Richtlijn
Uithuisplaatsing en terugplaatsing
Jongere met fiets
Ga naar

Een gedeelde verklarende analyse maken

Toelichting op de aanbevelingen

  • Maak samen met ouders en kind een gedeelde verklarende analyse. Verzamel informatie over de ontwikkelingsbehoeften van het kind, de opvoedingscapaciteiten van de ouders en andere relevante gezins- en omgevingsfactoren. Breng eerdere (eventueel gedwongen) hulpverlening in kaart. Analyseer op grond hiervan de situatie, samen met het gezin.

  • Leg zowel de gedeelde verklarende analyse als conclusies over afwegingen, de kernbeslissingen en de onderbouwing daarvan altijd schriftelijk vast, liefst in een plan van aanpak.

  • Beslissingen over uithuisplaatsing kun je nooit alleen nemen. Organiseer tegenspraak en betrek hierbij een gekwalificeerde gedragswetenschapper. Stel bij het afwegen van een uithuisplaatsing steeds het belang van het kind centraal en ga ervanuit dat een kind in principe bij zijn eigen ouders opgroeit.

Om samen met ouders en kind te beslissen over de best passende hulp, is het nodig om het eerst samen eens te zijn over een aantal zaken. Dit leg je vast in een gedeelde verklarende analyse. Hierin staan antwoorden op vragen als: Wat is er aan de hand? Wat is hiervan de oorzaak? Wat zijn de risico’s en beschermende factoren in het gezin en de omgeving? En ook: welke hulp en ondersteuning al is ingezet en met welk resultaat? (Bouma et al., 2020. Bekijk ook Wees terughoudend met uithuisplaatsing. De richtlijn Samen beslissen over hulp gaat hier uitgebreid op in.

Bij de afweging over uithuisplaatsing is dus een gedeelde verklarende analyse noodzakelijk. Zo’n analyse biedt inzicht in de samenhang tussen problemen, het ontstaan en het voortbestaan ervan en legt verbanden tussen factoren. Dit kan leiden tot allerlei inzichten. Bijvoorbeeld dat een ouder eerst traumabehandeling moet krijgen. Dat er interventies op school plaats moeten vinden. Dat er aandacht moet zijn voor armoede of huisvesting. Of dat er gezinstherapie nodig is. Ook benoemt de analyse eventuele positieve factoren die (nog) niet benut worden, maar die wel aanknopingspunten kunnen bieden voor het voorkomen van uithuisplaatsing of voor terugplaatsing. Beschrijf in de analyse ook eerdere hulpverlening en wat die opgeleverd heeft. Onderbouw waarom die eerdere hulp niet voldoende is gebleken.

Een goede gedeelde verklarende analyse ontstaat vanuit samenwerking tussen ouders en professionals. Samen kom je tot een gezamenlijk perspectief op de situatie. De ouders hoeven het niet per se eens te zijn met het perspectief van de professionals, of daarvan overtuigd te worden. Wel is het altijd nodig de uitkomsten met hen te delen en de informatie samen met hen te verzamelen. Naast de ouders moet ook een gedragswetenschapper intensief betrokken zijn bij de analyse. En bij specifieke, meervoudige problematiek kan het nodig zijn om specialisten in te schakelen.

Een gedeelde verklarende analyse opstellen is geen eenmalige actie. Door het lopende hulpverleningstraject te blijven evalueren, kan de jeugdprofessional de oorspronkelijke verklarende analyse aanscherpen en actualiseren. Zo ontstaat geleidelijk een steeds beter inzicht in de gezinssituatie. Vooruitkijkend kan de jeugdprofessional de gedeelde verklarende analyse gebruiken om doelen op te stellen en passende hulp te bepalen. Terugkijkend valt de gedeelde verklarende analyse te gebruiken bij de evaluatie van hulp en de overweging voor een terugplaatsing. Zo kun je aan de hand van een eerdere verklarende analyse kijken of er gewerkt is aan noodzakelijke voorwaarden en of bepaalde problemen kleiner of hanteerbaar geworden zijn.

Dit zijn eigenschappen van een gedeelde verklarende analyse: 

  • Zorgt ervoor dat alle belangrijke oorzakelijke en instandhoudende factoren in kaart zijn gebracht.
  • Brengt zowel de positieve beschermede factoren als de risicofactoren in kaart.
  • Verklaart hoe deze verschillende factoren met elkaar samenhangen, en waardoor de problematiek is ontstaan, voortduurt, versterkt of vermindert.
  • Onderbouwt de keuze voor een passende aanpak voor het gezin, het opstellen van concrete doelen en vervolgstappen.
  • Is geschreven in begrijpelijke taal en leidt tot houvast, (h)erkenning en inzicht bij de betrokkenen.
  • Zorgt voor draagvlak en motivatie voor de gezamenlijk gekozen aanpak van de problemen (Kenniswerkplaats Jeugd Friesland & Bureau Peers, 2021).

Houd altijd rekening met de religieuze, levensbeschouwelijke en culturele achtergronden van de gezinsleden. Kijk voor meer informatie op de pagina Diversiteit en cultuursensitief werken.

Voor het maken van een gedeelde verklarende analyse kan de jeugdprofessional gebruikmaken van het Framework for the Assessment of Children in Need and their Families (FACNF) (Department of Health, 2000). Bekijk een uitwerking van dit Framework.

Daarnaast zijn er zijn diverse formats die helpen om alle relevante factoren te betrekken en mee te wegen. Dit leidt dan tot samenhang en tot beslissingen die de jeugdprofessional samen met ouders en kinderen neemt over doelen en interventies. Dit zijn enkele voorbeelden van formats: 

Een goede verklarende analyse is Volledig, Eenvoudig, Samenhangend en Toetsbaar (VEST), en wordt gedeeld (en liefst ook gedragen) door alle betrokkenen (Van Leeuwen & Geeraets, 2022). Als jeugdprofessional ga je concrete informatie inwinnen over het dagelijks leven van de gezinsleden in de verschillende contexten. Dit vraagt vaardigheden als inlevend en onbevooroordeeld luisteren, en een waardevrij taalgebruik en diagnostische kennis om haalbare doelen te formuleren. Ook is het nodig om goed meningen en feiten te kunnen onderscheiden, zodat de informatie juist en betrouwbaar is.  Een gedragswetenschapper kan helpen om patronen en kenmerken te benoemen bij specifieke problematiek (Van Leeuwen & Geeraets, 2022).

Verdieping en onderbouwing

Ingrijpende en uiterste maatregel

Een kind van de ouders scheiden is een uiterste maatregel die alleen mag worden toegepast als dat in het belang van het kind is (Huls, 2022). Steeds meer is bekend over de gevolgen van (langdurige) uithuisplaatsingen voor kinderen. Uithuisplaatsingen, hoewel in sommige gevallen noodzakelijk, leiden vaak niet tot de gewenste verbeteringen in de ontwikkeling van het kind. Juist stabiliteit en veiligheid zijn voor kinderen belangrijk. In de praktijk kan dat tijdens een uithuisplaatsing vaak niet geboden worden (Bruning et al., 2022a).

Een uithuisplaatsing is ingrijpend en heeft grote impact op zowel ouders als kinderen. Bovendien zijn de uitkomsten bij een uithuisplaatsing onzeker. De gevolgen zijn pas achteraf zichtbaar en niet altijd van tevoren te overzien. Loopt een kind (meer) schade op doordat het thuis blijft wonen of loopt het schade op door een uithuisplaatsing? Dat stelt professionals voor een groot dilemma: ze kunnen een verkeerd besluit nemen als het kind uit huis geplaatst wordt, maar ook als ze het thuis bij de ouders laten blijven. Achteraf kan altijd blijken dat een besluit niet het juiste was. Het is daarom essentieel dat besluiten zorgvuldig worden genomen en expliciet worden onderbouwd.

Zorgvuldig beslissen

Dat betekent voor jeugdprofessionals het volgende:

  1. Systematisch en planmatig werken.
  2. Gebruikmaken van beschikbare wetenschappelijke kennis.
  3. Onderscheid maken tussen de informatie die ze verzamelen, hun beoordeling van die informatie en de beslissingen die zij op basis daarvan nemen.
  4. Conclusies en besluiten feitelijk en inzichtelijk onderbouwen.
  5. Een gemotiveerde belangenafweging maken waarbij het belang van het kind centraal staat.
  6. Samen met ouders, kind, collega’s uit andere disciplines en andere hulpverleners een beslissing nemen en deze beslissing onderbouwen.
  7. Oog hebben voor de mogelijke schadelijke effecten van een uithuisplaatsing, het eerdere hulpverleningstraject en de mogelijke veroorzaker van de huidige situatie.
  8. Verschillende scenario’s uitwerken.
  9. Niet overhaast te werk gaan (zolang de veiligheid van kinderen en ouders dat toestaat). 

Gedeelde verklarende analyse

Om te kunnen beslissen of een uithuisplaatsing noodzakelijk is, is een gezamenlijk gedragen beeld van de situatie heel belangrijk. Het gaat dan om een beeld van wat er aan de hand is, waardoor dat komt en wat de risico- en beschermende factoren zijn op de korte en langere termijn. Daarbij is het belangrijk om ervoor te zorgen dat de zorgen, klachten en wensen worden geformuleerd samen met alle betrokkenen, zodat ouders en kinderen zich erkend, gehoord en gesteund voelen.

Een van de aanbevelingen die Jakobs et al. (2020) doen in het rapport ‘Action-learning uitstroom 24-uurszorg’ is dat een daartoe opgeleide professional tijdens de aanmelding samen met de kind en ouders een gedeelde verklarende analyse maakt die in kaart brengt hoe de problemen zijn ontstaan, welke factoren van invloed zijn op het voortbestaan van de problemen, en hoe ze onderling samenhangen. Daarbij is het belangrijk om de bevindingen van eerder ingezette interventies mee te nemen. Vervolgens wordt samen met kind en ouders bepaald wat de werkelijke hulpvraag is, van wie deze hulpvraag is en wat de gewenste doelen zijn. Ook de inzet van passende interventies is een gezamenlijk besluit. En wanneer een kind en gezin eenmaal in zorg zijn, is het belangrijk om vaste evaluatiemomenten af te spreken om gezamenlijk vast te stellen of de uitkomsten gewenst zijn en eventueel vervolgacties te formuleren. Op basis daarvan kan het nodig zijn om de gedeelde verklarende analyse bij te stellen en soms ook om andere hulp in te zetten. Ook in het artikel van Bouma et al. (2020) is aandacht voor het belang van een gedeelde verklarende analyse.

Aanvullende op bovenstaande punten beschrijven Van Leeuwen & Geeraets (2022) hoe de professional samen met opvoeders en kind systematisch van de vraagverheldering, via een gedeelde verklarende analyse tot relevante doelen en interventies komt. Aan de hand van het zevenfactorenmodel wordt het vakbekwame redeneer- en besluitvormingsproces stapsgewijs toegelicht. Het verklaringsmodel helpt de professional om samen met ouders en kind tot een gedragen plan te komen. Voor een duidelijke uitleg over de gedeelde verklarende analyse kan de Factsheet van Bureaupeers.nl gebruikt worden of de andere twee modellen in de richtlijn.

Formats voor het maken van een gedeelde verklarende analyse: