesprek bijvoorbeeld naar kennis uit onderzoek over jongeren: ‘Uit onderzoek blijkt dat veel jongeren die al jong seksueel actief zijn, minder leuke ervaringen hebben met seks’, ‘Wat is jouw ervaring?’ of ‘Misschien was je niet goed voorbereid op de eerste keer seks en wat daar allemaal bij komt kijken. Ik kan je hier meer over vertellen.’
• Privacy. Sommige jongeren hebben een sterke behoefte aan privacy. Ze willen alleen maar weten dat ze met vragen over seks ook bij jou terechtkunnen. Andere jongeren stellen makkelijk intieme vragen. Respecteer de privacy van jongeren, maar ga een gesprek niet uit de weg. Licht ook toe waarom je bepaalde vragen stelt. Houd in alle situaties rekening met het recht op privacy van de jongere.
• Veilige sfeer. De jongeren moet zich op hun gemak voelen bij dit onderwerp. Zorg voor een prettige sfeer. Besteed aandacht aan de omgeving waarin het gesprek plaatsvindt, je houding en gespreksvaardigheden. Soms praten meisjes makkelijker over dit onderwerp met vrouwelijke dan met mannelijke professionals en omgekeerd. Soms klikt het met de ene jongere gewoon beter dan met de andere. Juist bij een gesprek over relaties en seksualiteit kan deze klik belangrijk zijn. Als je merkt dat een jongere bij jou dichtklapt over dit onderwerp, overleg dan met een collega of die het eens wil proberen.
• Vragen en behoeften van jongeren. Verschillende onderzoeken laten zien dat jongeren veel vragen hebben over relaties en seksualiteit, het vrouwelijke en mannelijke lichaam, soa’s, anticonceptie, seksueel misbruik, vervelende seksuele ervaringen, pijn bij het vrijen en (ongeplande) zwangerschap. Het liefst willen ze weten hoe ze seks leuker kunnen maken. Gebruik deze onderwerpen als ingang om ook andere onderwerpen aan de orde te stellen, zoals de kwaliteit van de relatie, de beleving van seksualiteit en eigen wensen en grenzen.
• Websites en folders. Jongeren hebben op deze leeftijd steeds meer behoefte aan zelfstandigheid. Ze zoeken het zelf wel uit, hebben geen vragen of weten alles al. Toch valt dat in de praktijk vaak tegen. Gebruik folders, websites of brochures om jongeren informatie te geven. Wijs jongeren tussen de 12-25 jaar bijvoorbeeld op de website, de spreekuren en de infolijn van Sense.   
• Vragenlijsten. Zorg ervoor dat in (intake)vragenlijsten het onderwerp seksualiteit is opgenomen. Een verontrustend signaal of uitkomst van een (intake)vragenlijst kan aanleiding zijn om door te vragen of op een ander moment een verdiepend gesprek in te plannen.