Terugplaatsing beoordelen

Kinderen hebben het recht om op te groeien bij hun ouders (IVRK, art. 18, 9,7, 5). Als jeugdprofessional moet je je daarom inspannen om terugplaatsing mogelijk te maken. Er is weinig wetenschappelijk onderzoek gedaan naar terugplaatsing van een kind naar huis. Bekend is dat:

• naar schatting in meer dan de helft van de gevallen kinderen na terugplaatsing opnieuw uit huis geplaatst worden (Esposito et al., 2022);
• langdurende onzekerheid over terugplaatsing van een kind schadelijk is voor de ontwikkeling van het kind.

Onderzoek naar terugplaatsing van een kind naar huis

Esposito et al. (2022) deden een cross-sectioneel onderzoek naar de risicofactoren van uithuisplaatsing en terugplaatsing. Dit deden zij om succesvolle herenigingen en de stabiliteit voor het kind te bevorderen. Dit onderzoek bestaat uit 3051 kinderen die negen jaar gevolgd zijn. Uit de resultaten komt naar voren dat van de 3051 kinderen er 1120 (37%) te maken hebben gehad met een uithuisplaatsing. Van deze 1120 kinderen zijn er 847 (76%) herenigd met hun familie en 445 kinderen (54%) zijn opnieuw uit huis geplaatst. Naar schatting blijkt dus dat kinderen na een terugplaatsing in meer dan de helft van de gevallen weer uithuisgeplaatst worden. Factoren die hierbij een rol speelden, zijn problemen op school, hechtingsproblematiek van het kind en middelengebruik bij ouders.

Gross & Baron (2022) deden onderzoek naar de effecten van pleegzorg op kinderen. De resultaten laten zien dat pleegzorg de veiligheid en onderwijsresultaten van kinderen bevordert. Ook zijn er verbeteringen te zien nadat kinderen waren teruggeplaatst. Dit suggereert dat verbeteringen die door hun ouders zijn aangebracht een belangrijk mechanisme vormden. Deze resultaten geven aan dat effectievere, op preventie gerichte inspanningen binnenshuis vereist zijn om het gebruik van pleegzorg op een veilige manier te verminderen. Terugplaatsing is succesvol als direct passende hulp aan ouders wordt ingezet, een herstelplan wordt opgesteld en dit wordt gemonitord. Binnen anderhalf jaar is 47% van deze kinderen weer thuis, waarbij terugplaatsing getoetst wordt door de kinderrechter.

De constateringen uit deze onderzoeken vragen om een zeer zorgvuldige afweging over een eventuele terugplaatsing. Om dat te doen, is een regelmatige evaluatie van de uithuisplaatsing essentieel. Art. 25 IVRK geeft het kind (en zijn ouders) het recht op een regelmatige evaluatie van de hulp, het verloop van de uithuisplaatsing en van de noodzaak ervan. Dit moet het onmogelijk maken dat er plaatsingen zijn waarbij onduidelijk is wanneer vervolgbeslissingen genomen zullen worden. Door deze evaluatie onderzoekt de professional of en wanneer het kind terug naar huis kan. Voor ouders en kind moet helder zijn wat de voorwaarden voor terugplaatsing zijn, hoe het proces verloopt en wie wanneer besluiten neemt. Resultaten van de gesprekken worden vastgelegd in het dossier.

Werkzame elementen

Verschillende factoren hebben invloed op de kwaliteit van de beslissing over het perspectief van het kind. Het gaat hierbij zowel om het proces van de besluitvorming als om inhoudelijke overwegingen.

Werkzame proceselementen

• Betrek meerdere perspectieven, in elk geval dat van het kind, de ouders en eventuele pleegouders of gezinshuisouders.
• Zorg voor een goed contact met kind, ouders en pleegouders of gezinshuisouders. Beslissen over het perspectief is een proces dat al start op het moment van uithuisplaatsing.
• Intensief contact van de ouders met het kind is nodig om zicht te krijgen op de interactie ouder-kind en ouders te begeleiden in de omgang met hun kind.
• Vraag advies voor het perspectiefbesluit aan de professionals die ook daadwerkelijk bij het gezin, pleeggezin of gezinshuis betrokken zijn, zodat je formatie uit de eerste hand hebt. Zo zijn meerdere perspectieven betrokken en ondervang je eventuele individuele valkuilen.
• Organiseer tegendenken: maak gebruik van inzichten van collega’s en laat je door hen kritisch bevragen op jouw overwegingen.

Werkzame inhoudelijke elementen

• Laat de uitkomsten die het kind wenst leidend zijn.
• Onderzoek de risicofactoren én de beschermende factoren.
• Volg de ontwikkeling van het kind gedurende de plaatsing. Zo krijg je goed zicht op wat het kind nodig heeft.

Afwegingskader

In de voorliggende tekst staat een afwegingskader voor het besluit over terugplaatsing. Dit afwegingskader is gemaakt op basis van: 

1. De drie afwegingen  

Om te beslissen of terugplaatsing mogelijk is, maakt een hulpverlener de volgende afwegingen: 

• Doe onderzoek en maak daarbij duidelijk onderscheid of de situatie onveilig is of ongewenst om tot de conclusie te komen of de balans tussen de opvoedingscapaciteiten van de ouders en de ontwikkelingsbehoeften van het kind voldoende is hersteld?
• Is de balans tussen de opvoedingscapaciteiten van de ouders en ontwikkelingsbehoeften van het kind met de huidige hulp en het huidige type plaatsing binnen een aanvaardbare termijn voldoende te herstellen?
• Is de balans tussen de opvoedingscapaciteiten van de ouders en ontwikkelingsbehoeften van het kind met andere hulp of een ander type plaatsing binnen een aanvaardbare termijn voldoende te herstellen? 

De professional dient dus na te gaan 1) of er verbetering zichtbaar is in de balans tussen opvoedingscapaciteiten en ontwikkelingsbehoeften, en 2) of er een opvoedingssituatie is te creëren die goed genoeg is voor het kind. De elementen in de kernvragen komen uit Het Framework for the Assessment of Children in Need and their Families (Department of Health, 2000). Dit Framework helpt om een zorgvuldige afweging te maken met het oog op de veiligheid, het welzijn en de ontwikkeling van kinderen. De richtlijn Samen beslissen over hulp gaat verder in op instrumenten die je kunt gebruiken om ontwikkelingsbehoeften en opvoedingscapaciteiten in kaart te brengen.

2. Factoren van invloed op het besluit tot terugplaatsing 

In onderstaand overzicht, gebaseerd op de onderbouwing van de richtlijn Pleegzorg, zijn verschillende factoren op een rij gezet die van invloed zijn op het besluit tot terugplaatsing vanuit de pleegzorg. Het is daarbij niet zo dat een enkele factor doorslaggevend is voor de besluitvorming. Het gaat altijd om een combinatie van factoren.

Factoren die de kans op terugplaatsing verkleinen

• Reden voor uithuisplaatsing
• verwaarlozing
• Pleegkindkenmerken
• emotionele of gedragsproblemen
• gezondheidsproblemen of handicaps
• als baby of adolescent uit huis geplaatst
• Ouder- of gezinskenmerken
• ambivalente houding ten opzichte van terugplaatsing
• onvoldoende betrokkenheid en inzet om aan gestelde voorwaarden te werken tijdens uithuisplaatsing
• ouders met eigen psychische problematiek
• meervoudige gezinsproblematiek (een combinatie van armoede, drugsgebruik, chronische psychische problemen van ouders)
• eénoudergezinnen
• Plaatsingskenmerken
• lang verblijf in pleeggezin
• plaatsing in een netwerkgezin

Factoren die de kans op terugplaatsing vergroten

• Reden voor uithuisplaatsing
• vertrek van een dader bij seksueel misbruik
• Pleegkindkenmerken
• uit huis geplaatst in de basisschoolleeftijd
• Ouder- of gezinskenmerken
• betrokkenheid van ouders tijdens de uithuisplaatsing
• actief werken aan gestelde voorwaarden voor terugplaatsing
• voldoende wegnemen van onveiligheid
• wens van ouders tot terugplaatsing
• Plaatsingskenmerken
• kort verblijf in pleeggezin
• overeenstemming tussen ouders, pleegouders en professionals over doelen en werkwijze tijdens pleegzorgplaatsing

3. Input vanuit de herzieningswerkgroep 

Om de kernvragen juist af te wegen, zijn tien factoren benoemd die in kaart kunnen worden gebracht door de jeugdprofessional in samenwerking met ouders en eventueel andere betrokkenen. De tien factoren komen voort uit bovenstaande factoren met daarbij aanvullingen vanuit de herzieningswerkgroep. 

De herzieningswerkgroep heeft aangegeven dat het van belang is om duidelijk te benoemen dat een uithuisplaatsing schadelijk kan zijn. En om te achterhalen welke schade het kind al heeft opgelopen voorafgaand aan de uithuisplaatsing, wat de uithuisplaatsing heeft opgeleverd én wat de kwaliteit van de ouder-kindrelatie is. Het is lastig om een toekomstperspectief van een kind in te schatten. Daarom liet de herzieningswerkgroep weten dat het belangrijk is dat de jeugdprofessional de opvoedingscapaciteit van de ouders afweegt in relatie tot de ontwikkelingsbehoefte van het kind op dit moment.