Gewenst gedrag bekrachtigen

Ook achteraf kun je als beroepsopvoeder gedrag bewust beïnvloeden. Daarbij kun je reageren op wat het kind (al) goed doet, maar ook op wat die (nog) niet goed doet. Reageren op wat het kind (al) goed doet, wordt ook wel ‘positieve bekrachtiging’ genoemd. 

Als diens gedrag positief bekrachtigd wordt, zal het kind dat gedrag vaker laten zien. Positieve bekrachtiging is de effectiefste opvoedingstechniek waarover je als beroepsopvoeder beschikt. Het effect van positieve bekrachtiging is het grootst als je vijfmaal vaker reageert op wat het kind (al) goed heeft gedaan dan op wat hij (nog) niet goed heeft gedaan (De Groot, 2004). 

Positieve bekrachtiging kan zich richten op alle kinderen in de groep, een aantal van hen of eentje. Complimenteren is een voorbeeld van positieve bekrachtiging – in het bijzonder van sociale bekrachtiging. Naast sociale bekrachtiging is ook materiële bekrachtiging een vorm van positieve bekrachtiging. Beide vormen van positieve bekrachtiging krijgen hieronder uitleg.

Sociale bekrachtiging

Bij sociale bekrachtiging gaat het om het geven van bijvoorbeeld complimenten en aanmoediging, om zo te bewerkstelligen dat kinderen het gewenste gedrag vaker gaan tonen. Als beroepsopvoeder kun je voor sociale bekrachtiging de volgende technieken inzetten:

• Prijzen: Hierbij gaat het bijvoorbeeld om het opsteken van een duim, “Goed zo!” zeggen of glimlachen naar het kind (zie onder andere Webster-Stratton, 2007). Zo merken kinderen dat ze iets goed doen.
• Complimenten geven: Complimenteren lijkt op prijzen, met als verschil dat je bij complimenteren ook het concrete gedrag benoemt. In plaats van alleen “Goed zo!” zeg je als opvoeder bijvoorbeeld: “Goed zo, fijn dat je zo rustig een boek leest!” Hierdoor is het voor het kind ook duidelijk wát hij goed doet. Een compliment is dus informatiever (Slot & Spanjaard, 2009).
• Feedback geven: Feedback geven gaat nóg een stapje verder dan prijzen of complimenteren. Het kind krijgt hierbij namelijk ook te horen waaróm hij iets goed doet. Vooral als je het kind op het eigen voordeel wijst, is dit een effectieve strategie. Een voorbeeld van feedback is: “Heel goed dat je helpt met de tafel afruimen! Want dan houden we straks tijd over om samen een spelletje te doen.”

Materiële bekrachtiging

Bij materiële bekrachtiging krijgt het kind naast sociale bekrachtiging een zichtbare bekrachtiging in de vorm van bijvoorbeeld smileys of stickers. Dit werkt op zichzelf al belonend. Meestal kan het kind deze ‘tokens’ later inwisselen voor iets anders – de echte beloning. Er zijn twee vormen van materiële bekrachtiging:

• Beloningssystemen: Een beloningssysteem is gericht op specifiek doelgedrag dat vooraf is bepaald. Als kinderen dit specifieke gedrag laten zien, verdienen ze bijvoorbeeld een sticker of een krul. Hebben ze een vooraf afgesproken aantal tokens behaald? Dan kunnen ze deze inruilen voor de beloning. Het is belangrijk dat beloningen aantrekkelijk zijn voor de kinderen. Het liefst zijn ze daarom zelfgekozen. Die aantrekkelijkheid verhoogt de inzet en motivatie van de kinderen om gewenst gedrag te vertonen.
• Feedbacksystemen: Bij feedbacksystemen krijgt de gebruikelijke feedback extra nadruk doordat het kind het gewenste gedrag opschrijft op een kaart en er daarnaast punten voor verdient. Deze punten komen boven op de gebruikelijke feedback (Slot & Spanjaard, 2009) en geven de feedback een extra accent. Bij een feedbacksysteem gaat het niet om vooraf vastgesteld doelgedrag, maar om al het gewone dagelijkse gewenste gedrag dat een kind laat zien. Een feedbacksysteem zorgt ervoor dat kinderen de feedback op hun gedrag serieus nemen. Een ander belangrijk voordeel is dat het gebruik van dit het systeem ertoe leidt dat je als beroepsopvoeder bewuster en vaker feedback geeft.