Autismespectrumstoornis (ASS)

Op basis van ervaringen met de behandeling van kinderen met zowel dyslexie als ASS zijn enkele algemene effectieve elementen te noemen. Welke elementen voor een specifiek kind meerwaarde kunnen hebben in de dyslexiebehandeling, is afhankelijk van de specifieke kenmerken van dat kind. 

Hieronder staan enkele voorbeelden van effectieve elementen (Brand, 2016; Heulens et al., 2008; Tops en Tops, 2015):

• Structuur. Om op de behoefte aan structuur van kinderen met ASS in te spelen, is het van belang om de behandeling consequent op dezelfde dag, in dezelfde ruimte, met dezelfde behandelaar en volgens een vast programma aan te bieden. Pictogrammen kunnen helpen om de structuur te visualiseren.
• Aangepaste communicatie. Je kunt kinderen met ASS helpen hun aandacht bij de behandeling te houden door op neutrale toon te communiceren en weinig aandacht te besteden aan onderwerpen buiten de behandeling. Vanwege de communicatieve problemen van veel kinderen met ASS is het voor hen nuttig als je concrete, expliciete taal gebruikt, korte zinnen maakt en een laag spreektempo hanteert. Het kan ook helpen om instructie te visualiseren door het kind de instructie te laten herhalen of voor te doen.
• Expliciete aandacht voor het generaliseren van kennis naar andere contexten. Kinderen met ASS hebben vanwege hun beperkte voorstellingsvermogen bijvoorbeeld vaak behoefte aan expliciete instructie over de schrijfwijze van één en dezelfde letter als blokletter, hoofdletter en schrijfletter. Ook kunnen zij er baat bij hebben om gericht te leren de vaardigheden die zij tijdens de behandeling oefenen ook op school en thuis kunnen toepassen.
• Gebruik van teksten over concrete, voorstelbare onderwerpen. Veel kinderen met ASS hebben moeite met teksten over niet-voorstelbare zaken als pratende bomen of voertuigen die zich gedragen als mensen. Bij deze kinderen is het nodig om het verband tussen lezen, schrijven, betekenis en begrip nadrukkelijker te leggen dan bij andere kinderen.
• Begeleiding bij het leggen van verbanden tussen delen van een zin of tekst. Veel kinderen met ASS neigen naar geïsoleerd deeldenken. Daardoor leggen ze vaak de focus op enkele woorden binnen een zin of enkele zinnen binnen een zin. Ze vinden het dan lastig om tot een geïntegreerd begrip van de tekst te komen. Het gebruik van teksten met een eenduidige lay-out, zonder afbeeldingen of kaders die delen van de tekst van elkaar scheiden, kan hier eveneens toe bijdragen.
• Als jongeren en jongvolwassenen met ASS neigen naar deeldenken, kunnen ze baat hebben bij het aanleren van strategieën voor begrijpend lezen. Met name strategieën om hoofd- en bijzaken van elkaar te scheiden kunnen nuttig zijn. Bij schrijftaken hebben jongeren en jongvolwassenen met ASS en dyslexie vaak behoefte aan ondersteuning bij het aanbrengen van structuur in de tekstopbouw.
• Keuze voor inhoudelijk neutrale teksten. Kinderen met ASS kunnen soms angstig reageren op bepaalde onderwerpen in een tekst (zoals monsters of reuzen). Om dit te voorkomen – of om beter op zo’n mogelijke reactie voorbereid te zijn – helpt het om vóór de behandeling in gesprek te gaan met het kind en diens ouders. Bespreek met hen welke onderwerpen beladen zijn voor het kind en probeer vervolgens teksten te gebruiken waarin deze thema’s niet voorkomen.
• Ondersteuning bij de motivatie om te oefenen met lezen en spellen. Sommige kinderen met ASS hebben een beperkte hoeveelheid interesses en daardoor minder intrinsieke motivatie om te oefenen met schoolwerk. Het kan hen helpen om duidelijk te maken wat het doel is van die oefeningen – en om het belang van goede lees- en spellingvaardigheden voor dit doel geregeld te herhalen. Ook wanneer zij een bepaalde leeshandeling of spellingstrategie moeten aanleren, hebben zij vaker dan andere kinderen de behoefte om expliciet te horen waaróm zij dit moeten leren.
• Vaste structuur, regelmaat en begeleiding bij het maken van huiswerk. Voor veel kinderen met ASS is het belangrijk dat het maken van huiswerk gepaard gaat met vaste structuur, regelmaat en begeleiding. Dat bevordert hun motivatie. Duidelijke afspraken over het huiswerk zijn voor veel kinderen met ASS nog belangrijker dan bij andere kinderen met dyslexie. Hetzelfde geldt voor aanmoediging om met huiswerk te beginnen. Net als andere kinderen met dyslexie, motiveert het verder ook kinderen met zowel ASS als dyslexie om variatie in werkvormen te krijgen. Bijvoorbeeld verschillende vormen van (gezamenlijk) (voor)lezen.